2013-CÜ İLDƏ azərbaycanda insan hüquqlari üZRƏ hesabat qisa icmal
e. Ədalətli məhkəmə prosesinin aparılmasından imtina
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məhkəmə prosedurları
- Siyasi məhbuslar və saxlanılan şəxslər
- Mülki məhkəmə prosedurları və müdafiə üsulları
- Bölmə 2. Vətəndaş azadlığına hörmət, o cümlədən: a. Söz və mətbuat azadlığı
|
e. Ədalətli məhkəmə prosesinin aparılmasından imtina Məhkəmə hakimiyyətinin qanunla müstəqil olması nəzərdə tutulsa da, hakimlər icraedici qanaddan ayrı, müstəqil fəaliyyət göstərməmişlər. Məhkəmə sistemi korrupsiyalaşmış və səmərəsiz fəaliyyət göstərmişdir. Çıxarılmış hökmlər çox vaxt məhkəmə prosesində təqdim edilmiş dəlillərlə bağlı olmamışdır. Hakimiyyətin icraedici qanadı məhkəmə hakimiyyəti üzərində güclü təsir göstərməyə davam etmişdir. Ədliyyə Nazirliyi Məhkəmə-Hüquq Şurasına nəzarət etmişdir (MHŞ). MHŞ hakimliyə namizədlərin imtahanını həyata keçirən və il ərzində məhkəmə təlimləri və seçim prosesinə AZƏRBAYCAN
2013-cü il üzrə İnsan Hüquqları Haqqında Ölkə Hesabatları ABŞ Dövlət Departamenti • Demokratiya, İnsan Haqları və Əmək Bürosu 9 nəzarət edən məhkəmə seçim komitəsini (altı hakim, bir nəfər prokuror, bir nəfər vəkil, MHŞ-ın üzvü, Ədliyyə Nazirliyinin bir nəfər üzvü və bir nəfər hüquqşünas) təyin edir. Etibarlı mənbələrdən verilən məlumatlara əsasən hakimlər və prokurorlar xüsusilə beynəlxalq müşahidəçilərə maraqlı olan məhkəmə işləri zamanı prezident administrasiyasından və Ədliyyə Nazirliyindən göstərişlər almışlar. Etibarlı mənbələrin verdikləri digər məlumatlara əsasən hakimlər müntəzəm şəkildə rüşvət almışlar. Nazirlik tərəfindən 1 noyabr tarixə verilən məlumata əsasən MHŞ iki hakimi tutduğu vəzifəsindən azad etmiş və digər doqquz nəfəri isə tənbeh etmişdir.
Qanun dövlət, kommersiya və ya peşəkar sirlər və yaxud məxfi, şəxsi və ya ailə məsələləri ilə bağlı olan işlər istisna olmaqla açıq məhkəmənin keçirilməsini nəzərdə tutur. Cinayət işlərində təqsirsizlik prezumpsiyası, eləcə də, müttəhimin dəlilləri nəzərdən keçirmək, şahidlərlə üzləşdirilmək və məhkəmə prosesində sübutlar təqdim etmək hüququ, imkansız müttəhimlərin məhkəmə tərəfindən təsdiq edilmiş vəkillə təmin olunmaq hüququ, müttəhimlərin və ittihamçıların kasasiya şikayəti vermək hüquqlarının qanunla nəzərdə tutulmasına baxmayaraq dövlət orqanları hər zaman bu müddəalara əməl etməmişlər. Cavabdeh tərəfin ona qarşı irəli sürülmüş ittihamlar barəsində dərhal ətraflı məlumat əldə etmək, eləcə də lazım olduğu halda pulsuz interpretasiya xidmətindən istifadə etmək hüquqları vardır.
