250 yaşlı İnsan Böyük Rəhbərin on dörd məsumun siyasi həyat və mübarizələrinə dair çıxışlarından seçmələr

Birinci fəsil: Böyük Peyğəmbər (s)

Allah elçisinin (s) ən mühüm işi haqqa dəvət və bu dəvət uğrunda mübarizədən ibarət idi. Əziz Peyğəmbər (s) öz dövrünün zülmət dünyası qarşısında təşvişə düşmədi. İstər Məkkədə yalqız, yaxud kiçik bir qrup olan müsəlmanların əhatəsində olduğu, qarşısında isə təkəbbürlü ərəb başçılarının, Qüreyş dilavərlərinin və hegemonların kobud xarakterlərlə və qüdrətlə durduğu gün onlardan, yaxud elmdən heç bir bəhrəsi olmayan avam insanlardan qorxmadı, özünün haqq sözünü dedi, təkrar və izah etdi, aydınlaşdırdı, təhqirlərə, çətinliklərə, əzablara dözdü və böyük bir qrupu müsəlman etməyi bacardı. Peyğəmbər (s) bu dəvət və cihad səhnəsində bir an da zəiflik göstərmədi, İslam cəmiyyətini qüdrətlə irəliyə aparıb şərəf və iqtidarın zirvəsinə çatdırdı. İstərsə də İslam hökuməti təşkil edib özü bu hökumətin başçısı kimi qüdrətə sahib olduğunda (heç nədən qorxmadı). O zaman da müxtəlif düşmən və müxaliflər Peyğəmbərə (s) qarşı çıxdılar; istər silahlı ərəblər – Hicaz və Yəmamə səhraları boyunca vəhşi qəbilələr yaşayırdılar; İslamın dəvəti onları islah etməli idi, onlarsa müqavimət göstərirdilər - istər ozamankı dünyanın böyük padşahları – dünyanın ozamankı iki böyük gücü olan İran və Roma imperiyası. Peyğəmbər (s) onlara məktublar yazırdı, sözlərini deyirdi, qoşunlar yeridirdi, çətinliklər çəkirdi, iqtisadi mühasirəyə düşürdü, Mədinə xalqı onların ucbatından bəzən iki-üç gün yeməyə çörək tapmırdı. O zaman hər tərəfdən çoxlu təhdidlər Peyğəmbəri (s) əhatə etmişdi. İnsanların bəzisi nigaran olur, bəzisi zəiflik göstərir, bəzisi deyinir, bəzisi Peyğəmbəri (s) mülayimliyə və barışığa həvəsləndirirdi. Amma Peyğəmbər (s) bu dəvət və cihad səhnəsində bir an da zəiflik göstərmədi, İslam cəmiyyətini qüdrətlə irəliyə aparıb izzət və iqtidarın zirvəsinə çatdırdı. Həmin quruluş və cəmiyyət Peyğəmbərin (s) müharibə və dəvət sahələrində göstərdiyi müqaviməti sayəsində sonrakı illərdə dünyanın birinci qüvvəsinə çevrilə bildi. (1991)

Son peyğəmbərlik - oyanışın başlanğıcı

Mütəvatir və məşhur hədisə əsasən, o həzrətin özü buyurub: "Mən gözəl əxlaqı tamamlamaq üçün göndərildim"¹. Peyğəmbər (s) əxlaqi gözəlliklərin və mənəvi dəyərlərin ümumiləşməsi, kamala çatması üçün göndərildi. Bir şəxsin özü ən yüksək əxlaqi səciyyələrə malik olmasa, Allah-Taala ona bu böyük və mühüm tapşırığı verməz. Odur ki, peyğəmbərliyin əvvəllərində Allah-Taala Peyğəmbərə (s) müraciətlə buyurur: "Həqiqətən sən böyük əxlaq sahibisən".² Onun peyğəmbər kimi yetişməsi və Allah-Taalanın öz vəhyinə münasib bildiyi çıxara malik olması peyğəmbərlikdən öncəyə aiddir. Buna görə deyilmişdir ki, gənclikdə ticarətlə məşğul olan və bu yolla çoxlu gəlir əldə edən əziz Peyğəmbər (s) onların hamısını Allah yolunda verdi və yoxsullara payladı.

Peyğəmbərin (s) təkamülünün sonlarında, vəhyin nazil olmasından öncə, yəni hələ peyğəmbər olmadığı dövrdə Həra dağına çıxıb ilahi nişanələrə - səmaya, ulduzlara, yerə, müxtəlif hisslərlə və müxtəlif yollarla yer üzərində yaşayan məxluqlara baxırdı. O, bunların hamısında Allahın izini görürdü, Haqq qarşısında kiçilməsi, ilahi əmr, qadağa və ilahi iradə qarşısında təzimi günbəgün çoxalırdı, gözəl əxlaqın tumurcuqları onda günbəgün daha da inkişaf edirdi. Hədisdə göstərilir ki, o ən ağıllı və ən səxavətli insan idi.³ Peyğəmbər (s) bu dövrdə ilahi nişanələri müşahidə etməklə günbəgün daha da yetkinləşirdi. O nəhayət qırx yaşına çatdı. Qırx yaşında onun qəlbi ən işıqlı, (Allah qarşısında) ən çox kiçilən və ilahi sözü qəbul etmək üçün ən hazırlıqlı qəlb idi. Mənəviyyatın, ruhaniliyin və nuraniliyin bu həddinə və kamilliyin zirvəsinə çatanda Allah-Taala səmanın və qeyb aləmlərinin qapılarını onun üzünə açdı, mənəvi və qeybi aləmlərə gözünü açdı. O, mələkləri görürdü; onunla danışırdılar, onları eşidirdi və nəhayət Cəbrayıl Əmin onun yanına gəlib dedi: "Oxu!"⁴ Bu, peyğəmbərliyin başlanğıcı idi.

Allahın bu bənzərsiz məxluqu, ilahi vəhyin nazil olmasından öncə belə kamillik mərhələsinə çatmış bu kamil insan peyğəmbərliyinin ilk anından mürəkkəb, hərətərfli və çətin bir cihada başladı və iyirmi üç il çox çətin şəraitdə bu cihadı davam etdirdi; öz daxilində cihadı, həqiqət haqda heç bir dərki olmayan xalqla cihadı və mütləq zülmətə qərq olmuş cəmiyyətlə cihadı. İmam Əli (ə) Nəhcülbəlağədə buyurur ki, fitnələr hər tərəfdən xalqı sıxırdı,¹ dünyagirlik, şəhvətpərəstlik, zülm, təcavüz, insanların daxilində əxlaqi qəbahətlər, güclülərin heç bir şeydən çəkinmədən zəiflərə qarşı təcavüzü baş alıb gedirdi. Bu təcavüz yalnız Məkkədə və Ərəbistan yarımadasında deyildi, o dövrün ən üstün sivilizasiyaları olan böyük Roma imperiyasında və İran şahənşahlığında da mövcud idi. Tarixə baxın; tarixi zülmət bəşərin bütün həyatını bürümüşdü. Bu əzəmətli güclə birgə mübarizə aparmaq, dayanmadan və təsəvvürolunmaz fəaliyyətlər göstərmək peyğəmbərliyin və ilahi vəhyin ilk saatlarından başlandı. İlahi vəhy də həmişə yararlı torpağa verilən təmiz su kimi o həzrətin müqəddəs qəlbinə nazil olur, ona qüvvə bəxş edirdi. Və o bu dünyanı möhtəşəm bir dəyişikliyin başlanğıcına çatdırmaq üçün əlindən gələni etdi və məqsədinə çatdı.

