23-mavzu. Dumalash podshipniklari to‘G‘RI­sida umumiy ma’lumotlar va ularning tasnifi. Dumalash podship­nik­­larining ishlash sharoiti va uning ishchanlik qobiliyatiga ta’siri. Dumalash podshipniklarining amaliy hisobi

23.3-jadval
ning tavsiya qiymatlari

№	Mashina va jihozlar	Lh, soat
1	2	3
1	Davriy ravishda qo‘llaniladigan asbob va apparatlar (ko‘rgazma apparaturasi, eshiklarni ochib- yopadigan me-xanizmlar, maishiy asboblar)	500
2	Qisqa vaqt davri mobaynida qo‘llaniladigan mexanizmlar (qishloq xo‘jalik mashinalari, yig‘uv sexlaridagi ko‘tarma kranlar, dastaki mexanizmlar, yengil konveyerlar)
3	Tanaffus bilan ishlaydigan ma’sulyatli mexanizmlar(kuch stantsiyalaridagi yordamchi mexanizmlar, ommaviy ishlab chiqarishdagi konveyerlar, liftlar, ko‘p ishlatilmaydigan metallni qayta ishlovchi dastgohlar )
4	Mashinalar: a) To‘liqsiz yuklamali bir navbatda ishlovchi (statsiyonar elektryuritgichlar , umumiy vazifadagi reduktorlar)
	b)To‘liq yuklamali bir navbatda ishlovchi (umumiy mashinasozlik mashinalari,ko‘tarma kranlar, ventityatorlar, taqsimlovchi vallar )
	v) Kecha- kunduz qo‘llanadigan (kompressorlar, nasoslar, kon ko‘targichlari, statsionar elektrmashinalar, kema yuritmalari)
	g) Yuqori yuklamalarda uzluksiz ishlovchi (qog‘oz tayyorlaydigan korxonalar mashinalari, energitik qurilmalar, kon nasoslari, dengiz savdo kemalarining jihozlari )

Ekvivalent dinamikaviy yuklama P radial va radial – tirak podshipniklar uchun shartli o‘zgarmas statsionar radial kuch , tirak va tirak-radial podshipniklar uchun o‘zgarmas markaziy o‘q bo‘yicha yo‘nalgan kuchdir va mos holda:


;


(23.16)
bu yerda va radial va o‘q bo‘yicha yo‘nalgan kuchlar; X, Y radial va o‘q bo‘yicha yo‘nalgan kuchlarning koeffitsientlari (kataloglarda beriladi, 23.4-jadvalga qarang); V- aylanish koeffitsienti (tashqi yuklamaga nisbatan ichki halqa aylansa V=1, tashqi halqa aylansa, V=1,2); yuklama tavsifini hisobga oluvchi havfsizlik koeffitsienti: bir tekis yuklamada sezilarsiz turtkili kuchli turtgili (zarbali) yuklamalarda harorat koeffitsienti ШХ15 po‘lati uchun mos holda ).

23.4-jadval

Ba’zi podshipniklar uchun va koeffitsientlarining qiymatlari

Podshipnik rusumi								e
			X	Y	X	Y
Bir qatorli radial sharikli podshipnik	0	0,014 0,028 0,056 0,084 0,11 0,17 0,28 0,42 0,56	1	0	0,56	2,30 1,99 1,71 1,55 1,45 1,31 1,15 1,04 1,00	0,19 0,22 0,26 0,28 1,30 0,34 0,38 0,42 0,44
Bir qatorli radial-tirak sharikli podshipnik	12 26 36	0,14 0,029 0,057 0,086 0,11 0,17 0,29 0,43 0,57 - -	1 1 1	0 0 0	0,45 0,41 0,37	1,81 1,62 1,46 1,34 1,22 1,13 1,14 1,01 1,00 0,87 0,66	0,30 0,34 0,37 0,41 0,45 0,48 0,52 0,54 0,54 0,68 0,95
Bir qatorli rolikli konussimon podshipniklar	-	-	1	0	0,4	0,4 ctg	1,5 ctg