Hakimlər çox vaxt hökmü açıq şəkildə oxumamışlar və ya onların qərarının arxasında dayanan səbəbləri bildirməmişlər ki, bu da müttəhimin onun barəsində çıxarılmış məhkəmə hökmünün səbəblərindən məlumatsız qalması ilə nəticələnmişdir. Andlılar məhkəməsindən istifadə edilməmişdir. Casusluq və yaxud dövlətə xəyanət kimi ittihamlar istisna olmaqla, adətən xarici və yerli müşahidəçilərin məhkəmə iclaslarında iştirak etmələrinə icazə verilmişdir. Bəzi dinləmələrdə kiçik və oturacaqların sayı az olan məhkəmə otaqlarından istifadə edilməsi və iclasın başlanma saatlarının son anda dəyişdirilməsi geniş ictimaiyyətin iştirakının qarşısını almışdır. Ümumilikdə məhkəmənin vaxtı və keçiriləcəyi yer barəsində informasiya təqdim edilmişdir, lakin buna baxmayaraq burada da bəzi istisnalar olmuşdur, xüsusilə Ağır Cinayətlərə Dair İşlər üzrə Məhkəmədə. Dövlət ittihamçıları və müdafiə tərəfinin vəkillərinin bərabər statusunun konstitusiya ilə müəyyən olunmasına baxmayaraq, dövlət ittihamçılarının imtiyazları və hüquqları müdafiə tərəfindən üstün olmuşdur. Hakimlər mülki işlərdə müdafiə tərəfinin vəkillərini “kifayət qədər səbəb olduğundan” işdən kənarlaşdırmaq hüquqlarını qoruyub saxlamışlar. Cinayət işləri üzrə məhkəmə prosesində maraqların toqquşması və ya müttəhimin vəkili dəyişmək barədə müraciəti olarsa hakimlər müdafiə tərəfinin vəkillərini işdən kənarlaşdıra bilərlər. Hakimlər çox vaxt müdafiə tərəfinin vəkilinin qaldırdığı vəsatətləri, təqdim etdiyi şifahi bəyanatları və dəlilləri qiymətləndirərkən dövlət ittihamçılarının xeyrinə olan qərarlar qəbul etmişlər. Məsələn, “Tolışi
AZƏRBAYCAN
2013-cü il üzrə İnsan Hüquqları Haqqında Ölkə Hesabatları ABŞ Dövlət Departamenti • Demokratiya, İnsan Haqları və Əmək Bürosu 10
hüquqşünasların öz müştərisi ilə görüşməsinə mane olmuşlar. Bundan əlavə, hakimlər çox vaxt müdafiə tərəfinin vəkillərinin qaldırdığı vəsatətləri rədd etmişlər və ittiham tərəfininkini isə qəbul etmişlər. Dövlətə xəyanət, etnik düşmənçiliyin salınması və qanunsuz narkotik vasitələrin saxlanılmasında ittiham olunaraq 27 sentyabr tarixdə beş il azadlıqdan məhrum etmə cəzasına məhkum edilmiş Məmmədov insan haqları və media azadlığı sahəsində fəaliyyət göstərən QHT- lər və beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən siyasi məhbus hesab edilmişdir. Qanun cinayət işləri üzrə məhkəmə prosesində iştirakı ölkənin hökumətin təsiri altında olan Vəkillər Kollegiyasının (hüquqşünaslar assosiasiyası) üzvləri ilə məhdudlaşdırır. 1 noyabr tarixə olan məlumata əsasən 2012-ci ildə sayı 818 nəfər olan Kollegiyanın üzvləri olan vəkillərin sayı artaraq 834 nəfərə çatmışdır. Buna baxmayaraq verilən məlumatlara əsasən dövlət orqanlarının, o cümlədən Kollegiyanın rəyasət heyətinin təzyiqi səbəbindən həssas məhkəmə işlərini üzərinə götürmək istəyən müdafiə vəkillərinin sayı il ərzində azalmışdır. Bu cür təzyiqlərə misal olaraq 27 fevral tarixdə vəkil Bəxtiyar Məmmədovun səkkiz il azadlıqdan məhrum edilməsini göstərmək olar. Bəxtiyar Məmmədov “Amnesty İnternational” təşkilatı tərəfindən vicdan məhbusu və “İnsan Hüquqları Klubu” tərəfindən isə siyasi məhbus hesab edilmişdir. Eyni zamanda vəkillərə qarşı polis tərəfindən də zorakılıq edildiyi barədə məlumatlar verilmişdir. Paytaxtdan kənarda fəaliyyət göstərən Kollegiyanın üzvü olan vəkillərin say nisbəti dəyişməz olaraq qalmışdır və təxminən 25 faiz təşkil etmişdir. Rəyasət heyəti Kollegiyanın idarəedici orqanıdır və nizam-intizam komitəsi ilə birlikdə vəkillərin lisenziyasını ləğv etmək və ya kənarlaşdırmaq səlahiyyəti vardır. İl ərzində rəyasət heyəti tərəfindən bir vəkil üzvlükdən kənarlaşdırılmışdır. 8 may tarixdə rəyasət heyəti vəkil Aslan İsmayılovun lisenziyasını ləğv etmiş və onun hüquqi fəaliyyətlərinə xitam vermişdir. İsmayılov, cəmiyyətdə böyük səs-küyə səbəb olmuş bir neçə antikorrupsiya və digər həssas məhkəmə işlərində vəkillik edirdi və dövlət orqanları tərəfindən təhlükə və hədə-qorxu ilə üzləşmişdir. “Human Rights Watch” təşkilatının verdiyi məlumata əsasən 30 may tarixdə Daxili İşlər Nazirliyinin Baş Mütəşəkkil Cinayətkarlıqla Mübarizə İdarəsinin rəsmisi İsmayılova sillə vurmuş və “özünü yaxşı aparmayacağı” təqdirdə ona həbs olunacağı barədə xəbərdarlıq etmişdir. Müstəntiq daha sonra ona xəbərdarlıq etmişdir ki, “əgər sən öz həyatını qiymətləndirirsənsə, onda sakit olmalısan”. May ayının ikinci yarısı ərzində İsmayılov açıq şəkildə iddia etmişdir ki, bloqqer Rəşad Ramazanov Baş Mütəşəkkil Cinayətkarlıqla Mübarizə İdarəsinin həbsxanasında olarkən polis tərəfindən döyülmüşdür. Nərimanov Rayon Məhkəməsi 10 sentyabr tarixdə İsmayılovun vəkillik statusunun ləğv edilməsi barədə qərar çıxarmışdır.
Qeyri-qanuni yolla əldə edilmiş dəlillərin istifadəsi konstitusiya ilə qadağan edilir. Bəzi müttəhimlərin onlardan ifadələrin işgəncə və ya zor tətbiq olunmaqla alındığını iddia etmələrinə baxmayaraq, məhkəmələr zor tətbiq edilməsinə əsaslanaraq iddiaları ləğv etməmişlər və zorakılığın baş verdiyini müəyyən etmək üçün hər hansı müstəqil məhkəmə ekspertizası keçirilməmişdir. Hakimlər çox vaxt polisin pis rəftarı ilə bağlı qaldırılmış iddialara məhəl qoymamışlar. İstintaq çox vaxt şübhəli bilinən şəxslərə qarşı fiziki dəlillərin toplanması deyil, əksinə etiraflar əldə etmək üzərində qurulmuşdur. Məhkəməyə çıxarılmış ağır cinayətlər çox vaxt AZƏRBAYCAN
2013-cü il üzrə İnsan Hüquqları Haqqında Ölkə Hesabatları ABŞ Dövlət Departamenti • Demokratiya, İnsan Haqları və Əmək Bürosu 11
ittihamnamənin oxunması ilə nəticələnmişdir, belə ki, ümumilikdə hakimlər yalnız minimum səviyyədə sübut tələb etmişlər və dövlət ittihamçıları ilə yaxından əməkdaşlıq etmişlər. Əgər hakim təqdim edilmiş sübutun müttəhim barəsində hökm çıxarılması üçün kifayət etmədiyini müəyyən etmişdirsə, bu zaman iş əlavə istintaq aparılması üçün prokurorluğa geri qaytarılmış və bu da dövlət ittihamçısına hökm çıxarılması üçün əlavə imkan yaratmışdır.
Ağır Cinayətlərə Dair İşlər üzrə Məhkəmə istisna olmaqla, məhkəmələr çox vaxt tərcüməçinin təmin olunmasını təşkil etməmişlər. Dinləmələr zamanı məhkəmələrin dövlət büdcəsi tərəfindən haqqı ödənilməklə tərcüməçilərlə müqavilə bağlamaq hüquqları vardır. Məhkəmə prosesinin stenoqramı təqdim edilməmişdir, ifadə, məhkəmədə şahid ifadələri, şifahi çıxışlar və məhkəmə qərarlarının qeydləri aparılmamışdır. Bunun əvəzində məhkəmə katibi bir qayda olaraq dağınıq qeydlər aparmış və qeydlərin məzmununu özü müəyyən etmişdir.
olan hər hansı cinayət işlərində qəbul edilmiş ilkin məhkəmə hökmü hərbi məhkəmə tərəfindən dəyişməz olaraq saxlanılır.
İl ərzində yerli və beynəlxalq QHT-lər hökumətin siyasi məhbuslar və saxlanılan şəxsləri həbsdə saxladığını bəyan etməyə davam etmişlər, bu şəxslərin təxmini sayı 10 - 143 nəfər arasında dəyişmişdir. QHT-lərin siyasi məhbus və saxlanılanlar siyahısına jurnalistlər (bax: bölmə 2.a.), insan hüquqlarının müdafiəçiləri (bax: bölmə 1.e. və 3), müxalif fikirli ictimai və din xadimləri (bax: bölmə 1.d., 2.b., və 3) və gənc fəallar (bax: bölmə 1.c. və 1.d.) daxil edilmişdir. Bir misalda, 4 fevral tarixdə dövlət orqanları REAL Hərəkatının sədri və prezidentliyə iddialı İlqar Məmmədovu və Müsavat Partiyasının jurnalisti və sədr müavini Tofiq Yaqublunu həbs etmiş və onları ictimai asayişin pozulmasını təşkil etməkdə və hakimiyyət orqanlarına qarşı müqavimət göstərməkdə ittiham etmişdir. Məmmədov və Yaqublu hökumət əleyhinə keçirilmiş qiyamla bağlı məlumat toplamaq məqsədilə yanvar ayının sonunda İsmayıllı şəhərinə səfər etmişlər. Onlar, eləcə də Anar Məmmədli (bax: bölmə 3) və digərləri beynəlxalq ictimaiyyət və 167 ictimai xadim tərəfindən vicdan məhbusu kimi tanınmışlar və onların dərhal azad edilməsini tələb etmişlər. Qeyd olunan iş üzrə məhkəmə 4 noyabr tarixdə başlamış və ilin sonunda davam etmişdir. 14 oktyabr tarixdə Prezident Əliyev geniş şəkildə siyasi məhbus hesab edilmiş keçmiş iqtisadi inkişaf naziri Fərhad Əliyev və onun qardaşı, “AzPetrol” şirkətinin prezidenti Rafiq Əliyevi əfv etmişdir. Hər iki şəxs dövlət çevrilişi təşkil etməkdə ittiham olunaraq dövlət orqanları tərəfindən 2005-ci ildə həbs edilmiş, lakin sonradan mənimsəmə ittihamı ilə məhkum edilmişlər. 9 oktyabr prezident seçkisinə bir neçə gün qalmış Fərhad Əliyev Prezident Əliyevin təkrar seçilməsini təqdir etdiyini açıq şəkildə bəyan etmişdir.
AZƏRBAYCAN
2013-cü il üzrə İnsan Hüquqları Haqqında Ölkə Hesabatları ABŞ Dövlət Departamenti • Demokratiya, İnsan Haqları və Əmək Bürosu 12
Qanunla siyasi məhbusların digər məhbuslarla eyni hüquqları vardır. Buna baxmayaraq məhdudiyyətlər həbsxanadan-həbsxanaya fərqli olmuşdur. Beynəlxalq humanitar təşkilatların siyasi məhbuslarla görüşmək imkanı olmuşdur.
Vətəndaşların insan hüquqlarına zərər vurulması və yaxud bu hüquqların dayandırılması və pozulması hallarına qarşı məhkəməyə müraciət etmək hüquqları vardır. Mülki işlər üzrə məhkəmədə andlıların iştirakı qanunla nəzərdə tutulmayıb, hər bir məhkəmədə qərarlar hakim tərəfindən verilir. Mülki işlər üzrə birinci dinləmədə rayon məhkəmələrinin mühakimə hüququ vardır, apelyasiya şikayətlərinə əvvəlcə Apelyasiya Məhkəməsi və sonradan isə Ali Məhkəmə tərəfindən baxılır.
Cinayət işləri ilə əlaqədar olaraq vətəndaşların bütün yerli məhkəmə instansiyalarını keçdikdən, Ali Məhkəməyə şikayət etdikdən və müvafiq qərar çıxarıldıqdan sonrakı altı ay ərzində İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinə (İHAM) müraciət etmək hüquqları vardır.
İnsan haqları üzrə məhkəmənin regionlar üzrə qərarları Vətəndaşlar İHAM-nə müraciət etmək hüquqlarından istifadə etməyə davam etmişlər və hökumətin İnsan Haqları üzrə Avropa Konvensiyasına əsasən üzərinə götürdüyü öhdəlikləri pozması ilə bağlı iddia qaldırmışlar. Hökumətin İHAM-in qərarlarına əməl etməsi qarışıq olmuşdur.
f. Şəxsi həyat, ailə, ev və yaxud yazışmalara əsassız müdaxilə Qanunla şəxsi həyata olan əsassız müdaxilələr, yazışmalara və digər şəxsi ünsiyyət formalarına nəzarət edilməsi qadağan edilir. Hökumət tərəfindən bu hüquqi qadağalara əməl edilməmişdir. Konstitusiyaya əsasən yaşayış yerində axtarışın keçirilməsinə yalnız məhkəmə qərarı və ya qanunla müəyyən edilmiş xüsusi hallarda icazə verilməsinə baxmayaraq dövlət orqanları çox vaxt məhkəmənin qərarı olmadan axtarışlar keçirmişlər. Çoxları Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi və Daxili İşlər Nazirliyi tərəfindən xüsusilə xaricilərin, internetdə fəal olan gənclərin, bəzi siyasətçilərin və iş adamlarının və beynəlxalq danışıqlarda iştirak edən şəxslərin telefon danışıqlarına və internet vasitəsilə apardıqları yazışmalara nəzarət olunduğunu düşünmüşdür. Polis cinayətkarlıqda şübhəli bilinən şəxslərin və siyasi müxalifət üzvlərinin ailə üzvlərinə, eləcə də müəyyən QHT-lərin əməkdaşlarına və liderlərinə və onların ailə üzvlərinə hədə-qorxu gəlməyə, onları təqib etməyə və bəzən həbs etməyə davam etmişdir. Məsələn, Elnur Seyidov “İnsan Hüquqları Klubu” tərəfindən siyasi saxlanılan şəxs hesab edilmişdir. 2012-ci ilin mart ayından saxlanılmış Seyidov, Xalq Cəbhəsi Partiyasının sədri Əli Kərimlinin qaynıdır. 29 AZƏRBAYCAN
2013-cü il üzrə İnsan Hüquqları Haqqında Ölkə Hesabatları ABŞ Dövlət Departamenti • Demokratiya, İnsan Haqları və Əmək Bürosu 13
oktyabr tarixdə Ağır Cinayətlərə Dair İşlər üzrə Məhkəmə tərəfindən Seyidov yeddi il yarım müddətə azadlıqdan məhrum edilmişdir. Geniş şəkildə siyasi motivlərə söykəndiyi hesab olunan digər bir halda isə dövlət orqanları Kərimlinin oğlu Türkeli oktyabr prezident seçkisindən bir neçə həftə əvvəl 25 gün həbsdə saxlamışlar. O, il ərzində saxlanılmış və ya fiziki hücuma məruz qalmış tanınmış müxalifət partiyası və ya hərəkatının liderlərinin üç oğlundan biri olmuşdur və bu əməllər cəzasız qalmışdır. Vətəndaşların verdikləri məlumata əsasən dövlət orqanları, ailə üzvlərinin siyasi və ya vətəndaş fəaliyyətlərindəki iştirakına görə onlardan intiqam almaq məqsədilə ayrı-ayrı şəxsləri işdən azad etmişdir. Məsələn, QHT-lərin verdikləri məlumata əsasən yazıçı Əkrəm Əylislinin xanımı və oğlu fevral ayının əvvəlində tutduqları dövlət sektorundakı işlərindən azad edilmişlər. Onların məcburi qaydada işlərindən “könüllü” istefa vermələri “Daş Yuxular” əsərində azərbaycanlıların ermənilərə qarşı zorakılıq etməsini pisləməsindən sonra Əylisliyə qarşı aparılmış “qara piar” kampaniyası zamanı baş vermişdir. QHT-lərin verdikləri məlumata əsasən dövlət orqanları dövlətin şəxsi əmlakı məcburi özgəninkiləşdirməsinə və şəxsi əmlakın özgəninkiləşdirilməsini tənzimləyən qanunlara əməl etməmişlər. Ev sahiblərinə çox vaxt bazar dəyərindən çox aşağı təzminatlar ödənilmişdir və onların hüquqi müdafiə imkanları az olmuşdur. Yerli müşahidəçilərin verdikləri məlumata əsasən mülkiyyət hüquqları ilə bağlı onlara olunan şikayətlərin sayı əvvəlki illərlə müqayisədə artmağa davam etmişdir. QHT-lərin məlumatına əsasən bir çox vətəndaş ölkənin məhkəmə sisteminə etibar etməmiş və bu səbəbdən təzminatla bağlı iddia qaldırmaqda maraqlı olmamışlar. Dağlıq Qarabağ müharibəsinin əlil veteranı Zaur Həsənov ona məxsus torpaq sahəsinin Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının sədri, parlamentin üzvü Səttar Mehbalıyev tərəfindən qanunsuz zəbt edilməsi və ailəsinə məxsus olan kafenin uçurulması barədə qərarın məhkəmə tərəfindən qüvvədə saxlanılmasına etiraz olaraq 25 dekabr tarixdə özünü yandırmışdır. Həsənov aldığı xəsarətlərdən 28 dekabr tarixdə vəfat etmişdir. Yerli QHT-in verdiyi məlumata əsasən bir neçə il davam edən Oğuz-Qəbələ-Bakı su boru xəttinin inşası səkkiz rayonda 16 000 nəfərin az miqdarda təzminat ödənilməklə yaşadıqları yerlərdən köçürülməsinə səbəb olmuşdur. Torpaq sahiblərinə təzminatın ödənilməsini nəzərdə tutan məhkəmə qərarının olmasına baxmayaraq, su təsərrüfatının idarə olunmasına məsul olan “Azərsu” dövlət orqanı tərəfindən 2012-ci ilin sonuna qədər yalnız iki nəfər torpaq sahibinə təzminat ödənilmişdir. İlin sonuna olan məlumata əsasən mülkiyyət hüquqlarının pozulmasına görə müxtəlif məhkəmələrə edilmiş müraciətlərə baxılması davam etmişdir.
AZƏRBAYCAN
2013-cü il üzrə İnsan Hüquqları Haqqında Ölkə Hesabatları ABŞ Dövlət Departamenti • Demokratiya, İnsan Haqları və Əmək Bürosu 14
Bölmə 2. Vətəndaş azadlığına hörmət, o cümlədən:
Söz və mətbuat azadlığının qanunla müəyyən olunmasına və mətbuat üzərində senzuranın xüsusi olaraq qadağan edilməsinə baxmayaraq çox vaxt hökumət bu hüquqlara hörmət etməmişdir. Hökumət söz azadlığı və medianın müstəqilliyinin məhdudlaşdırılmasını davam etdirmişdir. Jurnalistlər hədələnmiş, döyülmüş və həbs olunmuşlar. QHT-lər tərəfindən ən azı 12 jurnalist və bloqqer siyasi məhbus və yaxud saxlanılan şəxs hesab edilmişdir. 8 oktyabr tarixdə yayılmış birgə pres-relizdə 22 yerli və beynəlxalq QHT media və siyasi cəhətdən müxalif mövqe ifadə edənlər üçün mühitin “getdikcə daha çox məhdudlaşdırıcı” olduğunu qeyd etmişlər. Söz azadlığı: Söz azadlığı konstitusiya ilə təsbit olunur, lakin hökumət tərəfindən siyasi cəhətdən həssas hesab olunan mövzularla əlaqədar bu hüququn məhdudlaşdırılması artmışdır. Hökuməti tənqid edənlərin “uydurma ittihamlar” əsasında həbs olunması hallarının qismən artmasına istinad edən “Human Rights Watch” təşkilatının 2 sentyabr tarixdə verdiyi məlumata əsasən 2012-ci ilin ortalarından etibarən hökumət dinc şəkildə fərqli düşüncə ifadə edənlərin sıxışdırılması səylərini gücləndirmişdir. İl ərzində dövlət orqanları gənclər və müxalifət fəallarının Bakı şəhərində dinc nümayişlər keçirməsinin qarşısını almışlar və bu cür fəaliyyətlərdə şübhəli bilinənləri saxlamışlar. Söz azadlığından istifadə etməyə cəhd göstərənlərin həbsi dövlət orqanlarının müxalif düşüncəli insanları cəzalandırmaq məqsədilə məhkəmə sistemindən istifadə etməsi ilə bağlı narahatlıqları artırmışdır. Dövlət orqanları eyni zamanda gənc fəallar tərəfindən analitik bacarıqların və müstəqil düşüncənin inkişaf etdirilməsi məqsədilə yaradılmış bitərəf təşkilat olan Azad Fikir Universitetinin binasını aprel