2-modul: Metallar strukturasi. Rеja

Ts muvozanat 
yoki 
nazariy kristallanish harorati
deyiladi. 
 Ts 
dan yuqori haroratda suyuq fazaning erkin
 
energiyasi (Fs. F) kichik, 
ya’ni Fs. F Ts 
dan past 
haroratda aksincha: Fs. F> Fk.f. Binobarin, Ts dan yuqori haroratda modda suyuq 
holatda Ts dan past haroratda qattiq holatda bo‘lishi kerak. 
Suyuq fazaning qattiq fazaga o‘tish jarayoni kristallanish markazlari hosil 
bo‘lishi va bu markazlarning o‘sishi yo‘li bilan boradi. Kristallanish markazlari 
soni qanchalik ko‘p va kristallarning o‘sish tezligi qanchalik katta bo‘lsa, suyuq 
faza qattiq fazaga shunchalik tez aylanadi. 
Metall bir agregat holatdan boshqa bir agregat holatga o‘tganda issiqlik 
ajralib chiqadi yoki yutiladi. Demak, bunday tizimni issiqlik hodisasi ro‘y 
beradigan tizim deyish mumkin.
Suyuq modda (jism) sovitilganda Ts haroratida kristallanish jarayoni sodir 
bo‘lmaaydi, chunki bunda Fs. f = Fk.f. Suyuq fazani kristallana boshlashi uchun 
tizimning erkin energiyasi kamayishi kerak. Teskarisi: qattiq fazaning 
(kristallning) suyuqlikga aylanishi uchun esa sistemaning erkin energiyasi ortishi 
kerak. 
Suyuq fazaning Ts dan past haroratdagi sovishi 
o‘ta sovish 
deb ataladi. 
Qattiq fazaning Ts haroratdan yuqori haroratgacha qizishi esa, 
o‘ta qizish
deyiladi. 
Nazariy kristallanish (suyuqlanish) harorati bilan amaliy kristallanish 
(suyuqlanish) harorati orasidagi ayirma 
o‘ta sovish darajasi
deyiladi va 

T harfi 
bilan belgilanadi: 

T=Tnaz.kr – T amal kr ;
Tkaz.kr – nazariy kristallanish harorati. 
Tamal kr – amaliy kristallanish harorati. 
O‘ta sovish darajasi kattaligi metallning tabiatiga, uning tozalik darajasiga 
(qancha toza bo‘lsa, shuncha o‘ta sovish katta bo‘ladi), sovitish tezligiga (sovitish 
tezligi ortirishi bilan o‘ta o‘ta sovish darajasi ham ortadi) bog‘liq.

---

 Masalan, surmaning nazariy kristallanish (suyuqlanish) harorati 63
0
С ga 
teng.O‘ta sovish darajasi 

T=41
0
С ga yetishi mumkin. U holda amaliy 
kristallanish harorati 631-41=590
0
С ga teng. 
Ko‘pchilik metallar uchun kristallanish vaqtida o‘ta sovish darajasi juda 
kichik. 
 Kristallanish 
- bu suyuq fazaga kristallik panjara yerlarini (uchastkalarini) 
hosil bo‘lish jarayoni va hosil bo‘lgan markazlardan kristallarning o‘sishidir. 
Kristallanish tizim ko‘proq termodinamik turg‘un holatiga o‘tish sharoitida o‘tadi 
(eng kam energiya bilan). 
Metalni suyuq holatdan kristallik holatga o‘tish jarayonini vaqt- harorat 
koordinatalarida quyidagicha ko‘rsatish mumkin. 
Nuqta 1 gacha metall suyuq holda soviydi, sovish jarayoni haroratni tekis 
pasayishi bilan kuzatiladi. 1-2 uchastkada kristallanish jarayoni boradi, issiqlik 
ajralib chiqadi. Bu issiqlikni