2021 abdulla avloniy asarlarida ma’naviy-ma’rifiy tarbiya

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 10 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
322 
w
www.oriens.uz
November 
2021
 
badiiy,balki noyob tarixiy-pedagogik,ta’limiy va qomusiy yodgorlik 
hisoblanadi.Avloniy asarlari bilan yaqindan tanishar ekanmiz,yana bir bor 
shunga iqror bo’lamizki,uning asarlarida ifoda etilgan ta’limiy,tarbiyaviy 
g’oyaviy, falsafiy pedagogik hikmatlar o’zining hayotiy mazmuni bilan bizni 
bugun ham hayratda qoldiradi.Avloniy asarlarining tub ma’no-mohiyatini 
belgilab beradigan insonparvarlik, mehnatsevarlik, vatan- parvarlik g’oyalari va 
axloq-odob tamoyilida hozirgi zamon uchun ham behad ibratli bo’lgan saboqlar 
borligini alohida ta’kidlab o’tmoq joiz. 
Avloniy 1878-yil 12-iyulda Toshkent shahrining Mergancha mahallasida 
tavallud topgan. Ijodkor o’zbek xalqining san’ati va adabiyoti hamda milliy 
madaniyatini, xalq ta’limi ishlarini yo’lga qo’yishda kata xizmatlar qilgan adib, 
jamoat arbobi va iste’dodli pedgogdir. U birinchilardan bo’lib o’zbek teatrini 
professional teatrga aylantirdi, matbuot, maorif sohasi rivojiga hissa qo’shdi. U 
Turkistonda ma’naviy-ma’rifiy ishlarni amalga oshirgan jadidlar harakatining 
ko’zga ko’ringan vakillaridan biri bo’lib hisoblanadi. Avloniyning mehnati 
yuksak qadrlanib unga o’zbek madaniyati va adabiyotini yuksaltirishda, 
xodimlar tayyorlashda uzoq yillik mehnati uchun 1925-yilda “Mehnat 
qahramoni” unvoni, 1930-yilda “O’zbekiston maorifi zarbdori” unvoni berilgan. 
Shuningdek, adib milliy ta’lim-tarbiya tizimini yaratishga beqiyos hissa 
qo’shganligi uchun 2020-yil 30-sentyabr sanasida “Buyuk xizmatlari uchun” 
ordeni bilan taqdirlandi.
2
Avloniy “Usuli jadid” maktablari uchun to’rt qismdan iborat “Adabiyot 
yoxud milliy she’rlar” hamda “Birinchi muallim” (1912), “Turkiy guliston yoxud 
axloq” (1913), “Ikkinchi muallim” (1915), “Maktab gulistoni” (1917) kabi darsliklar 
yaratdi.Bu asarlarida hamda publitsistik maqolalarida dunyo xalqlari 
madaniyatini, ilm-fanni, maktab va maorifga chorlaydi.XX asr boshlarida yangi 
maktablar uchun yozilgan alifbelar anchagina edi. Shular orasida Avloniyning 
“Birinchi muallim” asari ham o’ziga xos o’ringa ega. Avloniy uni yozishda 
Saidrasul Aziziyning “Ustozi avval” asariga suyanadi. Avloniyning “Ikkinchi 
muallim” asari “Birinchi muallim” kitobining uzviy davomidir. Biz birinchi 
kitobni shartli ravishda, alifbe deb, ikkinchi kitobni xrestomatiya deb atashimiz 
mumkin. Kitob maktabni olqishlovchi she’r bilan boshlanadi: 
Maktab sizni inson qilur, 
2
Shavkat Mirziyoyev.O’qituvchi va murabbiylar – yangi O’zbekistonni barpo etishda katta kuch, tayanch va
suyanchimizdir. O'qituvchi va murabbiylar kuniga bag'ishlangan tantanali marosimdagi tabrigi,” Xalq so’zi”, 2020-yil
1-oktyabr. № 207. (7709) 3-bet. 

---