2. Statik tárepten uǵimsız sistemalar bir qatar xareketleri ayriqshaliqlarǵa iye

K -jabıq halqalar sanı ;
Ш -ápiwayıları boyınsha ılgıshlerdıń sanı (8. 4).
(8. 5) teńlemeden paydalanıp, biz 8. 15-suwretde kórsetilgen ramkanıń statikalıq uǵımsızlıq dárejesin anıqlaymız. Ramka bes konturǵa iye K=5 , sonday-aq qollap-quwatlaw kompleksi tárepinen payda etilgen kontur. D túyinindegi menteşe ápiwayı, sebebi ol eki putaqtı baylanıstıradı. K bólegindegi menteşe quramalı, sebebi ol tórt putaqtı baylanıstıradı. K bólegindegi ılgıshdı almastırıwı múmkin bolǵan ápiwayı ılgıshler sanı formula (8. 4) boyınsha :

menteşa C da quramalı, sebebi ol ush roddi baylanıstıradı. Bul menteşe ushın

Buǵan qosımsha túrde, sistemada taǵı eki ápiwayı menteşe ámeldegi bolıp, olar menen ol tomenge qosiladı. Sonday etip, sistema daǵı ápiwayı menteşalar sanı
Ш=8 Jabıq kósheden sanın almastırıw K hám ápiwayı menteşalar sanı Ш (8. 5) formulada biz ramkanıń statikalıq uǵımsızlıq dárejesin anıqlaymız:

Sonday etip, suwretde kórsetilgen. 8. 15 kvadrat, jeti ret statikalıq tárepten uǵımsız.jáne bul sonı ańlatadı, bunday sistemanı esaplaw ushın ush teń salmaqlılıq teńlemesinen tısqarı, deformatsiyalarning uyqas keliwshi jeti teńlemesin dúziw kerek. Sol tárzde alınǵan 10 teńlemeler sistemasın bul teńlemelerge kiritilgen belgisizlerge salıstırǵanda sheshiw arqalı sırtqı baylanısıwlar daǵı reakciyalardıń úlkenligin de, ramkada payda bolatuǵın ishki kúshlerdi de anıqlaw múmkin. Bul máseleni sheshiw rejimin teńlemeler sistemasınan teń salmaqlılıq teńlemelerin shıǵarıp taslaw arqalı azmaz ápiwayılastırıw múmkin. Biraq, bul jantasıw arnawlı sheshim usıllarınan paydalanıwdı talap etedi, olardan biri kúsh usılı bolıp tabıladı. Ámelde ushraytuǵın kóplegen statikalıq uǵımsız mashqalalardi sheshiw ushın kórsetilgen usıllar jeterli emes. Sol sebepli tayaq sistemaları mısalında statikalıq uǵımsızlıqtı anıqlawdıń ulıwma usıllarına toqtalıp ótiw kerek. astında putaq sisteması sózdiń keń mánisinde bar formasına iye bolǵan elementlerden shólkemlesken hár qanday struktura túsiniledi. Eger strukturalıq elementlerge tiykarlanıp kernew yamasa qısılıwda islese, ol halda putaq sisteması dep ataladı ferma (1-súwret).
1-súwret. Formanıń dizayn sxeması
Truss úshmúyeshlikler payda etiwshi tegis putaqlardan ibarat. Forma túyinlerde sırtqı kúshlerdi qóllaw menen xarakterlenedi. Eger putaq sistemasınıń elementleri tiykarlanıp iymeyiw yamasa buraliwda islese, ol halda sistema ramka dep ataladı (2-súwret). Úyreniw eń ańsat bolǵan putaq sistemalarınıń arnawlı toparınan ibarat tegis sistemaları. Tegis ramka yamasa trussda deformatsiyadan aldın hám keyin barlıq strukturalıq elementlerdiń oqları birdey tegislikte jaylasqan. Barlıq sırtqı kúshler birdey tegislikte, sonday-aq tayanshlardıń reakciyaların tásir etedi (2-suwretke qarang, a). Tegis bolǵanlar menen bir qatarda, dep atalatuǵın tegis keńislikdegi sistemaları. Bunday túrdegi sistemalar ushın deformatsiyalanmagan jaǵday daǵı strukturalıq elementlerdiń oqları tegis sistemalar sıyaqlı birdey tegislikte jaylasqan. Bul tegislikke perpendikulyar bolǵan tegisliklerde sırtqı kúsh faktorları tásir etedi (2-súwret, ishinde). Belgilengen eki klasqa tiyisli bolmaǵan rod sistemaları dep ataladı keńislikdegi (2-súwret, ishinde). Ramkalar hám trusslar ádetde bólinedi statikalıq tárepten anıqlanadı hám statikalıq tárepten uǵımsız. Statikalıq anıqlanǵan sistema degende kinematik tárepten ózgermeytuǵın sistema túsiniledi, onıń ushın barlıq qollap -quwatlaytuǵın reakciyalar teń salmaqlılıq teńlemeleri járdeminde anıqlanıwı múmkin, keyininen tabılǵan qollap -quwatlaytuǵın reakciyalar menen hár qanday kesindindegi ishki kúsh faktorları da kesindi usılı járdeminde tabılıwı múmkin. Statikalıq uǵımsız sistema degende biz taǵı sonday, kinematik tárepten ózgermeytuǵın sistemanı túsinemiz, onıń ushın sırtqı reaksiyalar hám ishki kúsh faktorların kesindiler hám teń salmaqlılıq teńlemeleri járdeminde anıqlaw múmkin emes.