İslam ümmətinin ilk bünövrəsi Məkkənin çətin günlərində Peyğəmbərin (s) güclü əlləri ilə quruldu. İslam ümmətinin binası bu bünövrə üzərində dayanmalı idi. İlk möminlər, bu biliyə, bu şücaətə və bu nüraniliyə malik olub Peyğəmbərin (s) sözünün mənasını dərk edən və ona könül verən ilk şəxslər bu bünövrəni təşkil edirdilər. "Allah kimi düz yola yönəltmək istəsə, onun köksünü İslam (dini) üçün açıb genişləndirər".² Hazırlıqlı ürəklər, onların bu ilahi təlimlərə, ilahi əmrlərə sarı açıq qapıları Peyğəmbərin (s) güclü əlləri ilə düzəldi, zehinlər işıqlandı, iradələr günbəgün daha da möhkəmləndi. Məkkə dövründə azsaylı möminlərin qarşısına çıxan çətinliklər bizim üçün təsəvvüredilməzdir. Bütün dəyərlərin cahiliyyət dəyərləri olduğu, yanlış təəssübkeşliklərin, güclü ədavətlərin, qəddarlığın, rəhmsizliyin, zülmün və ehtirasın bir-birinə qarışıb həyatı ağırlaşdırdığı bir şəraitdə bərk və keçilməz qayalar arasında bu yaşıl ağaclar baş qaldırdı. Əmirəlmömininin (ə) "Səhra ağacları bərk və alovu güclüdür"³ cümləsinin mənası budur. Qayaların arasından cücərib boy atan bu bitkiləri, ağacları heç bir tufan tərpədə bilmirdi. On üç il ötəndən sonra bu möhkəm təməllər üzərində İslam cəmiyyəti, sivil Peyğəmbər dövləti quruldu.
İslam quruluşunun əsasının qoyulması

Ümmət yetişdirmək işi yalnız siyasi sahəyə aid deyildi. Onun bir hissəsi siyasi sahədə idi, digər əsas hissəsi isə insanları bir-bir tərbiyə etmək: "(Əksəriyyəti yazıb-oxumaq bilməyən) ümmi ərəblərə özlərindən peyğəmbər göndərən Odur. (Bu Peyğəmbər) onlara (Allahın) ayələrini oxuyar, onları mənən təmizləyər, onlara kitabı və hikməti öyrədər"¹. Peyğəmbər (s) bir-bir bütün qəlbləri tərbiyə edirdi, bir-bir beyinlərə və ağıllara elm və bilik təlqin edirdi. "Onlara kitabı və hikməti öyrədər". Hikmət bir pillə üstündür. Onlara yalnız qanun-qaydaları, hökmləri öyrətmirdi, həm də hikmət öyrədirdi, həqiqətlərə gözlərini açırdı. Peyğəmbər (s) on il belə və bu üsulla hərəkət etdi; bir tərəfdən siyasət, İslam cəmiyyətinin idarəsi, müdafiəsi, İslamın əhatəsini genişləndirmək, Mədinədən xaricdəki qrupların tədricən və bir-bir İslamın və İslam təlimlərinin nurlu sahəsinə daxil olması üçün yol açmaq, digər tərəfdən də bir-bir insanların tərbiyəsi. Bu iki məsələni bir-birindən ayırmaq olmaz.

Bəziləri İslamı yalnız fərdi məsələ bilib siyasəti ondan aldılar. Halbuki hicrətin əvvəlində əziz İslam Peyğəmbərinin (s) özünü Məkkə dövrünün problemlərindən xilas etdikdən sonra gördüyü birinci iş siyasət idi. İslam cəmiyyəti, İslam hökuməti, İslam quruluşu qurmaq, İslam qoşunu yaratmaq, dünyanın böyük siyasətçilərinə məktub yazmaq, dövrün nəhəng siyasi işlərinə qoşulmaq siyasətdir. İslamı siyasətdən ayırmaq mümkündürmü?! Siyasəti İslam hidayətindən uzaq izah etmək, formalaşdırmaq mümkündürmü?! "Quranı (müxtəlif) hissələrə bölən kəslər..."² Bəziləri Quranı parça-parça edirlər. "Bəzisinə inanır, bəzilərinə isə inanmırlar"³; Quranın ibadətinə iman gətirir, siyasətinə isə iman gətirmirlər. "Biz peyğəmbərlərimizi açıq-aşkar dəlillərlə (möcüzələrlə) göndərdik. Biz onlarla birlikdə kitab və ədalət tərəzisi (şəriət) nazil etdik ki, insanlar ədalətlə rəftar etsinlər"⁴. Ədalət nədir? Ədalət cəmiyyətdə ictimai ədaləti bərqərar etməkdir. Bunu kim bərqərar edə bilər? Ədalətli cəmiyyət qurmaq siyasi işdir, hakimiyyətin işidir. Bu, peyğəmbərlərin məqsədidir. Yalnız bizim Peyğəmbər (s) yox, hətta İsa (ə), Musa (ə), İbrahim (ə) və bütün ilahi peyğəmbərlər siyasət və İslam quruluşu qurmaq üçün gəlmişlər. (2006)

Əziz Peyğəmbərin (s) Mədinədə onillik İslam hakimiyyəti zamanı həyatı bəşəriyyət tarixində ən parlaq hökumət dövrlərindən biri və hətta deyə bilərik ki, onların ən parlağıdır. Bəşər tarixinin qısa, səmərəli və qeyri-adi təsirə malik olan bu dövrünü öyrənmək lazımdır. Mədinə dövrü Peyğəmbərin (s) iyirmi üç illik elçilik missiyası dövrünün ikinci dönəmidir. Məkkədə keçən on üç il birinci dönəmi təçkil edirdi. Təxminən on il də Peyğəmbərin (s) Mədinə dövrü - İslam quruluşunun əsasını qoymaq, bütün zamanlar, əsrlər və bütün məkanlar üçün İslam hakimiyyəti örnəyini qurmaq dövrüdür. Sözsüz ki, bu, ideal örnəkdir və heç bir dövrdə onun kimisi olmayıb. Lakin bu ideal örnəyə baxmaqla meyarları öyrənmək olaq. Bu meyarlar insanların, müsəlmanların quruluş və cəmiyyətlər haqda mühakimə yürütmələri üçün əlamətlərdir.

Mədinəyə hicrət etməkdə Peyğəmbərin (s) məqsədi o zaman bütün dünyaya hakim olan zalım, despot və fəsad dolu siyasi, iqtisadi və ictimai sistemlə mübarizə aparmaq idi. Məqsəd təkcə Məkkə kafirlərinə qarşı mübarizə deyildi, qlobal məsələ idi. Əziz Peyğəmbər (s) cücərməsinə ümidlə münasib zamanda düşüncə və etiqad toxumu səpməyə çalışırdı. Məqsəd azadlıq, oyanış və insan xoşbəxtliyi mesajının hamıya çatması idi. Bu, yalnız nümunə və örnək quruluş yaratmaqla mümkün olardı. Peyğəmbər (s) bu örnəyi göstərmək məqsədilə Mədinəyə getdi. Digərlərinin onu nə qədər davam etdirə, özlərini ona nə qədər yaxınlaşdıra bilmələri onların səyindən asılıdır. Peyğəmbər (s) nümunəni qurub bütün bəşəriyyətə və tarixə təqdim edir. Peyğəmbərin (s) qurduğu quruluşun müxtəlif xüsusiyyətləri var. Onların arasında yeddi xüsusiyyət hamısından mühümdür.

