2-mavzu: Moddiy nuqta dinamikasiga doir masalalar echish

xulosa: O’zaro ta’sirlanuvchi ikki jism qarama-qarshi tomonga yo’nalgan 
va o’zlarining massalariba teskari proporsional bo’lgan tezlanish oladi. 
Tezlanishlarni nisbati massalarning teskari nisbatiga teng:
 Aylana bo’ylab tekis harakatlanayotganjism(masalan, ipga bog’langan 
toshning aylanma harakati yoki Oyning Yer atrofidagi harakati) markazga 
intilma tezlanishgaega bo’ladi.Bu tezlanishning jism massasiga ko’paytmasi 
markazga intilma kuch deb ataladi. 
 Nyutonning uchinchi qonuniga asosan
ga miqdoran teng, lekin 
unga qarama-qarshi yo’nalgan kuch ham mavjud bo’lib , bu kuch markazdan 
qochma kuch deb ataladi. 
markazga intilma yoki markazdan qochma kuch: 
Butun olam tortishish qonuni. 
 Butun olam tortishish qonuni ta’rifi:Hamma jismlar bir-birini 
massalari ko’paytmasigato’g’ri proporsional va to’g’ri proporsional va ular 
massalarning 
markazlari 
orasidagi 
masofaning 
kvadratiga 
teskari 
proporsional bo’lgan kuch bilan tortadi: 
 Tortishish doimiysi yoki gravitatsion doimiy ta’rifi: 

---

3 
Massalari 1 kg dan bo’lgan ikki jism orasidagi masofa 1m bo’lganda ikki 
jism bir- birini son jihatdangravitatsion doimiysiga teng bo’lgan kuch bilan 
tortadi.(m
1
=m
2
=1kg va R=1m bo’lsa / /=G) 
 Gravitatsion maydon potensial maydon . 
 Gravitatsion maydon markaziy maydondir. 
 Gravitatsion kuchining jismni ko’chirishda bajargan ishi jism 
trayektoriyasining shakliga bog’liq emas.Gravitatsiya kuchini berk 
trayektoriyada bajargan ishi 0 ga teng. 
 Jismning massasi bilan erkin tushish tezlanish (g) ning ko’paytmasi-
Yerning muayyan nuqtasida joylashgan jismga ta’sir etuvchiog’irlik kuchi 
deyiladi. 
 Og’irlik kuchi yer sirtidan balandga ko’tarilgan sari kamayib boradi 
 Yer sirtidan balanglikdagi og’irlik kuchi: 
;
Og’irlik kuchi n marta kamayadigan h balandlikni toppish: 
Yer sirtidan erkin tushish tezlanish – : 
 Yer yuzasidan yuqoriga ko’tarilgan sari kamayadi. 
Yer sirtidan balandlikda erkin tushi sh tezlanishi: 
Planeta sirtidagi erkin tushish tezlanish: 
Biror bir planetadagi erkin tushish tezlanishini Yerdagi erkin tushish 
tezlanishiga nisbati:
Zichlik va radius R orqali: 
 Jismning tayanch yoki osmaga ta’sir etadigan kuchi og’irlik (yoki vazn) 
deb ataladi. 
 Jismnig og’irlik kuchi shu jismga qo’yilgan, jismning og’irligi esa tayanch 
yoki osmaga qo’yilgan kuchdir. 

---

4 
 Jism pastga yoki tepaga harakat qilganda uning og’irligi og’irlik kuchiga 
teng bo’ladi (yoki uning og’riligi o’zgarmaydi). 
 Jism pastda tekis tezlanuvchan harakat qilganda uning og’irligi og’irlik 
kuchidan kichik bo’ladi (yoki uning og’irligi kamayadi). 
 Jism yuqoriga tekis sekinlanuvchan harakat qilganda uning og’irligi 
og’irlik kuchidan kichik bo’ladi (yoki uning og’irlik kuchi kamayadi). 
 Jism yuqoriga tekis tezlanuvchan harakat qilganda uning og’irligi og’irlik 
kuchidan katta bo’ladi (yoki uning og’irligi ortadi). 
 Jism pastga tekis sekinlanuvchan harakat qilganda uning og’irligi og’irlik 
kuchidan katta bo’ladi (yoki uning og’irligi ortadi). 
 Jismning og’irligi nolga teng bo’lagandagi holat vaznsizlik deyiladi. 
 Jism og’irligi: