2021 tasdiq va inkor kategoriyalarining namoyon bo‘lishi xususida
Yüklə 439,61 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences VOLUME 1 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784
- Aqlsiz kishgina shunday qilishi mumkin
- “Darvin ta’limoti noto‘g’ri”, “Haqiqat shu
|
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Rus tilshunosligida K.A. Anatolyevna tadqiqotining obyekti tasdiq-inkorning tarkibiy-semantik kategoriyasi bo‘lib, uning bevosita mavzusi ushbu toifaning gapning maqsadiga ko‘ra ajratilgan har xil turdagi jumlalarda ishlashidir[1]. Tasdiq-inkor kategoriyasi falsafa, mantiq va tilshunoslikning asosiy kategoriyalaridan biri bo‘lib, u voqelikning eng muhim xususiyatlari va tomonlari hamda uning bilish qonuniyatlarining aksidir. Bu tasdiq-inkor toifasini tilning eng Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences VOLUME 1 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 1349 w www.oriens.uz May 2021 muhim toifalaridan biri sifatida tavsiflanadi. Ko‘pgina tilshunos olimlar tasdiq-inkor kategoriyasini lingvistika(grammatika)dan alohida holda, ya’ni uni mantiq va falsafada o‘rganishga urinib ko‘rishgan. Va bu borada ancha-muncha ishlar qilingan. Strukturaviy va semantik yo‘nalish sintaktik obyektlarni yaxlitligi, shakli va mazmuni birligida ko‘rib chiqish bilan belgilanadi. Ushbu yo‘nalishning nazariy prinsiplariga ko‘ra tasdiq-inkor kategoriyasi o‘z tarkibiga va o‘ziga xos lisoniy ifoda vositalariga ega bo‘lgan tarkibiy-semantik kategoriya sifatida talqin etiladi.Ushbu kategoriyaning ko‘p qirrali mohiyatini va uning mazmun tomonining ko‘p qirraliligini tushunmasdan turib, lingvistik tasdiq-inkor mohiyatini bilish imkonsiz. Abstrakt grammatik ma'no turi sifatida tasdiq- inkor kategoriyasi predikativ yadro tarkibiy qismlari o‘rtasidagi munosabatni, subyekt-predikat munosabatlarining ijobiy yoki salbiy xususiyatlarini tavsiflaydi. Tasdiq-inkor kategoriyasi xususida rus tilshunosligida yana bir tilshunos olima S.B. Grigoryeva o‘zining “Zamonaviy rus tilining sodda gaplarida tasdiq kategoriyasi” nomli ishida tasdiq kategoriyasining zamonaviy rus tilidagi sodda gaplarda falsafiy, lingvistik, mantiqiy, psixolingvistik nuqtai nazardan o‘rganishning asosiy yondashuvlarini ko‘rsatib bergan[2]. O‘zbek tilida inkor kategoriyasi haqida baʼzi bir ishlar qilingan. Bu ishlar inkorning grammatik xususiyatlari ifodalanishi va dialektal xarakter kabi masalalarga bagʼishlangan[3]. Inkor odatda til vositalari yordamida va ular ishtirokisiz ham ifoda etiladi. Shunga ko‘ra inkor kategoriyasini lisoniy va nutqiy planda tekshirish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Logik tasdiq va inkor kategoriyalari gapda xabar berishning xarakterli xususiyatlaridandir [4]. Gapning asosiy belgilaridan biri bo‘lgan hukm tasdiq yoki inkor yo‘li bilan hosil qilinadi. Tasdiq va inkor fikrlar orasidagina bo‘lmay, tushunchalar orasida ham mavjud. Boshqacha qilib aytganda, tasdiq va inkor gap doirasida ham, so‘z semantikasida ham aks etadi. Lekin tushunchaga xos inkor gapda fikriy inkorni keltirib chiqarmaydi, gapning tasdiq mazmuniga taʼsir etmaydi. Masalan, Aqlsiz kishgina shunday qilishi mumkin gapida aqlsiz so‘zining (inkor formaning) ishtiroki gapning tasdiq mazmuniga taʼsir etmaydi. Hatto inkor munosabati hosil qiluvchi juftlarning (antonimlarning)har biri alohida gaplarning kesimi bo‘lib kelganda har ikki gap ham tasdiq mazmunida bo‘ladi (biri tasdiq, biri inkor emas). “Darvin ta’limoti noto‘g’ri”, “Haqiqat shu Yüklə 439,61 Kb. Dostları ilə paylaş:
|