Birinci xüsusiyyət iman və mənəviyyatdır. Peyğəmbər (s) quruluşunu inkişaf etdirən həqiqi amil xalqın qəlbindən və düşüncəsindən qaynaqlanan, onların vücudunu düzgün istiqamətdə hərəkətə gətirən iman idi. Deməli, birinci xüsusiyyət insanlara iman və mənəviyyat ruhu üfürmək, onu gücləndirmək, düzgün etiqad və düşüncə verməkdir. Peyğəmbər (s) bu işə Məkkədə başladı və Mədinədə qüdrətlə davam etdirdi.

İkinci xüsusiyyət ədalətdir. Əsas iş ədalət və heç bir şeyi nəzərə almadan hər bir haqqı sahibinə çatdırmaqdır.

Üçüncü xüsusiyyət elm və bilikdir. Peyğəmbər (s) quruluşunda hər şeyin təməli bilmək, tanımaq, ayıqlıq və oyanışdır. Heç kəsi kor-koranə şəkildə bir işə dəvət etmirlər. Xalqı ayıq, məlumatlı şəkildə və seçim imkanları ilə aktiv qüvvəyə çevirirlər.

Dördüncü xüsusiyyət səmimilik və qardaşlıqdır. Peyğəmbər (s) quruluşunda xurafatçılıqdan, şəxsi maraqlardan, mənfəətgirlikdən yaranan çəkişmələr pislənmişdir və onlara qarşı mübarizə aparılır; cəmiyyət qardaşlıq və həmrəyliyin olduğu səmimi cəmiyyətdir.

Beşinci xüsusiyyət əxlaq və rəftarda düzgünlükdür. İnsanları mənəvi cəhətdən paklayır, əxlaq fəsadlarından və qəbahətlərdən təmizləyir, əxlaqlı və mənən saf insan yetişdirir: "Onları mənən paklayar, onlara kitabı və hikməti öyrədər".¹ Mənəvi paklıq əsas şərtlərdən biridir. Yəni Peyğəmbər (s) insanların hər biri üzərində tərbiyə və insanlıq baxımından işləyir.

Altıncı xüsusiyyət iqtidar və izzətdir. Peyğəmbər (s) cəmiyyəti və quruluşu başıqapazlı, asılı, başqasının ardınca düşən və ona-buna əl açan deyil, izzətli, iqtidarlı və qərarlıdır; öz xeyrini bildikdə onu təmin etmək üçün çalışır və işlərini idarə edir.

Yeddinci xüsusiyyət iş, hərəkət və daimi inkişafdır. Peyğəmbər (s) quruluşunda dayanmaq yoxdur, daim hərəkət, iş və inkişaf var. Nə zamansa demirlər ki, daha bitdi, indi oturub istirahət edək. Belə bir şey yoxdur. Təbii ki, bu iş ləzzətli və sevimli işdir, yorucu deyil, insana həvəs, qüvvə və şövq verir.

Peyğəmbər (s) belə bir quruluş yaratmaq, onu təkmilləşdirmək, örnək kimi bütün tarixə göstərmək üçün Mədinəyə daxil oldu. Ondan sonra qiyamətə qədər kim nə zaman bacarsa, onun kimisini qurub ürəklərdə həvəs yaratmalı və insanlar belə bir cəmiyyəti arzulamalı idilər. Əlbəttə, belə bir quruluşun yaranması üçün etiqadi və insani təməllərə ehtiyac var.

Əvvəlcə düzgün etiqad və düşüncələri mövcud olmalı və bu quruluş o düşüncələrin əsasında qurulmalıdır. Peyğəmbər (s) bu düşüncə və fikirləri onüçillik Məkkə dövründə tövhid sözü, insan ucalığı və digər İslam təlimləri şəklində izah etmişdi. Sonra da ömrünün sonuna qədər həmişə Mədinədə bu quruluşun təməlləri olan bu uca düşüncələri və təlimləri daim insanlara anlatdı və öyrətdi.

Bu quruluşun yaranması üçün ikinci növbədə insani amillərə ehtiyac var. Çünki İslam quruluşu bir fərdlə qurulmur. Peyğəmbər (s) bu insanların bir çoxunu Məkkədə yetişdirmiş, hazırlamışdı. Peyğəmbərin (s) böyük səhabələrindən ibarət və aralarında dərəcə fərqləri olan bir qrup insan vardı. Bunlar onüçillik ağır Məkkə dövrünün zəhmətinin bəhrəsi idilər. Bir qrup da Peyğəmbərin (s) hicrətindən öncə Yəsribdə onun sözü ilə yetişmişdilər; misal üçün, Səd ibn Məaz, Əbu Əyyub və digərləri. Peyğəmbər (s) Mədinəyə daxil olduğu andan kadr hazırlamağa başladı. Bu uca quruluşun möhkəm təməlləri olan bacarıqlı idarəçilər, böyük, cəsur, fədakar, imanlı, güclü və mərifətli insanlar tədricən Mədinəyə daxil oldular.

Peyğəmbərin (s) hicrətindən öncə bu şəhərin adı Yəsrib idi, o həzrətin gəlişindən sonra isə "Mədinətün-Nəbi" - yəni Peyğəmbər şəhəri adlandı. Peyğəmbərin (s) Mədinəyə daxil olduğu andan bu mühacirət gözəl bahar mehi kimi bütün şəhəri bürüdü, hamı qurtuluş yarandığını duydu, qəlblər oyandı. Əhali Peyğəmbərin (s) Mədinənin yaxınlığında yerləşən Qubaya daxil olduğunu eşitdikdə - o həzrət on beş gün orada qalmışdı – ürəklərində onu görmək həvəsi daha da artdı. Əhalinin bir qismi oraya gedib Peyğəmbəri (s) ziyarət edir və qayıdırdılar, bir qismi də Mədinəyə gəlişini gözləyirdilər. Peyğəmbər (s) Mədinəyə daxil olanda bu şövq, bu xəfif və mülayim meh xalqın qəlbində bir tufana çevrildi və ürəkləri dəyişdirdi. Qəfildən öz qəbilə inamlarının, hisslərinin, əlaqə və təəssübkeşliklərinin bu kişinin simasında, onun rəftarının və sözünün təsirindən məhv olduğunu, yaradılış aləminin həqiqətlərinə və əxlaqi bilgilərə açılan yeni darvaza ilə tanış olduqlarını hiss etdilər. Əvvəlcə qəlblərdə inqilab yaradan, sonra Mədinə ətrafına qədər genişlənən, daha sonra Məkkə qalasını fəth edən, nəhayət uzaq yollara qədəm qoyub o zamanın iki böyük imperiyasının dərinliklərinə işləyən və getdiyi hər bir yerdə ürəkləri oyadan, insanların daxilində dəyişiklik yaradan amil bu tufan idi. Müsəlmanlar erkən İslam çağında İran və Romanı iman gücü ilə fəth etdilər. Bu imanı görən kimi hücuma məruz qalan xalqların qəlbində də iman yaranırdı. Xəncər maneələri - sərvətli və güclü sərkərdələri yoldan götürmək üçün idi. Xalq isə hər yerdə bu tufanı dərk etmişdi. O zaman iki böyük imperiya olan yəni Roma və İran İslam quruluşunun və ölkəsinin bir hissəsinə çevrilmişdilər. Bütün bunlar qırx il sürdü; on ili Peyğəmbərin (s) dövründə, otuz ili də ondan sonra.