23.4-jadvalda X va Y koeffitsientlarning qiymatlari nisbatga qiyosan turlichadir. Bu holat nisbatning e koeffitsientga teng qandaydir chegarasida qo‘shimcha o‘qiy yuklama podshipnikning ishlash sharoitini yomonlashtirmasligi bilan izohlanadi. Mana shu o‘qiy yuklama podshipnikdagi radial tirqishni kamaytiradi va yuklamaning (radial yuklamani ham) dumalash jismlari bo‘yicha taqsimlanishini tenglashtiradi.
Yuklamaning o‘zgaruvchan maromida (23.16)- formularda va yuklamalarning o‘rniga ularning o‘rtacha kattaliklari va qo‘yiladi va ular quyidagi bog‘liqlikka ko‘ra aniqlanadi:
, (23.17)

bu yerda yuklamaning i-maromida podshipnikka ta’sir ko‘rsatadigan mos holda radial va o‘q bo‘yicha yo‘nalgan kuch; maromidagi aylanishlar soni, mln.ayl; p- ildiz ko‘rsatgichi, p=3; aniq hisoblashlarda p=10/3 tavsiya etiladi. (23.17)- formula bo‘yicha hisoblashlar uchun yuklanish siklogrammasini bilish lozim. qiymat­larini hisoblash namuna maromlarining egri chiziqlaridan fodalanilganida osonlashadi. Bu holda va bo‘ladi, bu yerda va qiymatlarini uzoq ta’sir etadigan eng katta yuklama bo‘yicha, ekvivalentlik koeffitsientini esa yuklanish maromiga bo‘gliq tarzda aniqlanadi:

Yuklanish maromi	0	I	II	III	IV	V
	1	0,8	0,63	0,56	0,5	0,4

Dumalash podshipniklarini statikaviy yuk ko‘taruvchanlik bo‘yicha tekshirish va tanlash
(23.14)-formula bo‘yicha yuklama P resurs L kamayishi bilan ortadi va nazariy jihatdan cheklanmaydi. Amaliy jihatdan yuklama statikaviy mustahkamlikning yo‘qotilishi yoki statikaviy yuk ko‘taruv­chanlik bilan cheklangan. Statikaviy yuk ko‘taruvchanlikdan yuklanishlar sikli soni kichik va toliqishdan yemirilishni keltirib chiqarmaydigan da hamda dinamikaviy yuk ko‘taruvchanlik bo‘yicha hisoblangan podshipniklarni tekshirish uchun foydalaniladi. Tekshirish va tanlash sharti:


, (23.18)

bu yerda ekvivalent statikaviy yuklama; satikaviy yuk ko‘taruvchanlik.

Statikaviy yuk ko‘taruvchanlik radial va radial-tirak podshipniklarida radial kuch; tirak va tirak-radial podshipniklarda o‘q bo‘yicha yo‘nalgan hisoblanadi. ning qiymatlari har bir podshipnik uchun kataloglarda ko‘rsatiladi (23.1-jadvalga qarang).
Ekvivalent statikaviy yuklama


ammo dan kam emas, (23.19)
bu yerda va –radial va o‘q bo‘yicha yo‘nalgan kuchlar; va -radial va o‘qiy statikaviy kuchlarning koeffitsientlari (kataloglarda beriladi va 23.5-jadval). -tirak podshipniklar uchun.
23.5-jadval
va koeffitsientlarning qiymatlari

№	Podshipniklar	Bir qatorli podshipniklar		Ikki qatorli podshipniklar
1	Sharikli radial
2	Sharikli radial-tirak
3	Sharikli va rolikli sferasimon sirtli hamda konussimon rolikli

Podshipniklarning chegaraviy tezyurarligi.
Podshipniklarning chegaraviy aylanishlar takroriyligi har biri uchun kataloglarda keltiriladi. Podshipniklarning haqiqiy aylanishlar takroriyligi mana shu qiymatdan katta bo‘lmasligi kerak. Aks holda hisobiy umrboqiylik kafolatlanmaydi. Tadqiqotlar asosida podshivniklardagi yeyilish jadalligi va ishqalanish isroflari aylana tezlik bilan bog‘liqligi asoslangan. Shuning uchun podshipniklarning chegaraviy tezyurarligini baholashda shartli tezlik parametri (aylana tezlikka mutanosib) qabul qilingan:
(23.20)

bu yerda -dumalash jismlari markazidan o‘tgan aylana diametri (19.6-rasmga qarang),mm; -aylanishlar takroriyligi, .

