2-modul: Metallar strukturasi. Rеja

mayda
kristallar hosil bo‘ladi. Aksincha, 
m.s kam, k.m yuqori bo‘lsa 
yirik
kristallar hosil bo‘ladi. 

T juda kichik bo‘lsa, muntazam geometrik shakldagi kristallar hosil 
bo‘ladi. 

T bir qadar kattaroq bo‘lsa, kristallar
dendrit
shaklini oladi, ya’ni 
kristallar asosan fazaviy kristall panjaraning asosiy o‘qlariga mos yo‘nalishda 
o‘sadi. 

T ancha katta bo‘lsa, 
sferoid
shaklidagi kristallar hosil bo‘ladi. 
Kristallanish jarayonini boshqarish mumkin. Shu yo‘l bilan mayda 
zarrachali strukturani olish mumkin. Buning uchun suyuq metallarga qo‘shimcha 
tashqi 
moddalar – modifiqatorlar
qo‘shiladi. Jarayon 
modifikatsiyalash 
– 
takomillashtirish
deb ataladi.
Modifiqatorlar ta’sir etish mexanizmiga qarab ikki xil bo‘ladi. 
1.
Modda suyuq metalda erimaydi: qo‘shimcha kristallanish markazi 
sifatida xizmat qiladi. (karbidlar, oksidlar) 
2.
 
Yuza aktiv moddalar; bular metallda eriydigan o‘sayotgan kristallar 
ustiga o‘tirib olib, uni o‘sishiga to‘sqinlak qiladi.
 
 
 

---

Metall quymaning tuzilishi 
Ishlab chiqarishda suyuq metall maxsus qoliplarga – izlojnitsalarga quyilib 
quymalar olinadi. Albatta, qolipning harorati suyuq metalnikidan ancha past. 
Suyuq metalning kristallanish sharoiti qolip ko‘ndalang kesimi bo‘yicha har xil 
bo‘ladi. Quymaning makrostrukturasi xam, mikrostrukturasi xam, kimyoviy tarkibi 
xam, mexanik xossalari ham quymaning turish zonalarida har xil bo‘ladi. 
Rasm 6 Po‘lat quymaning tuzilish sxemasi. 
Quyma strukturasi 3 zonadan iborat.
I - zona mayda donali zona, tartibsiz joylashgan mayda dendrit – 
kristallardan iborat. Suyuq metallning qolip devorlari tegib turgan joylarida sovish 
tezligi va o‘ta sovish darajasi boshqa joylariga nisbatan ancha katta. Shuning 
uchun bu
zonada