Peyğəmbər (s) Mədinəyə daxil olan kimi işə başladı. O həzrətin həyatının möhtəşəm xüsusiyyətlərindən biri budur ki, bu on il ərzində bir anı də hədər vermədi. Peyğəmbərin (s) mənəviyyat, hidayət, təlim və tərbiyə işinin bir an da dayanması görünmədi. Onun oyaqlığı, yuxusu, məscidi, evi, döyüşü, küçə və bazara getməsi, ailədə rəftarı - bütün varlığı dərs idi. Belə bir ömür möhtəşəm faydalarla doludur! O, bütün tarixi öz düşüncəsi ilə fəth etdi, bütün tarixdə təsir buraxdı. Mən dəfələrlə demişəm ki, əsrlər sonra bəşəriyyət üçün müqəddəsləşən bir çox məsələlər, o cümlədən bərabərlik, qardaşlıq, ədalət və demokratiya anlayışları onun təlimlərindən təsirlənmişdir. Digər dinlərin təlimlərində belə şeylər ya yox idi, ya da ən azı açıqlanmamışdı. O yalnız on il hökumət işi, siyasi və ictimai iş gördü. Necə faydalı ömürdür! Daxil olan kimi öz mövqeyini müəyyən etdi.

Peyğəmbərin (s) mindiyi dəvə Yəsrib şəhərinə daxil oldu. Xalq onu dövrəyə aldı. O zaman Mədinə şəhəri məhəllələrə bölünürdü. Hər məhəllənin özü üçün evləri, küçələri, hasarı və böyükləri vardı və müəyyən bir qəbiləyə məxsus idi; Övs və Xəzrəcə bağlı olan qəbilələrə. Peyğəmbərin (s) dəvəsi Yəsrib şəhərinə daxil olanda hansı qəbilənin qalasının qarşısına çatırdısa, böyüklər bayıra çıxıb dəvənin önündə dayanır, deyirdilər ki, ey Allahın rəsulu, buraya gəl, bizim evimiz, sərvətimiz, imkanlarımız sənin olsun. Peyğəmbər (s) buyururdu ki, dəvənin yolunu açın, o, aldığı əmrə görə hərəkət edir, qoyun getsin.¹ Beləliklə dəvənin yolunu açırdılar və o, sonrakı məhəlləyə çatırdı. Yenə böyüklər, varlılar, qocalar, böyük şəxsiyyətlər və gənclər qarşıya çıxıb dəvənin önünü kəsir, o həzrətə deyirdilər ki, ey Allahın rəsulu, burada en, bura sənin evindir, nə istəsən, verəcəyik, hamımız sənə xidmət göstərəcəyik. Buyururdu ki, dəvənin yolunu açın, qoyun getsin, o, aldığı əmrə görə hərəkət edir. Dəvə beləcə məhəllə-məhəllə gəzirdi. Nəhayət, Peyğəmbərin (s) anasının mənsub olduğu Bəni-Nəccar məhəlləsinə çatdı. Onlar Peyğəmbərin (s) dayıları sayılırdılar. Buna görə qarşıya çıxıb dedilər ki, ey Allahın rəsulu, biz sənin qohumlarınıq, bizim canımız sənə fəda olsun, bizim yanımızda qal. Buyurdu ki, kənara çəkilin, bu dəvə aldığı əmrə görə hərəkət edir. Yolu açdılar. Dəvə Mədinə şəhərinin ən yoxsul məhəlləsinə çatıb yerdə oturdu. Hamı bu yerin kimə məxsus olması ilə maraqlandı. Gördülər ki, Mədinənin ən yoxsul adamı, yaxud ən yoxsullarından biri olan Əbu Əyyub Ənsarinin evidir. Özü və kasıb ailəsi gəlib Peyğəmbərin (s) əşyalarını evə apardılar. Peyğəmbər (s) də qonaq kimi onların evinə daxil oldu, əyan-əşrafa, nüfuzlu insanlara, qəbilə başçılarına və bu kimi şəxslərə isə rədd cavabı verdi. O özünün ictimai mövqeyini müəyyən etdi. Bəlli oldu ki, bu şəxs pula, qəbilə nüfuzuna, filan qəbilə rəisinə, qohum-əqrəbaya, üzlü və bu kimi adamlara bağlı deyil və olmayacaq. İlk andan ictimai münasibətlərdə hansı qrupun, hansı təbəqənin tərəfdarı olduğunu və daha çox kimlərə xeyir verəcəyini müəyyən etdi. Peyğəmbərdən (s) və onun təlimlərindən hamı faydalanır, amma daha məhrum olan təbii ki, daha artıq haqq götürür və məhrumluğunun əvəzi verilir.

Əbu Əyyub Ənsarinin evinin qarşısında istifadəsiz torpaq vardı. Buyurdu ki, bu torpaq kimindir? Dedilər ki, iki yetim uşağa məxsusdur. Özü pul verib o yeri aldı, sonra buyurdu ki, bu yerdə məscid tikəcəyik; yəni siyasi, ibadi, ictimai və idari mərkəz və xalqın toplantı yeri. Toplaşmaq üçün yer lazım idi. Odur ki, məscid tikməyə başladılar. Məscidin torpağını kimdənsə istəmədi, bağışlanmasını da gözləmədi, öz pulu ilə aldı. O iki uşağın atası və himayədarı olmasa da, Peyğəmbər (s) onların atası və himayədarı kimi haqlarına tam şəkildə riayət etdi. Məscidi tikməyə başlayanda Peyğəmbərin (s) özü əlinə bel götürüb məscidin bünövrəsini qazmağa başalayn ilk şəxslərdən, yaxud ilk şəxs oldu. Formal olaraq yox, həqiqətən işə başladı və tər tökdü. Elə işlədi ki, kənarda oturan bəzi şəxslər dedilər biz oturaq, Peyğəmbər (s) isə bu şəkildə işləsin?! Qalxın biz də işləyək. Odur ki, qısa müddətdə məscidi inşa etdilər. Uca və qüdrətli rəhbər olan Peyğəmbər (s) göstərdi ki, özü üçün heç bir xüsusi haqq tanımır, bir iş görülməlidirsə, həmin işdə onun da rolu olmalıdır. Sonra o quruluşun idarəetmə siyasətini tənzim etdi. İnsan baxdıqda, tədbirli və ağıllı şəkildə addım-addım irəlilədiyini gördükdə o əzmkarlığın, güclü qərar və qətiyyətin arxasında hansı düşüncənin, fikrin və dəqiqliyin durduğunu və güman ki, bunun ilahi vəhydən başqa bir yolla mümkün olmadığını anlayır. Bu gün də həmin on ilin vəziyyətini addım-addım izləmək istəyən şəxslər bir şey anlamırlar. Əgər insan hər bir hadisəni ayrı-ayrılıqda incələsə, bir şey anlamaz; gərək işlərin ümumi gedişinə, bütün bu işlərin necə tədbirlə, ağılla və dəqiqliklə həyata keçirildiyinə baxsın.

