2-mavzu: Moddiy nuqta dinamikasiga doir masalalar echish

---

1 
2-mavzu: Moddiy nuqta dinamikasiga doir masalalar echish. 
 Nyutonning birinchi qonunlari ta’riflari: 
1.Har qanday jism tinch holatini yoki to’g’ri chiziqlitekis harakatini bu 
jismga boshqa jismlar ta’sir qilmaguncha saqlaydi. 
2.Shunday sanoq sistemalari mavjudki , bunday sanoq sistemalarida
jismga boshqa jism ta’sir qilib uning boshlang’ich vaziyatini 
o’zgartirmaguncha o’zining tinch holatini yokito’g’ri chiziqli tekis 
harakatini saqlaydi. 
Nyutonning birinchi qonuni: 
 oshqa jismlar ta’siridan xoli bo’lgan jism, erkin jism, uning harakati 
esa erkin harakat deyiladi. 
 To’g’ri chiziqli tekis harakat qiladigan yoki tinch turadigan sanoq 
sistemalari inersiyal sanoq sistemalari deyiladi. 
 Nyutonning birinchi qonuni o’rinli bo’ladigan sanoq sistemalar inersiyal 
sanoq sistemalar deyiladi. 
 Inersiyal sanoq sistemalarida jismga boshqa jismlar ta’sir etmaguncha 
(ya’ni uning erkinligi buzilmaguncha) kuzatilayotgan jismning o’z tezligini 
saqlash xususiyati inertlik deyiladi. 
 Jism o’z tezliginisaqlash hodisasiga inersiya deyiladi. 
 Nyutonning birinchi qonuni inersiya qonuni deb ataladi. 
 Nisbiylikning mehanik prinsipi yoki Galileyning nisbiylik prinsipi: 
1.Inersiyal sanoq sistemasining tinch holatda yoki to’g’ri chiziqli tekis 
harakatda ekanligini sistemaning ichida o’tkaziladigan har qanday mehanik 
tajribalar yordamida aniqlab bo’lmaydi. 
2.Barcha inersiyal sanoq sistemalarida harakat qonunlaribir xil bo’ladi. 
 
Nyutonning ikkinchi va uchinchi qonuni. 
 Jismga ko’rsatiladigan ta’sir kuch deyiladi.Uning kattaligi jism 
erishadigan tezlanish yoki deformatsiya bilan aniqlanadi. 
 Jism inertlik xususiyatini xarakterlovchi fizik skalyar kattalikka massa 
deyiladi. 
 Tortishish yo’li bilan aniqlangan massa gravitatsion massa deyiladi. 
 Jismning harakati orqali aniqlangan massa inert massa deyiladi. 
 Hajm birligiga to’g’ri keladigan masssaga moddaning zichligi deyiladi. 
 Bir metr kub yoki hajm birligidagi jism massasiga zichlik deyiladi. 
 Zichlikni toppish formulalari: 
-solishtirma qarshilik; 
-elektr qarshilik; R-planeta radiusi;g-
erkin tushish tezlanishi; 
Aralashma qotishma zichligi:
-modda ulushlari 

---

2 
 Nyutonning ikkinchi qonuni ta’rifi:Har qanday jismning inersiyal sanoq 
sistemalarida 
erishadigan tezlanishi ta’sir etuvchi kuchga to’g’ri
prpporsional bo’lib , jismning massasiga teskari proporsional bo’ladi. 
Nyuton 2-qonuni:
–teng ta’sir etuvchi kuchlar quyidagicha aniqlanadi: 
kuchlar bir xil yo’nalgan bo’lsa(
):
kuchlar qarama-qarshi yo’nalgan bo’lsa(
):
kuchlar 
o’zaro 
perpendikulyar 
yo’nalgan 
bo’lsa(
):
kuchlar 
o’zaro 
burchak 
hosil 
qilgan 
bo’lsa:
F=
 Nyutonning uchinchi qonuni ta’rifi:Jismlar bir biriga ayni bir to’g’ri 
chiziq bo’ylab yo’nalgan, absolyut qiymati jihatidan teng yo’nalishi
jihatidan qarama-qarshi kuchlar bilan ta’sir qiladi:
;
 Nyutonning ikkinchi va uchinchi qonuni birlashmasidan chiqqan