ayında bağlamaqla orada keçirilən müzakirələrə mane olmağa cəhd göstərmişlər. Bundan əlavə, hökumət siyasi və vətəndaş cəmiyyəti toplantılarına nəzarət etməklə tənqidin qarşısını almağa cəhd göstərmişdir. Mətbuat azadlığı: İl ərzində bir sıra müxalifət və müstəqil qəzetlər və onlayn media vasitələri fəaliyyət göstərmişlər və hökumətin siyasəti haqqında müxtəlif fikirlər ifadə etmişlər. Qəzetlərin tiraj sayı aşağı olaraq qalmışdır və bu göstərici bir çox hallarda 5 000-dən çox olmamışdır. Etibarlı mənbələrin verdikləri məlumata əsasən paylaşdırma fəaliyyətini həyata keçirənlərin bir çoxunun müxalifət qəzetlərini daşımaqdan imtina etməsi səbəbindən Bakı şəhərindən kənarda müxalifət qəzetləri yalnız məhdud sayda satışa çıxarılmışdır. 17 oktyabr tarixdə Bakı metropoliteni tərəfindən üç müxalifət qəzetinin satışına qadağa qoyulmuşdur – “Azadlıq”, “Yeni
icazə verilmiş və müvafiq qaydalara 15 noyabr tarixdə dövlət orqanları tərəfindən dəyişiklik edilmişdir. Uzun müddət təzyiq altında olan “Azadlıq” qəzeti noyabr ayında qısa müddətə öz
AZƏRBAYCAN
2013-cü il üzrə İnsan Hüquqları Haqqında Ölkə Hesabatları ABŞ Dövlət Departamenti • Demokratiya, İnsan Haqları və Əmək Bürosu 15
çapını dayandırmışdır, lakin dövlət tərəfindən maliyyə dəstəyi aldıqdan sonra fəaliyyətini bərpa etmişdir. Hökumətin müttəfiqləri tərəfindən qaldırılmış məhkəmə iddialarına cavab olaraq məhkəmələrin tətbiq etdikləri böyük miqdarda defamasiya cərimələrini ödəyə bilmədiyinə görə “Azadlıq” qəzetinin bank hesabları noyabr ayında dövlət orqanları tərəfindən dondurulmuşdur. Dekabr ayının sonunda qəzetin verdiyi məlumata əsasən bank hesabları yenidən aktivləşdirilmişdir.
9 oktyabr prezident seçkisindən öncə yayım mediası özlərinin xəbər buraxılışlarında iqtidar yönümlü xəttə sadiq qalmışlar. ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Haqları Bürosunun (DTİHB) verdiyi məlumata əsasən seçkidən əvvəlki müddətdə təşkilatın mütəxəssisləri tərəfindən monitorinq edilmiş altı televiziya kanalında prezidentliyə namizədlərin işıqlandırılması fəaliyyətinin 92 faizi hazırda fəaliyyətdə olan Prezident Əliyevə həsr edilmişdir. Xarici yayımçılar, o cümlədən “Amerikanın Səsi”, “Azadlıq Radiosu” və “BBC”-in FM radio tezliklərində yayımına qoyulmuş qadağa davam etmişdir. Media azadlığını monitorinq edən yerli QHT-in verdiyi məlumata əsasən ilin sonunda 12 jurnalist və bloqqer həbsdə olmuşdur və yaxud cinayət törətməkdə ittiham edilmişdir. Məsələn, 17 sentyabr tarixdə jurnalist və fəal Pərviz Həşimli dövlət orqanları tərəfindən saxlanılmış və qaçaqmalçılıq yolu ilə İrandan Azərbaycana külli miqdarda silah-sursat gətirməkdə ittiham olunaraq barəsində iki ay müddətinə həbs qət-imkan tədbiri seçilmişdir. Verilən məlumatlara əsasən dövlət orqanları onun vəkillə görüşməsinə bir neçə gün icazə verməmişlər. İnsan haqları və media azadlığı sahəsində fəaliyyət göstərən QHT-lər onu siyasi motivlər əsasında saxlanılan şəxs hesab etmişlər. Standartlara cavab verməyən şəraitdə saxlanılmasına və dövlət orqanlarının onun ailə üzvləri ilə görüşməsinə icazə verməməsinə cavab olaraq Həşimli 25 noyabr tarixdə aclıq aksiyasına başlamışdır. Dekabr ayının ortalarında Həşimli dövlət orqanlarının ona işgəncə verdiyini bəyan etmişdir və onun vəkili və ailə üzvlərinin bildirdiyinə görə dövlət orqanları tez- tez ona psixoloji təzyiq göstərmiş və onunla pis rəftar etmişlər. Məhkəmə Həşimlinin işgəncə ilə bağlı iddialarını rədd etmiş və bunu “əsassız” adlandırmışdır. Ağır Cinayətlərə Dair İşlər üzrə Məhkəmə yazılarında hökumətin daxilindəki korrupsiyanı ifşa etmiş “Xural” qəzetinin redaktoru Əvəz Zeynallını rüşvətxorluqda ittiham edərək 12 mart tarixdə doqquz il azadlıqdan məhrum etmişdir. İnsan haqları və media azadlığı sahəsində fəaliyyət göstərən QHT-lər onu siyasi məhbus hesab etmişlər.