Birinci iş birlik yaratmaqdır. Mədinə əhalisinin hamısı müsəlman deyildi; əksəriyyəti müsəlman oldu, çox az bir qismi isə qeyri-müsəlman qaldı. Bundan əlavə, özlərinin təxminən Mədinəyə yapışmış xüsusi qalalarında üç mühüm yəhudi qəbiləsi yaşayırdı: Bəni-Qeyn-Qa qəbiləsi, Bəni-Nəzir qəbiləsi və Bəni-Qüreyzə qəbiləsi. Bunların Mədinəyə gəlişi 100-200 il ondan öncəyə qayıdırdı. Gəlmələrinin səbibi də uzun söhbətdir.

Əziz Peyğəmbərin (s) Mədinəyə daxil olduğu dövrdə bu yəhudilərin iki-üç xüsusiyyəti vardı. Biri bu idi ki, Mədinənin əsas sərvəti, ən yaxşı əkinçilik sahələri, ən qazanclı ticarətlər, ən gəlirli sahə olan zərgərlik və digər bu kimi sənətlər onların əlində idi. Mədinə əhalisinin çoxu ehtiyacları olanda onlara müraciət edib borc alır, sələm götürürdülər. Yəni maliyyə baxımından hamı onlardan asılı idi. İkincisi budur ki, Mədinə əhalisinə nisbətən mədəni üstünlükləri vardı. Onlar kitab əhli, Mədinənin yarımvəhşilərinin çox uzaq olduqları müxtəlif bilgilərlə və dini təlimlərlə tanış olduqlarına görə elm və düşüncə baxımından üstün mövqedə idilər. Bugünkü dillə ifadə etmək istəsək, deməliyik ki, onlar Mədinədə ziyalı təbəqəni təşkil edirdilər. Buna görə oranın əhalisini axmaq sayır, təhqir və məsxərə edirdilər. Sözsüz ki, təhlükəyə məruz qalanda və lazım olanda təvazökarlıq da edirdilər, lakin normalda üstünlüyə malik idilər.

Üçüncü xüsusiyyətləri bu idi ki, uzaq yerlərlə də əlaqələri vardı, yalnız Mədinə şəhərində qapılıb qalmamışdılar. Bunlar Mədinədə real qüvvə idilər. Buna görə də, Peyğəmbər (s) bunlar haqda düşünməli idi. Əziz Peyğəmbər (s) ümumi bir müqavilə hazırladı. O həzrət Mədinəyə daxil olanda heç bir müqavilə imzalamadan, xalqdan heç bir şey istəmədən və xalq arasında heç bir müzakirə aparılmadan cəmiyyətin rəhbəri olması bəlli idi. Yəni Peyğəmbərin (s) şəxsiyyəti və əzəməti təbii şəkildə hamını onun qarşısında kiçiltdi; bəlli oldu ki, o, rəhbərdir və hamı onun sözü ilə hərəkət etməli, çalışmalıdır. Peyğəmbər (s) hamı tərəfindən qəbul olunan bir müqavilə hazırladı. Müqavilə ictimai və ticarət əlaqələri, münaqişələr, qan bahası, Peyğəmbərin (s) müxaliflər, yəhudilər və qeyri-müsəlmanlarla münasibətləri barədə idi. Bunların hamısı yazıldı və qeyd olundu. Bu həm də genişdir; qədim tarixə aid böyük kitabların iki-üç səhifəsini əhatə edir.

Çox əhəmiyyətli olan sonrakı addım qardaşlıq yaratmaq idi. Zadəganlıq, xurafatçı təəssübkeşliklər, qəbilə qüruru və xalqın müxtəlif təbəqələrinin bir-birinə özgəliyi ozamankı təəssübkeş və cahil ərəb cəmiyyətlərinin ən böyük bəlası idi. Peyğəmbər (s) qardaşlıq yaratmaqla bunları ayaqları altına atdı. Bir qəbilə başçısı ilə çox aşağı və orta səviyyəli bir adam arasında qardaşlıq yaradaraq dedi ki, siz iki nəfər bir-birinizlə qardaşsınız. Onlar da bu qardaşlığı könüldən qəbul etdilər. Zadəganları və böyük şəxsləri müsəlman olmuş və azadlığa çıxmış qullarla bir tutdu. Bu işlə ictimai birliyin bütün maneələrini ortadan götürdü. Məscidə azançı seçmək istəyəndə səsi və görkəmi gözəl olanlar çox idilər, çoxlu məşhur adamlar və görkəmli şəxsiyyətlər vardı. Amma bütün bunların arasından Bilal Həbəşini seçdi; nə gözəllik, nə səs, nə əsil-nəsəb və nə ata-ana şərafəti nəzərə alındı, yalnız İslam, iman, Allah yolunda mücahidlik və fədakarlıq göstərmək meyar seçildi. Görün dəyərləri əməldə necə müəyyən etdi! Onun sözündən çox əməli, rəftarı və davranışı insanlara təsir edirdi.
İslam quruluşunu qorumaq

Bu işi nizama salmaq üçün üç mərhələ vardı: Birinci mərhələ quruluşun əsasını qoymaq idi. Bu, sözügedən işlərlə baş tutdu. İkinci mərhələ bu quruluşu qorumaq idi. Bütün hakim qüvvələrin təhlükə duyduğu canlı və dinamik varlığın təbii ki, düşməni olmalıdır. Əgər Peyğəmbər (s) bu mübarək quruluşu düşməndən ağıllı şəkildə qoruya bilməsə, məhv olar və bütün zəhmətləri hədər gedər. Buna görə də, onu qorumalıdır. Üçüncü mərhələ təkmil etməkdən və quruculuqdan ibarətdir. Əsasını qoymaq birinci addımdır və kifayət etmir. Bu üç iş bir-birinin yanında görülməlidir. Təməlini qoymaq birinci dərəcəlidir, amma bunda da düşmənlər nəzərə alınmışdır və bundan sonra keşik davam edəcək. Təməl qoymaq işində şəxslərin və ictimai təsisatların quruculuğuna da diqqət yetirilmişdir və bundan sonra da davam edəcək. Peyğəmbər (s) baxıb görür ki, yeni doğulmuş İslam cəmiyyətini beş əsas düşmən təhdid edir:

Bəzən kiçik və az əhəmiyyətli düşmən də böyük təhlükə törədə bilər. Ona əhəmiyyətsiz yanaşmaq olmaz. Bu düşmən kim idi? Mədinə ətrafında yaşayan yarımvəhşi qəbilələr.

Mədinədən 10, 15, 20 fərsəng uzaqda iş-gücləri döyüşdən, qan tökməkdən, soyğunçuluqdan, bir-birinin canına düşməkdən və bir-birindən oğurluq etməkdən ibarət olan yarımvəhşi qəbilələr var. Əgər Peyğəmbər (s) Mədinədə sağlam, əmin-amanlı və dinc bir ictimai quruluş yaratmaq istəyirsə, bunları nəzərə almalıdır. Peyğəmbər (s) bunlar haqda düşündü. Onların hansında hidayətə ümid vardısa, onunla müqavilə bağlayırdı. Əvvəldə demədi ki, mütləq müsəlman olmalısınız. Xeyr! Onlar kafir və müşrik idilər, amma onlarla müqavilə bağladı ki, müsəlmanlara hücum etməsinlər. Peyğəmbər (s) öz müqaviləsinə çox sadiq qalırdı; bu haqda danışacağam. O, etimadsız quldurlara isə çarə qıldı, özü onlara sarı getdi. Eşitmisiniz ki, Peyğəmbər (s) əlli nəfəri filan qəbiləyə sarı yolladı, iyirmi nəfəri filan qəbiləyə sarı; bunlar həmin qəbilələrdir: xislət və təbiətləri sakitlik, hidayət və yaxşılıq qəbul etməyən, qan tökmədən və zorakılıq etmədən yaşaya bilməyənlər. Buna görə, Peyğəmbər (s) onları məğlub etdi və yerlərində oturtdu.

