2-mavzu. Umumta’lim maktablarida tarbiya fanini joriy etishning dolzarbligi; maqsad va vazifalar (2 soat) Reja

---

2-mavzu. Umumta’lim maktablarida tarbiya fanini joriy etishning dolzarbligi; maqsad va vazifalar
(2 
soat) 
Reja: 
1. O‘zbekiston Respublikasining ta‘lim-tarbiya sohasidagi davlat siyosati. 
2. Tarbiya fani Milliy tiklanishdan - milliy yuksalish sari g‘oyasi asosida tatbiq etilishi, maqsad va vazifalari. 
3. Tarbiya fani muammolari, unga an‘anaviy va zamonaviy yondashuvlar. 
4.Tarbiya fanining dolzarbligi va zarurati 
1. Ta’lim-tarbiya samaradorligini oshirishda innovatsion yondashuvning zaruriyati
Hozirgi sharoitda innovatsion faollik oliy ta‘limning ham mazmun hamda tashkiliy tuzilmaviy jihatdan 
qayta ishlab chiqish bilan bevosita bog‗liq. Bu jarayonlarning asosi bo‗lib oxirgi uch, o‗n yillikda pedagogik ta‘lim 
nazariyasini tezkor ishlab chiqilishi bo‗ldi. 
8
(A.A.Abdulina, Ye.V.Bondarevskaya, V.I.Zagvyazinskiy, V.S.Ilin, 
N.M.Kan-Kalik, V.A.Slastenin va b.q) Pedagogik ta‘lim rivojlanishining zamonaviy innovatsion yo‗nalishlarini 
ichida xususiy innovatsion nazariyani shaxsiy (xususiy) yo‗nalishli ta‘lim sohasidagi ishlanmalarni, ta‘limni 
tashkiliy-tuzilmaviy modelini, ta‘limni ko‗p darajali tizimini rivojlantirishni ajratib ko‗rsatish mumkin. Hayotiy 
kelajakni amalga oshirish uchun inson ongli tarzda qayta o‗z-o‗zini faoliyatini yo‗lga qo‗yadi va buning uchun 
ta‘lim jarayoni imkoniyatlaridan foydalanadi. Ayniqsa, bu jarayon talaba yoshi davri, yoshlik davri ayni ushbu 
jarayonni yo‗lga qo‗yish uchun muhim bosqich davri hisoblanadi. Ushbu konsepsiyaning keyingi g‗oyasi pedagogik 
sub‘ektivlikni rivojlanishi bilan bog‗liq: talaba ―o‗rganuvchi‖, ―o‗quvchi‖, ―o‗qitadigan‖ pozitsiya orqali o‗tadi. 
Agar oliy o‗quv yurti ―o‗qish joyi va vaqti emas, balki yigit va qizlarni katta bo‗lish maydoni‖(D.B.Elkonin) deb 
qaralsa, u holda ushbu oliy o‗quv yurtidagi pedagogik jarayon uni amalga oshirish orqali ta‘lim olayotgan talabaning 
o‗z-o‗zini rivojlantirishini faollashtiruvchi, hech bir narsa bilan qiyoslab bo‗lmaydigan pedagogik jarayonni ijodiy-
o‗zini qayta qurish sub‘ekti ham talaba, ham pedagog uchun imkoniyatlar hisoblanadi. O‗qituvchi faoliyati ham 
o‗zgaradi: ―usta‖ ishlari orqali bilimlarini pedagogik texnologiya asosida yetkazishdan, talabalarda pedagogik 
qobiliyatni shakllantirish maqsadida birgalikdagi faoliyatni tashkil etuvchi ―maslahatchi‖ pozitsiyada talabalar bilan 
birgalikda uning kelajak kasbiy faoliyatini loyihalovchiga aylanadi. Shunga ko‗ra integrativ ta‘lim texnologiyalarini 
yo‗lga qo‗yish dolzarb bo‗lib qoladi. Ushbu masalada ta‘limni loyihalash bilan shug‗ullanuvchi muammolar instituti 
bugungi kundagi dolzarb masalada yetakchilik qilmog‗i zarur. Bundan tashqari oliy ta‘limda har bir fanlarni o‗qitish 
sohasida pedagogika va psixologiya fanlari bloki tezkor texnologik izlanishlarni amalga oshirish bilan 
shug‗ullanishlari kerak. Pedagogik ta‘lim amalga oshirishining tashkiliy-tuzilmaviy modeli haqida alohida to‗xtalish 
kerakligi e‘tiborga loyiq. Bular: kichik darajadagi, ko‗p bosqichli va ko‗p darajadagi modellarga qaratilishidan 
iborat. Yuqorida ko‗rsatib o‗tilgan har bir model mustaqil yaxlit ta‘lim sifatida qaralib, ular o‗zlarining jilg‗alariga 
ega bo‗lib, aniq ijtimoiy-madaniy va iqtisodiy xolatlar bilan bevosita bog‗liq. Kichik darajadagi tizim – bu oliy 
ta‘limdagi an‘anaviy tizim hisoblanib, u qat‘iy hisoblanib, bunda tor mutaxassislar tayyorlanib, ta‘lim jarayonida 
o‗qitish variantlarini tanlash imkoniyati mavjud emas. Qabul qilingan 1998yildagi DTS da variativ qismi kiritilgan 
bo‗lsada, lekin bu tizim ham baribir shaxs tanlash imkoniyatlarini chagaralaydi. Ko‗p bosqichli tizimda o‗rta maxsus 
ta‘lim tizimi asosida oliy ta‘lim olish uchun imkoniyatlar mavjud bo‗lib, o‗zaro bog‗lovchi o‗quv rejasi ishlab 
chiqilgan. Ushbu tizim ixcham hisoblanib, bitiruvchilarni uchinchi kursga qabul qilish bilan bog‗liq ko‗plab 
muammolar kelib chiqadi: qaysi mablag‗ asosida o‗qitish, birinchi o‗rinda pedagogika bilim yurti va pedagogika 
kollejlarida talabalarni egallagan bilimlari sifati masalasi turlicha gumon uyg‗otadi. 1997 yilda qabul qilingan 
―Ta‘lim to‗g‗risida‖ gi Qonunga muvofiq oliy ta‘limning ko‗p bosqichli tizimi yo‗lga qo‗yildi. Oliy ta‘limning ko‗p 
bosqichli tizimini ishlab chiqish va joriy etishni kuchli innovatsion jarayon sifatida belgilash mumkin. Ushbu 
masalada G‗arbiy Yevropa mamlakatlari tajribasi har tomonlama tahlil etilib, baho berildi va O‗zbekiston 
Respublikasi sharoitida o‗zimizning mentalitetimizdan kelib chiqib, oliy ta‘limning o‗ziga xos ko‗p bosqichli tizimi 
yaratildi. Oliy pedagogik ta‘limni ko‗p bosqichli mazmuni bizning sharoitimizda ikki darajali model:

