2-Мавзу. Kichik biznes va tadbirkorlikning mohiyati va mazmuni

1.8. Kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirishni davlat tomonidan qo`llab-quvvatlashning xorij tajribasi
Ko`pgina xorijiy mamlakatlarda kichik biznesning vujudga kelishi va muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi davlat yordami vositasida ta`minlanadi. Ularda bu ishda juda katta ijobiy tajriba to`plangan bo`lib, undan bizshshg sharoitlarimiz va xususiyatlarimizni xdoobga olgan holda foydalanish mumkin.
Ko`pgina mamlakatlarda kichik korxonalar faoliyatini tartibga solishga umumiy yondashishlar va asosiy yo`nalishlar xosdir. Ularga quyidagilar kiradi:
- kichik biznesni qo`llab-quvvatlashga yo`naltirilgan maxsus qonunlarni qabul qilish;
- korxonalar faoliyatining umumiy va xususiy tomonlarini (masalan, kichik firmalarda boshqaruv usullarini) takomillashtirishni, biznes bilan shugullanishni istayotganlarga moliyaviy yordam ko`rsatishni, kichik biznesni rivojlantirishni ko`zda tutuvchi ma`lum maqsadga qaratilgan davlat rejalarini ishlab chiqish;
- kichik biznesni qo`llab-quvvatlashning tarkibiy-tashkiliy xizmatlarini tashkil etish;
- kichik bizneslarga davlatning moliyaviy yordam ko`rsatishi (Italiyada kichik firmalar ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruk-torlik ishlarini moliyalashtirishga katta mablag’lar ajratiladi);
- kichik biznesii kafolatlash va imtiyozli kreditlashtirish firmalarini tashkil etish (Angliyada kichik korxonalarni moliyalashtirishni ti’minlovchi maxsus firmalar bor, buning ustiga davlat qarzlarining 70 % ii kafolatlaydi);
- kichik korxonalar faoliyatini imtiyozli soliqqa tortishni keng tirqatish (masalan, Frantsiyada har yili 10000 ga yaqin korxonalar to`liq yoki qisman soliq to`lashdan ozod qilinadilar).
1Kichik biznesni qo`llab-kuvvatlash sohasidagi ba`zi bir mamlakatlar tijribasining qisqacha'bayonini keltiramiz. AQSH. AQSH 1953 yildayoq butun mamlakat bo`yicha vakillarning keng tarmog’iga ega kichik biznes ishlari bo`yicha ma`muriyat tashkil etilgan edi,unda 4 ming xodimlar xizmat qiladi. Bu tashkilot faoliyatining asosiy yo`nalishi shaxsiy ishni ochish va olib borishda yordam berish, kichik biznesga kreditlar va kafolatlangan qarzlar berishdan iborat.
O`sha yili iktisodiyotning monopolistik sektorini davlat tomonidan tartibga solishning xukuqiy asoslarini tashkil qiluvchi kichik biznes to`g’risidagi konun qabul qilingan. 1986 yilda kichik korxonalarga yangi texnologiyalar, ilmiy-texnik va tajriba konstruktorlik tashkilotlarining ishlanmalarini topshirish imkoniyatini ta`minlovchi qonun qabul qilingan.
Kichik korxonalarga ko`pchilik yarim xukumat tashkilotlari yordam ko`rsatadilar: xizmatlar savdosi soxasidagi siyosat bo`yicha qo`mita, Prezident xuzuridagi xususiy tadbirkorlik muammolari bo`yicha max-sus komissiya, sanoat raqobatbardoshligi masalalari bo`yicha komissiya va boshqalar.
• Ko`p sonli jamoatchilik tashkilotlari — savdo palatasi, sanoatchilarning milliy assotsiatsiyasi, savdo, qishloq xo`jaligidagi xar xil assotsiatsiyalar, klublar, guruhlar va hokazolar kichik biznesni ko`llab-quvvatlashga yordam ko`rsatadilar. AQSHda kichik korxonalar soliq imtiyozlaridan foydalanmaydi, ammo subsidiyalar, dotatsiyalar, moliyaviy kafolatlar bilan ko`llab-kuvvatlanadilar.