İkinci düşmən mərkəz olan Məkkədir. Düzdür, Məkkədə tam mənada bir hökumət mövcud deyildi, amma bir qrup təkəbbürlü, güclü və nüfuzlu zadəgan birlikdə Məkkənin hakimi sayılırdılar. Bunların bir-biri ilə ixtilafları vardı, lakin bu yeni doğulmuş İslam qarşısında əlbir olmuşdular. Peyğəmbər (s) əsas təhlükənin onlardan gəldiyini bilirdi. Bu sonradan təsdiqini də tapdı. Peyğəmbər (s) gördü ki, oturub onları gözləsə, mütləq fürsət qazanacaqlar. Odur ki, onlara hücum planladı. Lakin Məkkəyə doğru hərəkət etmədi. Onların karvan yolu Mədinənin yaxınlığından keçirdi. Peyğəmbər (s) onlara qarşı hücumlara başladı. Əvvəldə bu hücumların ən mühümü Bədr döyüşü idi. Peyğəmbər (s) hücuma başladı, onlar da təəssübkeşlik və inadkarlıqla döyüşə gəldilər. (2001)

Böyük Allahın vədinə uyğun olaraq, müsəlmanlar bilirdilər ki, hicrətin ikinci ilində bir qrup kafirə qalib gələcəklər. Qüreyşin Şamdan gələn ticarət karvanı Mədinənin kənarından keçib Məkkəyə doğru gedirdi. Qüreyş kafirləri qəhrəman müsəlman döyüşçülərin planından xəbər tutanda öz sərvətlərini qorumaq üçün silahlı qüvvələrini Mədinəyə sarı yolladılar. Müsəlmanlar müdafiə qüvvəsi zəif olan ticarət karvanını saxlamağı daha çox arzulayırdılar. Allahın hökmü isə bu idi ki, Qüreyş kafirlərinin silahlı döyüşçülərinin qarşısına çıxsınlar: "O zaman Allah sizə iki dəstədən birinin (Şamdan qayıdan karvanın və ya Məkkədən çıxıb onların köməyinə gələn Qüreyş əsgərlərinin) sizin olmasını vəd edirdi. Siz silahsız karvanı arzu edirdiniz"¹. Müsəlmanlar bu döyüşdə qalib gələcəklərini bilirdilər. Amma bu döyüşün Qüreyşin silahlı qüvvələri üzərində olacağını bilmirdilər; elə bilirdilər ki, Şamdan gələn karvan üzərində qələbə çalacaqlar. Peyğəmbər (s) isə yolu dəyişib onları döyüşçülərə sarı apardı. Karvan getdi və müsəlmanlar Bədr adlı yerdə kafirlərlə vuruşmalı oldular. Allah-Taalanın müsəlmanların yolunu karvana deyil, silahlı qüvvələrə sarı yönəltməsinin səbəbi nə idi? Səbəb bu idi ki, müsəlmanlar yaxını görürdülər, ilahi iradə isə uzaq bir məqsədi izləyirdi: "Allah isə Öz sözləri (bu barədə nazil etdiyi ayə) ilə haqqı bərqərar etmək və kafirlərin kökünü kəsmək istəyirdi"¹. Allah məhv olmalı və məhv olası batilin birdəfəlik sonunu istəyirdi: "(Allah bununla) günahkarların xoşuna gəlməsə də, haqqı bərqərar və batili yox etmək istəyirdi"². Məgər İslam bütün şeytani və tağut gücləri məhv etməyəcəkmi?! Məgər müsəlman ümməti "(qiyamətdə) insanların əməllərinə şahid"³ olmayacaqmı?! Məgər İslam bayrağı bəşəriyyətin başı üzərində dalğalanmayacaqmı?! Bəs nə zaman, necə və hansı yolla?

O zaman müsəlmanlar fikirləşirdilər ki, biz bu qiymətli karvanı müsadirə etsək, gənc İslam güclənər. Düz fikirləşmişdilər, amma bundan üstün və dəyərli bir fikir də vardı. O fikir bu idi ki, Peyğəmbərin (s) ətrafında olan müsəlmanlar bu gün elə bir həddə çatmışlar ki, düşüncə və yollarını məzlum və məhrum cəmiyyətlərə, qaranlıq və zülmət dünyalara çatdıra bilirlər. Bu çeşmədə o qədər su var ki, axıb quru torpaqları və solğun ağacları suvara bilər. Bu daha uca fikirdir. İslam özünün həqiqi qələbəsini əldə etməli, əzəmət və qüdrətlə məzlumlar yaşayan bölgələrə getməlidirsə, zülm sarayları biri o birindən sonra devrilməlidirsə, bu haradansa başlanmalıdır. İslamın erkən çağının ixlaslı və səmimi müsəlmanı haradan başlanmasını bilmir, Allah isə ona öyrədir, onu istiqamətləndirir, Qüreyşin ticarət mallarını müsadirə etmək üçün çıxan həmin insanları istəmədən bir döyüşə yönəldir, həmin döyüşdə imkanların azlığına baxmayaraq, qətiyyətli iman sayəsində bir gündə düşməni geri oturdur, təsir, inkişaf və nüfuz üçün yol açır, haqqın güclənməsinə şərait yaradır, düşmənə başa salırlar ki, İslam var və siz onu ciddiyə almalısınız. Yəni ey müsəlmanlar, sizi böyük düşmən ordusu ilə üz-üzə qoyduq ki, onlara möhkəm zərbələrinizi daddıra və ilahi gücü göstərəsiniz. (1980)

Bədr döyüşündə ilahi lütf, mərhəmət və müsəlmanların səyi nəticəsində İslam döyüşçülərinə ilahi qələbə nəsib olandan sonra bu tezliklə ədavətindən əl çəkməyən düşmən Ühüd döyüşünə hazırlaşdı. Ühüd döyüşündə müsəlmanlar birliklərinə görə əvvəldə yenə də düşmənin sıralarını yardılar, amma tez bir zamanda qələbəyə nail olandan sonra dağ keçidini qorumalı olan əlli nəfər qənimət toplamaq məqsədi ilə postlarını tərk edib qənimətlərə sarı və müsəlmanların qafilcəsinə toplaşdığı yerə tələsdilər. Dağ keçidini qorumağa təyin olunmuş müsəlmanların yalnız on nəfəri orada qalıb vəzifələrini yerinə yetirdilər. Bununla da düşmən dağın ətrafına fırlanıb yetərincə gözətçi olmayan keçiddən müsəlmanlara hücum etmək imkanı qazandı. Bu hücum müsəlmanlara ağır tamam oldu. İslam məğlub olmadı, amma əvvəla qələbəsi bir qədər gecikdi, ikincisi isə şəhidlər ağası Həmzə kimi şücaətli və əziz sərkərdələrin canı qurban getdi. Böyük Allah müsəlmanları ibrət almağa və düşünməyə çağırır; buyurur ki, biz öz vədimizə əməl etdik, sizin düşmənə qalib gələcəyinizi demişdik və qalib gəldiniz, amma sizdə bu üç xüsusiyyət yaranandan sonra düşməndən zərbə gördünüz: "Zəiflik göstərdiniz, (sizə verilmiş) əmr haqda bir-birinizlə mübahisə etdiniz və (Peyğəmbərin) əmrindən çıxdınız"¹. Əvvəla bir-birinizlə çəkişdiniz, birliyinizi və sıralarınızı pozdunuz; ikincisi zəiflədiniz, əvvəlki həvəsinizi, qəhrəmanlığınızı və hazırlığınızı əldən verdiniz; üçüncüsü isə başçınız və rəhbəriniz olan Peyğəmbərin fərmanına əməl etmədiniz, onun əmrindən boyun qaçırdınız. Sizdə bu üç xüsusiyyət yarananda düşmən də arxadan zərbə endirdi, İslamın ən əziz övladını qana boyadı, şəhid etdi və İslam dünyası belə bir şəxsiyyəti əldən verdiyinə görə ziyan etdi. (1980)