tərəfindən 13 noyabr tarixdə dörd il azadlıqdan məhrum edilmişdir. Vətəndaş cəmiyyəti fəalları polisin Əlibəylini hökuməti tənqid etdiyinə görə həbs etdiyini bildirmişlər. “Amnesty İnternational” təşkilatı Əlibəylini vicdan məhbusu hesab etmişdir. AZƏRBAYCAN
2013-cü il üzrə İnsan Hüquqları Haqqında Ölkə Hesabatları ABŞ Dövlət Departamenti • Demokratiya, İnsan Haqları və Əmək Bürosu 16
Zorakılıq və incidilmə: Medianın monitorinqi ilə məşğul olan QHT-in verdiyi məlumata əsasən 2012-ci ildə baş vermiş 71 insidentlə müqayisədə il ərzində jurnalistlərə qarşı şifahi və yaxud fiziki hücumların baş verdiyi 61 insident qeydə alınmışdır. Məsələn, 15 fevral tarixdə “Unikal” qəzetinin baş redaktoru Asəf Rzayevin verdiyi məlumata əsasən Abşeron rayonundakı müəssisə ilə bağlı qəzetdə tənqidi məqalələr nəşr olunduqdan sonra bu müəssisənin məxsus olduğu mehmanxana sahibi ona hədə-qorxu gəlmişdir. Bəzi jurnalistlər ölümlə hədələndikləri barədə məlumatlar vermişlər. Məsələn, “Azadlıq Radiosu”nun jurnalisti Yafəz Həsənov il ərzində ölümlə hədələndiyi barədə məlumat vermişdir. Onun şikayətlərinə baxmayaraq dövlət orqanları tərəfindən təqsirkarın dayandırılması istiqamətində hər hansı əməli addım atılmamışdır. Hökumət, fərqli baxışlara sahib olan insanları incitmək və onları nüfuzdan salmaq üçün mediadan istifadə etmişdir. Nəzərə çarpan bir misalda, aprel ayında hökumət yönümlü internet səhifəsində tədqiqatçı jurnalist Xədicə İsmayılovaya məxsus olduğu iddia olunan bir qadının açıq-saçıq video görüntüsü yerləşdirilmişdir. İsmayılova bu video görüntünün saxta olduğunu və bunun dövlətin nəzarətində olan və yaxud hökumət yönümlü mətbuat vasitələri tərəfindən 2012- ci ildə ona qarşı aparılan “qara piar” kampaniyasının bir hissəsi olduğunu bildirmişdir. 26 iyul tarixdə ikinci bir internet səhifəsində İsmayılovanın mənzilində gizlincə çəkilmiş intim xarakterli video yerləşdirilmişdir. İl ərzində rəsmən hakim partiya ilə əlaqəsi olan qəzetlər bu videoları yerləşdirmiş internet səhifələrinə keçidi, eləcə də, ona və onun ailə üzvlərinə hücum xarakterli məqalələri nəşr etməklə ona qarşı təşkil olunmuş “qara piar” kampaniyası həyata keçirmişlər. İsmayılova öz araşdırmalarında prezidentin ailəsini korrupsiya ilə əlaqələndirmişdir. Bu hal beynəlxalq və yerli səviyyədə kəskin şəkildə pislənilmişdir, bir çox müşahidəçilər bunun jurnalistin davamlı şəkildə qorxudulmasına cəhd kimi qiymətləndirmişlər. İl ərzində çoxsaylı etiraz aksiyalarını işıqlandırmağa çalışan jurnalistlərin polis tərəfindən incidildiyi və bəzi hallarda isə onlara fiziki xəsarət yetirildiyi barədə məlumatlar verilmişdir. Son illərdə jurnalistlərə qarşı fiziki hücumlar etmiş hər hansı polis əməkdaşının dövlət orqanları tərəfindən məsuliyyətə cəlb olunması barədə hər hansı məlumat verilməmişdir. Jurnalistlər və media hüquq müdafiəçiləri, haqqında İranlı Ayətullah Fazel Lənkərani tərəfindən fitva verilmiş jurnalist Rafiq Tağının 2011-ci ildə baş vermiş qətlinin və müstəqil redaktor və jurnalist Elmar Hüseynovun 2005-ci ildə qətlə yetirilməsinin araşdırılmasını tələb etməyi davam etmişlər. Jurnalistlərin və media vasitələrinin qorxudulması üçün siyasi motivlərə söykəndiyi hesab edilən məhkəmə iddialarından da istifadə edilmişdir. Müstəqil və müxalifət qəzetlərinin əksəriyyətinin maliyyə vəziyyəti aşağı olaraq qalmışdır və onların əmək haqlarının, vergilərin və vaxtaşırı məhkəmə cərimələrinin ödənilməsində üzləşdikləri problemlər davam etmişdir. Maliyyələşmə üçün çoxları siyasi partiyalara, nüfuzlu sponsorlara və yaxud KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fonduna bel bağlamışdır. Hökumət bəzi dövlət kitabxanalarının müxalifət qəzetlərinə abunə yazılmasını, dövlət müəssisələrinin müxalifət qəzetlərində reklam yerləşdirməsini qadağan etmişdir və özəl AZƏRBAYCAN