YAponiya. Yaponiyada kichik korxonalarni ko`llab-quvvatlashda kichik biznes bo`yicha boshqarma, KO`Kni rivojlantirish bo`yicha davlat korporatsiyasi, moliyalashtirish bo`yicha milliy korporatsiya, KO`K assotsiatsiyalarining butun YApon Federatsiyasi, KO`K butun yapon markazi va boshkalar faoliyat yuritadilar. Bulardan tashqari unga yaqin maxsus banklar KO`Kni kreditlashga xizmat qiladi.
Davlat ko`llab-kuvvatlashi o`z ichiga quyidagilarni oladi: imtiyozli soliqqa tortish, jadallashtirilgan amortizatsiya, imtiyozli kredit-lashtirish, xodimlarni o`qitishda yordam, bankrotlik holida yordam ko`rsatish, KO`Kning texnik darajasi o`sishgai rag’batlantirish.
Prefekturalarda harakat qiluvchi ZOOdan ortiq savdo-sanoat palatalari va ularning filiallari kichik korxonalarga maslahat, moliya, ta`lim yordamini ko`rsatadilar.
Kichik bgonesni qo`llab-kuvvatlashning maxsus fondi, xalq fondi xamda moliyaviy korporatsiya davlatning KO`Kni qo`llab-quvvatlashning moliyaviy bazasini tashkil etadilar.
Xitoy. Xitoyda olib borilayotgan soliq va moliya siyosati, tashqi savdo, investitsion siyosat sohalarida islohotlarning chuqurlashuvi kichik korxonalarning tez rivojlanishiga yordam bergan. Ayniqsa, qishloq xo`jaligi, posyolka sanoati deb nomlangan kichik va xususiy ishlab chiqarish tez rivojlangan. Kurilish materiallari ishlab chiqarishning 70 %, tayyor kiyim-kechaklarning 40 %, qishloq xo`jaligi mahsulotlarining 80 %i kichik biznesning ulushiga to`g’ri keladi. Xitoy qishloqlari yalpi ijtimoiy mahsulotining 60 % posyolka korxonalarining ulushiga to`g’ri keladi. Posyolka korxonalarining muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi va arzon ishchi kuchyning mavjudligi ularni xoryukiy investitsiyalarni jalb qiluvchi ob`ektga aylantirgan.
Janubiy Koreya. 1995 yilda KO`K mahsuloti eksportining salmog’i mamlakat umumiy eksport hajmining 30 %ni tashkil qilgan va 50 mlrd. AQSH dollarlga stgan. Bunga katga bank kreditlari yordam bergan.
Kredit-pul siyosati shunday kurilganki, tijorat banklari o`z qnrzlarining 30 % ini KO`Kga berishga majburlar. Mamlakatdagi kichik biznes (||ederatsiyasi, KO`K banki, texnologiyalarni sug’urta qilish federatsiyasi, Savdo va sanoat vazirligi KO`Kning rivojlanishiga yordam beradi.
Sanoatni rivojlantirish siyosatishshg ajralmas qismi sifatida KO`K ping rivojlanishini qo`llab-quvvatlash siyosati sohasqtsa yirik qonunchilik bazasi tashkil etilgan: KO`K ni rag’batlantirish haqidagi dikret (1966Y.), KUKning sub-kontraktli ishlarini rag’batlantirish haqidati qonun (1978Y.), faqat KO`K ishlab chiqaradigan tovarlar ro`yxati (1982Y.), KO`K o`zaro vrdam fondi haqidagi qoidalar (1984Y.), KO`K boshqaruv barqarorligi va (adshqalar. YOrdam, birinchi navbatda, yuqori eksport salohiyatiga ega bo`lgan korxonalarga ko`rsatiladi.
Gollandiya. Bu mamlakatda KO`K ni qo`llab-quvvatlash uchun ko`pgana tashkilotlar mavjud:
-KO`K uchun golland kengashi;
-KO`K masalalari bo`yicha tadqiqotlar va konsalting;
-KO`K uchun siyosatning qirollik federatsiyasi;