Onların (Məkkənin təkəbbürlü və güclü zadəganlarının) Peyğəmbərə (s) qarşı son hücumları Xəndək döyüşü idi. Bu çox mühüm döyüşlərdən biri idi. Onlar bütün qüvvələrini topladılar, digərlərindən də kömək aldılar, dedilər ki, Peyğəmbəri (s) və onun yaxın adamlarından 300, 500 nəfəri qıracaq, Mədinəni də qarət edib qayıdacağıq; daha bunlardan heç bir əsər-əlamət qalmayacaq. Onlar Məkkəyə çatmazdan öncə Peyğəmbər (s) məsələdən hali oldu və məşhur xəndəyi qazdı. Mədinənin bir tərəfi açıq idi. Orada təxminən qırx metr enində bir xəndək qazdılar. Ramazan ayı və bəzi rəvayətlərə görə hava çox soyuq idi. Həmin il yağıntı olmamışdı, qıtlıq və çoxlu problemlər yaranmışdı. Peyğəmbər (s) hamıdan çox işləyirdi. Xəndək qazanda kimin yorulduğunu, dayandığını və davam edə bilmədiyini görəndə gedib külüngü alır və işləməyə başlayırdı. Yəni təkcə əmr verməklə çalışmırdı, özü cəmiyyətin arasında idi. Kafirlər xəndəyin qarşısında dayanıb keçə bilmədiklərini gördülər; məğlub, rüsvayçı, məyus və nakam halda geri qayıtmağa məcbur oldular. Peyğəmbər (s) buyurdu ki, məsələ bitdi. Bu, Məkkə Qüreyşinin bizə son hücumu idi. Bundan sonra növbə bizimdir. Biz Məkkəyə və onlara doğru gedəcəyik.

Növbəti ildə Peyğəmbər (s) dedi ki, biz ümrə ziyarətinə getmək istəyirik. Çox mənalı hadisələrdən biri olan Hüdeybiyyə hadisəsi o zaman baş verdi. Peyğəmbər (s) ümrə ziyarəti məqsədi ilə Məkkəyə sarı hərəkət etdi. Onlar gördülər ki, Peyğəmbər (s) müharibənin yasaq olduğu hörmətli bir ayda Məkkəyə sarı gəlməkdədir. Nə etsinlər? Yolu açsınlar və gəlsin? Bu uğurdan sonra nə edəcək və onun qarşısında necə dayanacaqlar? Yoxsa döyüşün haram olduğu bir ayda gedib onunla vuruşsunlarmı? Necə vuruşsunlar?! Nəhayət qərara gəldilər ki, gedib onu Məkkəyə gəlməyə qoymayacaq və bəhanə tapsaq, hamısını qıracağıq. Peyğəmbərin (s) çox yüksək siyasəti sayəsində onlar Peyğəmbərlə (s) müqavilə imzaladılar ki, bu il qayıtsınlar və növbəti ildə gəlib ümrə ziyarətini yerinə yetirsinlər. Bununla bütün bölgədə Peyğəmbərin (s) təbliğatına şərait yarandı. Adı sülhdür, amma Allah-Taala Quranda buyurur: "Biz sənə açıq-aşkar bir zəfər bəxş etdik".¹ İnsan düzgün və mötəbər tarixi qaynaqlara müraciət etsə, Hüdeybiyyə hadisəsinin nə qədər möhtəşəm olduğunu görər. Növbəti ildə, yəni hicrətin səkkizinci ilində Peyğəmbər (s) ümrə ziyarətinə getdi və onların istəyinin əksinə olaraq, o həzrətin hörməti günbəgün artdı. Sonrakı il, yəni kafirlərin müqaviləni pozduğu səkkizinci ildə Peyğəmbər (s) gedib Məkkəni fəth etdi. Bu, Peyğəmbərin (s) qüdrətindən xəbər verən əzəmətli zəfər idi. Buna əsasən, Peyğəmbər (s) bu düşmənlə də ağılla, qüdrətlə, səbir və hövsələ ilə, özünü itirmədən və bir addım da geri çəkilmədən rəftar etdi; günbəgün və anbaan irəlilədi.

Üçüncü düşmən yəhudilər idi; yəni hələlik Peyğəmbərlə (s) birgə Mədinədə yaşamağa razı olan, lakin əziyyət verməkdən, maneə törətməkdən və təxribatdan əl çəkməyən etimadsız əcnəbilər. Quranın Bəqərə və digər bəzi surələrinin mühüm hissəsi Peyğəmbərin (s) yəhudilərlə mədəni mübarizəsinə aiddir. Dedik ki, onlar mədəni və məlumatlı insanlar idilər, imanı zəif olanlara güclü təsir göstərir, təxribat aparır, xalqı məyus edir və bir-birinin canına salırdılar. Onlar mütəşəkkil düşmənlər idilər. Peyğəmbər (s) bacardığı qədər onlarla yola getdi, lakin sonradan buna layiq olmadıqlarını görüb onları cəzalandırdı. Peyğəmbər (s) həm də səbəbsiz yerə onların üstünə getmədi. Bu üç qəbilənin hər biri bir iş törətdi və Peyğəmbər (s) onlara uyğun cəzanı verdi. Əvvəlcə Bəni-Qeyn-Qa Peyğəmbərə (s) xəyanət etdi. Peyğəmbər (s) də onlara buyurdu ki, buradan getməlisiniz. Onları köçürtdü, o bölgədən qovdu və bütün imkanları müsəlmanlara qaldı. İkinci dəstə Bəni-Nəzir idi. Onlar daha mühüm xəyanət etdilər və Peyğəmbər (s) buyurdu ki, əşyalarınızdan bir qədərini götürün və gedin. Onlar da getməyə məcbur oldular. Üçüncü dəstə Bəni-Qüreyzə idi. Peyğəmbər (s) onların qalmasına icazə verdi, onları qovmadı, onlarla razılığa gəldi ki, Xəndək döyüşündə düşmənin məhəllələr tərəfindən Mədinəyə daxil olmasına imkan verməsinlər. Lakin onlar namərdlik edib düşmənlə razılaşdılar ki, onların yanında Peyğəmbərə (s) hücum etsinlər; yəni nəinki Peyğəmbərlə (s) razılaşmalarına sadiq qalmadılar, hətta düşmənlə danışıq apardılar və onlarla birgə məhəllələr tərəfdən Mədinəyə daxil olub Peyğəmbərə (s) arxadan xəncər vurmaq qərarına gəldilər. Peyğəmbər (s) Mədinənin bir hissəsində Xəndək qazmışdı. Bunların məhəllələri isə digər tərəfdə idi və onlar düşmənin həmin yerdən gəlməsinə mane olmalı idilər.