a) tegis, b) tegis boslıq. c) keńislikdegi

2-súwret. Ramka strukturalarıniń dizayn sxemaları :
Belgisizler sanı (tayanshlardıń reakciyaları hám ishki kúsh faktorları ) hám kórip shıǵılıp atırǵan sistema ushın dúzilisi múmkin bolǵan ǵárezsiz statikalıq teńlemeler sanı ortasındaǵı parq dáreje yamasa nomer dep ataladı. Statikalıq uǵımsızlıq. Bul nomerge qaray, sistemalar bir, eki, úsh... ., bólinedi. n bir ret statikalıq tárepten uǵımsız. Geyde statikalıq uǵımsızlıq dárejesi sistemaǵa qoyılǵan qosımsha sheklewler sanına teń dep aytıladı. Kelıń, bul máselege tolıqlaw toqtalıp ótemiz. Qattı nurdıń kosmos daǵı jaǵdayı altı ǵárezsiz koordinata menen belgilenedi, basqasha aytqanda, qattı nur altı erkinlik dárejesine iye. Nurga baylanısıwlar ornatılıwı múmkin, yaǵnıy onıń kosmos daǵı ayriqsha ornın belgileytuǵın sheklewler. Eń ápiwayı jalǵanıwlar - bul hammesınıń birpara bólimleri ushın ol yamasa bul ulıwmalastırılǵan jay almasiliwi pútkilley shıǵarıp taslanǵan. Bir baylanısıwdıń ornatılıwı qatań pútinlik sıyaqlı qant zavodınıń shıǵındısın bir erkinlik dárejesin alıp taslaydı. Sonlıqtan, eger erkin qattı putaq altı baylanısıw ornatılǵan bolsa, ol halda onıń qatań bir pútkil retinde keńislikgi ornı, ayırım esaptan tısqarılardan (istisnolardan) tısqarı, tolıq anıqlanadı hám altı erkinlik dárejesine iye mexanizmnen sistema kinematik tárepten ózgermeytuǵın sistemaǵa aylanadı. Kinematik ózgermeytuǵınlıqqa erisiletuǵın baylanısıwlar sanı dep ataladı kerekli siltemeler sanı. Zárúr bolǵanınan asıp ketken hár qanday jalǵanıw dep ataladı qosımsha. Qosımsha jalǵanıwlar sanı sistemanıń statikalıq uǵımsızlıq dárejesine teń. Ramkalar hám putaq sistemaları daǵı baylanısıwlar ádetde sırtqı hám ishki baylanısıwlarǵa yamasa óz-ara bólinedi. Sırtqı baylanısıwlar degende sistemanıń ayırım noqatlarınıń tolıq jılısıwlarına qoyılǵan shártler túsiniledi.

A) sırtqı zveno
b) eki sırtqı zveno
c) altı sırtqı zveno c ulıwma jaǵday

3-súwret. Ekvivalent baylanısıw sxemaları
Eger, mısalı, nurdıń shep ushında (3-súwret, a) vertikal háreketti qadaǵalawshi shárt qoyılǵan bolsa, biz bul noqatda bir sırtqı baylanıs bar ekenin aytamiz. Dástúriy túrde ol eki menteşe yamasa rulo retinde suwretlengen. Eger vertikal hám gorizontal jılısıwlar qadaǵan etilgen bolsa, eki sırtqı sheklewler qoyılǵan dep aytıladı (3-súwret, b). Tegis sistemada tamamlaw ush sırtqı jalǵanıwdı beredi. Keńislikdegi tamamlaw altı sırtqı jalǵanıwǵa tuwrı keledi (3-súwret, b). Sırtqı siltemeler, joqarıda aytıp ótilgeni sıyaqlı, kóbinese zárúr hám qosımsha bólinedi. Mısal ushın, suwretde. 4, a hám b birinshi jaǵdayda ush sırtqı silteme, ekinshisinde bolsa bes sırtqı siltemeǵa iye bolǵan tegis ramka kórsetilgen. Ramkanıń tegisliktegi ornın qattı bir pútkil retinde anıqlaw ushın ush baylanısıwdı ornatıw kerek. Sol sebepli, birinshi halda, ramka zárúr sırtqı jalǵanıwlarǵa iye, ekinshiden, qosımsha túrde, eki qosımsha sırtqı jalǵanıwlar bar.