umumiy (bazaviy-bakalaviriat va to‗liq (magistratura) ko‗rinishida amalga oshirilib, har biri o‗ziga 
avtonom hisoblanadi;

yaxlit tizim ko‗rinishiga ega; bozor iqtisodiyoti talablariga to‗la javob beradi;

ta‘limni ko‗pgina yo‗llari orqali egallash imkonini beradi;

o‗qiyotganlarni akademik va kasbiy yo‗naltirishga rag‗batlantiradi;

o‗z-o‗zini anglash, uning qimmatli yo‗nalishlarini va hayot tarzini belgilash asosida shaxs 
rivojlanishi uchun imkoniyatlar yaratib beradi. O‗qitish asosiga ta‘limiy-kasbiy dasturlar qo‗yilgan bo‗lib, ular 
beshta blok-model prinsipidan tashkil topgan:

ijtimoiy-iqtisodiy va gumanitar fanlar, matematik va tabiiy-ilmiy fanlar, umumkasbiy fanlar, 
ixtisoslik fanlari hamda qo‗shimcha fanlar tizimidan iborat. Texnologik jihatidan kasbiy ta‘limning mazmuni, 
metodlari va metodikasini tanlashga madaniy yondashuv bilan bevosita bog‗liq.
Ushbu dasturlarni ishlab chiqilishida har bir blokning vazifasi, bloklar o‗rtasidagi o‗zaro bog‗liqlik 
tashkiliy, didaktik-texnologik ishlar va malakali mutaxassislar bilan hamkorlikda amalga oshirilgani ko‗zga 
tashlanadi.
Olib borilgan tadqiqotlar natijasi shuni ko‗rsatadiki, fakultetlarda oliy ta‘limdagi ko‗p bosqichli tizim 
(OTKT) asosida ishlash va an‘anaviy tizim bilan ishlash qiyosiy taqqoslab ko‗rilganda, talabalar (OTKT) yangicha 
ta‘lim tizimida ongli, ijodiy ishlashga ko‗proq e‘tibor qaratgani, talabalarda ta‘lim motivatsiyasi darajasi yuqori 
ekanligi ko‗zga tashlanadi. Oliy ta‘limni fakultetlari va kafedralarida tuzilmaviy-funksional va mazmunli-texnologik 

---

qayta qurish amalga oshiriladi. Umuman olganda oliy ta‘limda individual-ijodiy va jamoaviy-ijodiy faoliyat 
sohasida bugungi kunga kelib sezilarli tajribalar to‗plandi, o‗quv pedagogik jarayoni ishtirokchilari o‗rtasida 
sub‘ekt-sub‘ekt munosabatlari rivojlanishida o‗zgarishlar sodir bo‗layotganini kuzatish mumkin. Ushbu tizim orqali 
talabalarni mustaqil ishlashga ishtiyoqi ortib, reyting tizimida ularning faol ishtiroki ta‘minlansa, ikkinchi tomondan 
pedagoglar tomonidan talabalar faoliyatini boshqarishda metodik madaniyat darajasi o‗sib borishi kuzatiladi.