joiz kattalgi podshipnikning tuzilish va ulardan foydalanish parametrlariga bog‘liq: podshipnik rusumi, separator turi, aniqlik darajasi, moy turi va boshqalar shular jumlasidandir. ma’lumligida har bir podshipnik rusumi uchun kritik aniqlanadi.
Radial-tirak podshipniklar yuklamasini hisoblashning xususiyatlari
Radial-tirak podshipniklarni hisoblashning xususiyatlari kontakt chiziqlarning podshipnik yonboshiga burchak ostida qiyaligi bilan bog‘langan (23.1-rasm, b va g; 23.2-rasm, g; 23.19-rasm). 23.19-rasmda namuna sifatida konussimon shesternyali val podshipniklari uchun tuzilish (a) va hisobiy (d) tarhlar tasvirlangan. Ilashishdagi yuklamalar valning o‘qiga keltirilgan: val chekkasidagi yuklama- .

23.19-rasm. Konussimon val-shesternya podshipniklarini

hisoblash tarhlari

Podshipniklarning radial yuklamalari oddiy usul bilan va muvozanat tenglamalari bo‘yicha aniqlanadi. Bunda kuchlar podshipnik kontakt chizig‘iga tik (perpendikulyar)ning val o‘qi bilan kesishgan nuqtalariga qo‘yilganini ta’kidlash lozim. Bu nuqtalar orasidagi masofa podshipniklarni o‘rnatish tarhi va burchak kattaligiga bog‘liqdir.

O‘q bo‘yicha yo‘nalgan va yuklamalarni aniqlash uchun bitta tenglama mavjud yoki
(23.21)

bu yerda x o‘qi tarzida valning o‘qi qabul qilingan.

Umumiy holda , shuning uchun qo‘shimcha shartlar kerak bo‘ladi. Radial-tirak podshipniklarda kontakt chizig‘ining qiyaligi radial yuklamalar ichki o‘q bo‘yicha yo‘nalgan kuchlar bilan kuzatiladi. Bu kuchlar podshipnik halqalarini o‘q yo‘nalishida ajratishga intiladilar (23.19-rasm, d). Bu holatga val va ko‘rpusning aylana to‘g‘ini mos va reaktsiya kuchlari bilan to‘sqinlik qiladilar. Quyidagi shart bajarilmasa, halqalar ajralib ketadi:


va , (23.22)

bundan tashqari, masalani yechish uchun podshipniklarning birida o‘q bo‘yicha yo‘nalgan kuch deb olinadi. da

, (23.23)

va agar bu holda bo‘lsa, o‘q bo‘yicha yo‘nalgan kuchlar to‘g‘ri aniqlangan bo‘ladi. Agar bo‘lsa, deb qabul qilinib, topiladi:

, (23.24)

bunda sharti albatta bajariladi, chunki da edi, oshganda ham oshadi [(23.21)-formulaga qarang].

kuchlarning kattaligi podshipnik rusumi, burchak podshipniklarni yig‘ish yoki rostlash sharoitlariga bog‘liq. Agar podshipniklar katta tirqish bilan yig‘ilgan bo‘lsalar, bunda hamma yuklamani faqat bitta yoki ikkita rolik qabul qiladi. Bu holda (23.19-rasm, b)


(23.25)

bu yerda -umumiy holatda tayanch raqami.

Katta tirqishlar podshipniklarning tezkor yemirilishiga olib kelgani uchun nojoiz hisoblanadilar.Odatda nolga yaqin tirqishlar belgilanadi. Bu holatda yuklama ostida dumalash jismlarining deyarli yarmisi bo‘ladi va o‘q bo‘yicha yo‘nalgan yig‘indi kuch
(23.26)


bu yerda -eng kichik o‘q bo‘yicha yo‘nalgan kuchning koeffitsienti. Radial-tirak sharikli podshipniklar uchun da nisbatga bog‘liq da Konussimon rolikli podshipniklarda ( -o‘qiy yuklama parametri - 23.4-jadval).