2013-cü il üzrə İnsan Hüquqları Haqqında Ölkə Hesabatları ABŞ Dövlət Departamenti • Demokratiya, İnsan Haqları və Əmək Bürosu 17
müəssisələrə bu qəzetlərdə reklam yerləşdirməmək üçün təzyiq göstərmişdir. Nəticədə müxalifət mediasında ödənişli reklam əhəmiyyətli dərəcədə azalmışdır. Siyasi şərhçilər qeyd etmişlər ki, bu cür addımlar müxalifət və müstəqil mətbuat orqanlarının jurnalistlərə verdiyi əmək haqqının azalmasına səbəb olmuşdur və səriştəli əməkdaşların iqtidar yönümlü mətbuat tərəfindən işə götürülməsinə imkan yaratmışdır. Bundan əlavə beynəlxalq media monitorinqi tərəfindən verilən məlumatlarda Vergilər Nazirliyinin rəsmiləri tərəfindən edilən hədə-qorxuların medianın müstəqilliyini daha da məhdudlaşdırdığı qeyd edilmişdir. Yerli müşahidəçilərin məlumatına əsasən qəzet köşklərinin yerli dövlət orqanları tərəfindən ləğv edilməsi müxalifət qəzetlərinin paylanmasında böyük sayda azalmalara səbəb olmuşdur. Müşahidəçilərin bildirdiyinə görə əvvəlkilərin əvəzinə quraşdırılmış yeni köşklərdə kiçik sayda iqtidar yönümlü qəzetlər satılmış və onlar qəzet köşklərindən daha çox gündəlik tələbat mallarının satışı ilə məşğul olan mağaza kimi fəaliyyət göstərmişlər. Senzura və kontentin məhdudlaşdırılması: Əksər media vasitələri özünüsenzuradan istifadə etmişlər və siyasi cəhətdən həssas hesab edilən mövzulardan yayınmışlar. Aprel ayının əvvəlində “Azadlıq” radiosunun (RFE/RL) Azərbaycan dilli peyk proqramları hədəfli şəkildə siqnal müdaxiləsinə məruz qalmışdır və bunun məqsədyönlü şəkildə baş verdiyi hesab edilmişdir. Digər provayderlər vasitəsilə efirə çıxan iki müxalifət yönümlü peyk yayımları da ölkə ərazisində yayımlanmaqda çətinliklərlə üzləşmişlər. Amerika-Britaniyalı insan hüquqları üzrə müdafiəçi Rebekka Vinsent tərəfindən 9 iyul tarixdə verilən məlumata görə ölkə ərazisində alternativ xəbər buraxılışlarını yayımladıqlarına görə hər üç yayımçının hədəfə alındığı hiss edilmişdir. Milli Televiziya və Radio Şurası yerli, özəl televiziya və radio stansiyalarından xarici mənşəli xəbər proqramlarını tam şəkildə təkrar yayımlamamağı tələb etmişdir. Böhtan yaymağa görə məsuliyyət haqqında qanun/milli təhlükəsizlik: Böhtan atmaq cinayət əməli hesab edilir. Qanun böhtan atmaqda günahkar bilinən şəxslərə qarşı böyük miqdarda cərimələr və üç ilə qədər azadlıqdan məhrum etmə cəzası tətbiq etməyə imkan verir. Defamasiya da qadağan edilir və bu əmələ görə 100 manatdan 1000 manata (125-1250 ABŞ dollarına qədər) qədər cərimə və altı aydan üç ilə qədər azadlıqdan məhrum etmə cəzası tətbiq edilə bilər. Media hüquqlarının müdafiəsi üzrə yerli təşkilatların verdikləri məlumata əsasən qəzetlərə və yaxud onların sahiblərinə qarşı il ərzində ümumilikdə 4,7 milyon manat (5,9 milyon ABŞ dolları) həcmində məhkəmə iddiaları qaldırılmışdır və bu iddialar əsasında 145 000 manat (181 000 ABŞ dolları) həcmində məhkəmə qərarları qəbul edilmişdir. Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|