2. obyekt və prosesləRİn modelləRİ

Şəkil 2.1. Modellərin təsnifatı 
 
Bənzər maddi modellərinə nümunə oyuncaq, müqəvva (
Mağaza və atelyelərdə paltar nümayiş etdirmək 
üçün insan formasında düzəldilən fıqur; müqəvva.
), fotoşəkil və s. ola bilər. Natura simulyator (trenajor) 
modellərinə pilot, sürücü və s. hazırlığı zamanı istifadə edilən müxtəlif qurğuları aid etmək olar(Pilot və 
sürücülərin və s. hazırlığı zamanı istifadə edilən müxtəlif qurğuları maddi simulyator (trenajor) modellərinə 
aid etmək olar. Bu qurğular qərarların qəbulunu və hərəkət tələb edən müəyyən vəziyyəti imitasiya edir və 
onun həlli üsullarının öyənilməsinə (işlənməsinə) imkan verir. 
Erzas-modellər birinci növbədə əsl orqanları əvəz edən və funksiyalarını qismən yerinə yetirən 
protezlərdir. 
Maddi modelləri başqa cür fiziki modellər adlandırmaq olar. Onlar orijinalın həndəsi və fiziki 
xüsusiyyətlərini əks etdirir və həmişə real şəklə malik olur.
İnformasiya modeli – obyekt, proses və ya hadisənin xassə və vəziyyətini, həmçinin xarici aləmlə 
qarşılıqlı əlaqəsini xarakterizə edən informasiya məcmusudur. İnformasiya modelləri öz növbəsində işarə 
və davamlı modellərə bölünür. 
Davamlı informasiya modelinə misal kimi riyazi funksiya və onun qrafikini göstərmək olar. 
İşarə informasiya modellərini diskret də adlandırmaq olar, bununla həmin modellərdə 
informasiyanın diskret formada (yəni müəyyən əlifba və dil vasitəsilə) təsvir edildiyi vurğulanır. Dil qeyri-
formal sintaksisə malik adi danışıq dili ola bilər. Bu cür dil vasitəsilə qurulmuş modellərə müxtəlif 
təsvirləri, xarakteristikaları, fikirəri, şərhləri və s. aid etmək olar. 
Formal dillər təsbit edilmiş leksik vahidlər (söz) və sərt sintaktik cümlələr yığımından ibarətdir. 
Məhz bununla cümlələrin birmənalı başa düşülməsi və onlarda verilən göstərişlərin icrası təmin edilir. 
Formal dillər vasitəsi ilə təsvir edilən modellərə aşağıdakıları aid etmək olar: təbiət və ya insan 
cəmiyyətində mövcud olan hadisənin, prosesin riyazi təsviri; şahmat partiyalarının yazılması; eşidilən 
Modellər
Maddi
Bənzər
Simulyatorlar
Erzaslar
İnformasiya
Davamlı
İşarə
Formal 
dil
Qeyri-
formal 
dil

---

səslərin nota salınması və s. Kompüterdə praktiki məsələlərin həlli zamanı işarə modelinin qurulması 
mütləq mərhələdir. 
Yeni kompüterin montaj sxeminə, hazırlanan proqramın blok-sxeminə və ya yaradılan bədii və ya 
elmi əsərin planına model demək olmaz. Burada layihə kimi anlayışın istifadəsi daha doğru olardı. Əgər 
yaradılan məhsul prototipə malikdirsə (məsələn, orijinaldan çəkilmiş portret və ya peyzaj), onda o, model 
hesab edilə bilər.Qeyd etmək lazımdır ki, o, həm maddi, həm də informasiya modeli ola bilər. 
Aşağıdakı sözlə ifadə olunmuş modelin qrafiki formasını nəzərdən keçirək (şəkil 2.2): “A B və C ilə 
eyni qrupda təhsil alır, D və E isə digər qrupda təhsil alır”. Burada 
}
,
,
,
{
D
C
B
A
M =
𝑀 = {𝐴, 𝐵, 𝐶, 𝐷}, R 
əlaqəsi kimi isə “eyni qrupda təhsil alır” çıxış edəcəkdir.