2-mavzu: Verbal va noverbal muloqot tо‘g‘risida tushuncha, ularning psixologik mexanizmlari va muloqotda kommunikativ samaradorlik masalasi Reja

Verbal muloqot faqat insonga xos bo‘lib, zarur shart sifatida tilni o‘zlashtirishni 
belgilab beradi. Nutq muloqot vositasi sifatida bir vaqtning o‘zida ham axborot 
manbai sifatida, ham suhbatdosh bilan o‘zaro ta’sirlashuv vositasi sifatida 
namoyon bo‘ladi. Buyuk shoir sa’diyning so‘zlarini yodda tutish lozim: «aqling 
bormi yoki yo‘q, buyukmisan yo kichik, biz bilmaymiz, sen bir so‘z 
atmaguningcha».
Verbal (nutq) muloqot tarkibiga: so‘zlar, iboralar ma’nosi va mohiyati kiradi. 
Asosiy o‘rinni so‘zning qo‘llanilish aniqligi, uning ifodalanishi va hammabopligi, 
tovushlar, so‘zlar talaffuzi, ohang ifodasi va mohiyati egallaydi. Nutqdagi tovush 
hodisalari: nutq jadalligi, tovush balandligi modulyasiyasi, tovush toni, nutq vazni, 
tovush sifati, ohangi, aniqligidan iborat. Tovush sifatining ifodalanishi: o‘ziga xos 
maxsus tovushlar: kulgu, hiqillash, yig‘i, pichirlash, xo‘rsinishlar va boshqalar; 
ajratuvchi tovushlar – bu yo‘tal; ahamiyatsiz tovushlar – tanaffuslar, shuningdek, 
nazalizatsiya tovushlari – «xm, xm», «e-e-e», «o-o-o» va boshqalar. 
Tadqiqotlarga ko‘ra, odam kommunikatsiyasining har kungi aktida so‘zlar – 
7%, tovush va ifodalar – 38%, nutqiy bo‘lmagan o‘zaro ta’sir – 53%ni tashkil 
etadi. Publitsiy aytganidek: «ovoz orqali gaplashamiz, butun tanamiz orqali 
suhbatlashamiz». 
Kundalik muloqotda odamlar ko‘proq quyidagi fanlar o‘rganadigan 
muloqotning 
noverbal 
vositalaridan 
foydalanadilar: kinestetika (inson 
hissiyotlarining tashqi ifodalanishi), mimika (yuz mushaklarining harakati), imo-
ishoralar (tana alohida qismlarining ishoratli harakatlari), pantomimika (butun 
tana: gavda 
holati, qomat, egilish, yurish 
harakatlari), takesika (muloqot 

---

vaziyatidagi yaqinlashishlar: qo‘l siqish, o‘pishish, tegib ketish, siypalash, itarib 
yuborish 
va 
h.k.), proksemika (odamlarning 
muloqot 
vaqtida 
fazoda 
joylashishi, inson 
aloqalarida 
quyidagi 
masofalar 
sohalarini 
ajratadilar: yaqinlik sohasi (15-45 
sm), shaxsiy yoki xususiy