A) ush sırtqı zveno,
b) besew sırtqı zveno



4-súwret. Tegis ramka
Ishki yamasa óz-ara baylanısıwlar astında ramka elementleriniń óz-ara jılısıwına qoyılǵan sheklewler túsiniledi. Bul jerde siz zárúr, hám qosımsha jalǵanıwlar haqqında sóylewińiz múmkin. Mısalı, suwretde kórsetilgen tegis ramka. 5, a, bar kerekli muǵdar elementler arasındaǵı sırtqı hám ishki baylanıslar. Bul kinematik tárepten ózgermeytuǵın sistema bolıp tabıladı. Eger sırtqı kúshler berilgen bolsa, biz ramkanıń qálegen kese kesiminde qollap -quwatlaytuǵın reakciyalardı da, ishki kúsh faktorların da tabıwımız múmkin. Formada kórsetilgen birdey ramkada. 5, b, noqatlardıń óz-ara vertikal hám gorizontal jılısıwın qadaǵalatugın eki qosımsha ishki sheklewler qóyıladı. BIRAQ hám AWA. Bul halda sistema eki ret statikalıq tárepten uǵımsız bolıp tabıladı (geyde ol qosıladı : " ishki"). Forma sheńberinde. 4, a hám b ishki qosımsha siltemeler de bar. Ramka konturı pútkilley jabıq. Onı qálegen kesimde (5-súwret c) kesip, biz kinematik ózgermeytuǵınlıqtı buzbasdan, berilgen kúshler ushın ramkanıń hár bir bóleginde ishki kúsh faktorların tabıw múmkinshiligine iye bolamız. Sol sebepli, jabıq ramkanı kesip, biz qosımsha jalǵanıwlardı alıp taslaymiz, yaǵnıy. bólimlerge ruxsat beriw BIRAQ hám AWA aylantırıń hám bir-birine salıstırǵanda eki jóneliste háreketleniń. Juwmaq etip aytiwimız múmkin, jabıq tegis kontur ush qosımsha óz-ara baylanısıwǵa iye - bul úsh ret statikalıq tárepten uǵımsız. Sonday etip, suwretde kórsetilgen ramka. 4, a, úsh ret statikalıq tárepten uǵımsız. Suwretde kórsetilgen ramka. 4, b, bes ret statikalıq tárepten uǵımsız (úsh ret ishki hám eki ret sırtqı ).

a) b) c)
a) kinematik tárepten ózgermegen,
b) ishki uǵımsız,
c) qosımsha baylanıslardı alıp taslaw menen
5-súwret. Ramkalardı klassifikaciyalaw belgileri:
Kelıń, rod hám ramka sistemalarınıń statikalıq uǵımsızlıq dárejesin anıqlawdıń bir neshe mısalların kórip shıǵayıq. Formada. 6 bir neshe ramkalardı kórsetedi. Kelıń, olardı izbe-iz kórip shıǵayıq. a) Kadrda tórt qosımsha sırtqı jalǵanıw hám ush óz-ara baylanısıw ámeldegi, yaǵnıy jeti ret statikalıq tárepten uǵımsız. b) Biz birinshi náwbette menteşe dep shama etemiz BIRAQ joq. Keyin eki sırtqı hám ush ishki qosımsha siltemeler bar. Menteşasiz sistema BIRAQ bes ret statikalıq tárepten uǵımsız boladı. Menteşe BIRAQ bir waqtıniń ózinde ush rodga tiyisli. Onı eki uyqas keliwshi ılgısh retinde kóriw múmkin (7-súwret). Hár bir menteşe bir jalǵanıwdı alıp taslaǵanlıǵı sebepli, yaǵnıy bir bólektiń basqasına salıstırǵanda aylanıwına múmkinshilik beredi, biz ayta alamız, menteşe BIRAQ eki siltemenı alıp taslaydı. Sonday etip, sistema bes, úsh ret statikalıq tárepten uǵımsız bolıp qaladı. Joqarıdagilarndi ulıwmalastırıp, biz sonday juwmaqqa keliwimiz múmkin, menteşe baylanısıwlar sanın alıp taslaydı, ol jaǵdayda birlesiwshi putaqlar sanınan bir kemrek. Bunday halda, menteşe ishinde BIRAQ ush putaq birlesedi hám menteşe eki baylanısıwdı alıp taslaydı.

а) statikalıq uǵımsız - etti,
б) - úsh,
в) - tórt,
г) - úsh,
е) - on eki,
ё) - jeti,
ж) - úsh,
з) - on úsh ret statikalıq tárepten uǵımsız