• 
  ijgimoiy biznes tashkilotlari tarmoq xususiyatlari bo`yicha ish beruvchilar sh xodimlarningxamkorligini ta`minlaydilar;
  

-savdo palatasi konsapting xizmatlari ko`rsatadi;
-KO`K instituti ishchi-xizmatchilarni o`qitish, maslahat berish bilan shugullanadi;
- o`qish vaqtida shaxsiy korxonalarini ochgan talabalarga yordam ko`rsatish uchun «Mini-korxonalar fondi» tashkil etilgan;

• 
  ikkita Oliy o`quv yurti KO`K uchun mutaxassislarni tayyorlaydi;
  

-kechkurunlari qatnash mumkin bo`lgan ko`pgina turli xil kurslar ishlaydi.
Bularda ishni endi boshlovchilar shaxsiy ishni ochish, biznes-rejalar tuzish,
mislahatlar va axborotlar olish maqsadida o`qishlari mumkin.
Frantsiya. Tadbirkorlikni qo`llab-kuvvatlashning asosiy maqsadi -bindlikning ko`payishi va raqobatbardoshlikning o`sishidir. Buning uchun quyidagilar qilinadi: to`g’ridan-to`gri yordam, axborotlarga kirish, ma`muriy to`siqlarni kamaytirish, soliqlarni kamaygirish va boshqalar. Frantsiyada KO`K ni qo`llab-quvvatlash bo`yicha har xil tashkilotlar tashkil qilingan:
-KO`K konfederatsiyasi;
-savdo palatasi;
-xunarmaqdlik ishlari bo`yicha palata;
-qishloq xo`jaligi palatasi;
-investitsion xavf-xatarni sug’urtalashning frantsuz jamiyati;
-biznesni tashkil qilish markazi va boshqalar.
Yuqorida ko`rsatib o`tilgan mamlakatlarda qo`llaniladigan kichik biznesni qo`llab-quvvatlash mexanizmlari faqat umumiy ko`rinishda bayon qilingan. Nrdamning ayrim yo`nalishlarini anikroq o`rganish va O`zbekiston iqgasodiyoti
sharoitlarida ulardan foydalanish imko-niyatlarini belgilash kichik biznesni rivojlantirish uchun shubhasiz foyda keltirgan bo`lar edi.
Qisqa xulosalar
Tadbirkorlik deganda yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan mahsulot ishlab chiqarish (xizmatlar ko`rsatish) yo`li bilan tavakkal qilib, o`z mulkiy javobgarligi asosida amalga oshiriladigan tashabbuskorlik faoliyati tushuniladi.
Tadbirkorlikning shakllanishi va rivojlanishi uchun iqgisodiy, siyosiy, ijtimoiy va xuquqiy shart-sharoitlar yaratilgan bo`lishi lozim.
Tadbirkorlik ijtimoiy munosabatlar namoyon bo`lishining shakllaridan biri sifatida faqat jamiyatning salohiyatini oshirishga ko`maklashib qolmay, balki har qanday insonning qobiliyati va mahoratini namoyon etish uchun qulay zamin yaratadi, milliy boyliklarning ko`paytirish va jahon integratsiyalashuvi jarayonida milliy ruhni saqlab qolishga yordam beradi. SHuning uchun tadbirkorlikni rivojlantirish va uning huquqiy bazasini mustahkamlashga davlat tomonidan katta e`tibor berilmokda.
Nazorat va muhokama uchun savollar

1. 
   Tadbirkorlikning kelib chiqish tarixi va mohiyati to`g’risida gapirib bering.
   
2. 
   O`zbekistonda tadbirkorlik faoliyatining rivojlanishi to`g’risida nimalar deya olasiz?
   
3. 
   Kichik biznesni rivojlantirishning qanday afzalliklari mavjud?
   
4. 
   Tadbirkorlik faoliyatining xuquqiy asosini ta`minlovchi qanday qonunlarni bilasiz? Izoxlang.
   
5. 
   Tadbirkorlik muhitiga qanday omillar ta`sir etadi?
   
6. 
   Tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishning maqsad va vazifalari nimalardan iborat?
   
7. 
   Mulkchilik shakllariga ko`ra korxonalarning necha turi mavjud?
   
8. 
   O`zbekistonda tadbirkorlik faoliyatini qo`llab-quvvatlash va rivojlantirish yo`nalishlarini ko`rsatib bering.
   

Davlatning kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirish borasida qanday siyosati amalga oshiriladi?