Peyğəmbər (s) təxribat əsnasında məsələdən hali oldu. Mədinənin mühasirəsi bir ay sürdü. Bunlar bu bir ayın ortasında həmin xəyanəti etdilər. Peyğəmbər (s) bunların belə bir qərara gəldiklərini anladı. O çox ağıllı bir tədbirlə bunların Qüreyşlə arasını vurdu. Bunun təfərrüatını tarixdə yazmışlar. Bunlarla Qüreyşin bir-birinə etimadı sarsıldı. Peyğəmbərin (s) çox gözəl hərbi-siyasi hiylələrindən biri budur. Bunları hələlik dayandırdı ki, ziyan vura bilməsinlər. Qüreyş və müttəfiqləri məğlub olub Məkkəyə qayıdanda Peyğəmbər (s) də Mədinəyə döndü. Elə həmin gün zöhr namazını qılıb buyurdu ki, əsr namazını Bəni-Qüreyzə qalalarının önündə qılacağıq; yola düşün, oraya gedirik. Yəni hətta bir gecə də gözləmədi, gedib onları mühasirəyə aldı. Bu mühasirə və döyüş 25 gün davam etdi. Peyğəmbər (s) bunların bütün döyüşçü kişilərini qətlə yetirdi. Çünki bunların xəyanəti daha böyük və düzələsi deyildi. Peyğəmbər (s) bunlarla belə rəftar etdi, əsasən Bəni-Qüreyzə, ondan öncə Bəni-Nəzir və sonra Xeybər yəhudilərinin ədavətini belə ağılla, qüdrətlə, qətiyyətlə və uca insani əxlaqla müsəlmanlardan uzaqlaşdırdı. Bu hadisələrin heç birində Peyğəmbər (s) əhdini pozmadı. Hətta İslam düşmənləri də qəbul edirlər ki, Peyğəmbər (s) bu məsələlərdə heç bir müqaviləni pozmadı. Müqaviləni pozan onlar idilər.

Dördüncü düşmən xalqın arasında olan münafiqlər idilər. Onlar dildə iman gətirmiş, əslində isə imanı olmayan rəzil, ədavətli, dar düşüncəli, düşmənlə əməkdaşlığa hazır olan, lakin təşkilatlanmamış insanlar idilər. Onların yəhudilərlə fərqi bu idi. Peyğəmbər (s) hücuma hazır olan və fürsət gözləyən mütəşəkkil düşmənə qarşı, yəhudilərlə etdiyi kimi rəftar edir, aman vermir, təşkilatlanmamış, fərdi inad, ədavət və xəbislikləri olan imansız düşmənlərə isə dözür.

Abdullah ibn Übəy Peyğəmbərin (s) ən qatı düşmənlərindən biri idi. Bu şəxs Peyğəmbərin (s) həyatının təxminən son ilinə qədər sağ idi. Peyğəmbər (s) ona qarşı pis rəftar etmədi. Onun münafiq olduğunu hamı bilsə də, Peyğəmbər (s) onunla keçinir, digər müsəlmanlar kimi rəftar edir, beytülmaldan payını verir, təhlükəsizliyini təmin edir və hörmətini saxlayırdı. Onlar isə Peyğəmbərə (s) qarşı çoxlu pislik və xəbislik edirdilər. Bəqərə surəsinin bir hissəsi də bu münafiqlərə aiddir. Onların bir qrupu mütəşəkkil cinayət törədəndə Peyğəmbər (s) onları cəzalandırdı. Onlar Zirar məscidi hadisəsində bir mərkəz yaradaraq İslam quruluşundan xariclə - yəni Romada olan Əbu Amir Rahib kimi bir şəxslə əlaqə qurdular, Romadan Peyğəmbərin (s) əleyhinə qoşun yeridilməsinə hazırlıq gördülər. Bu zaman Peyğəmbər (s) onlara hücum etdi, tikdikləri məscidi dağıdıb yandırdı və buyurdu ki, bu, məscid deyil, məscid, Allahın adı və xalq əleyhinə təxribat mərkəzidir. Yaxud həmin münafiqlərin bir qrupu öz küfrlərini aşkar edib Mədinədən getdikləri və qoşun topladıqları zaman Peyğəmbər (s) onlara qarşı mübarizə apardı; buyurdu ki, yaxınlaşsalar, gedib onlarla vuruşacağıq. Halbuki Mədinənin daxilində münafiqlər vardı, amma Peyğəmbərin (s) onlarla işi yox idi. Buna əsasən, üçüncü dəstəyə qarşı qətiyyətli və təşkilati şəkildə, dördüncü dəstə ilə isə mülayim rəftar etdi; çünki bunlar təşkilatlanmamışdılar və təhlükələri fərdi xarakter daşıyırdı. Peyğəmbər (s) öz rəftarı ilə çox zaman bunları utandırırdı da.

Beşinci düşmənə gəlincə isə, bu düşmən müsəlman və mömin şəxslərin hər birinin daxilində olan düşməndən ibarət idi. Ən təhlükəli düşmən də budur. Bu düşmən bizim daxilimizdədir: nəfsi təmayüllər, xudpəsəndlik, yayınmaya, şəraitini insanın özünün hazırladığı azğınlığa meyl. Peyğəmbər (s) bu düşmənə qarşı da güclü mübarizə apardı. Lakin bu düşmənlə mübarizə xəncər mübarizəsi deyil, tərbiyə, mənəvi təmizləmə, təlim və xatırlatmadır. Odur ki, insanlar o qədər zəhmətlə müharibədən qayıtdıqda Peyğəmbər (s) buyurdu ki, siz kiçik cihaddan qayıtdınız, indi böyük cihadla məşğul olun. Qəribədir! "Ey Allahın rəsulu! Böyük cihad nədir? Biz bu böyüklükdə və bu qədər zəhmətli cihadı yerinə yetirdik, məgər bundan da böyük cihad varmı?!" Buyurdu ki, bəli, bu, öz nəfsinizlə cihaddır.¹ Quranın "Qəlblərində (ruhlarında) xəstəlik olanlar"² sözü münafiqlərə aid deyil. Düzdür, münafiqlərin bir qismi də belədir, lakin qəlbində xəstəlik olan hər bir adam münafiq deyil. Bəzən möminin də ruhunda xəstəlik olur. Bu xəstəlik nədir? Yəni əxlaqi zəiflik, eqoistlik, nəfsə pərəstiş və müxtəlif istəklərə uymaq. Bunun qarşısını almasan, özün bununla mübarizə aparmasan, imanını əlindən alacaq və səni daxildən yeyəcək. İmanın alındıqda isə qəlbin imansız, zahirin isə imanlı olacaq. Və belə bir şəxsin adı münafiqdir.

Allah eləməmiş, mənim və sizin qəlbimiz imansız, zahirimiz isə imanlı olsa, etiqad və imanı əldən versək, dilimiz isə əvvəlki iman sözlərini söyləsə, bu, münafiqlik olar. Bu da təhlükəlidir. Quran buyurur: "Sonra da Allahın ayələrini yalan hesab edib onları məsxərəyə qoymaqla pislik edənlərin aqibəti lap pis oldu!"³ Pis iş görənlərə ən pisi qismət olacaq. Ən pisi nədir? Allahın ayələrini təkzib etmək. Başqa bir yerdə bu böyük vəzifəyə - Allah yolunda ehsan etməyə əməl etməyənlər haqda buyurur ki, "Allah da onların ürəyinə qarşılaşacaqları günə (qiyamət gününə) qədər (davam edəcək) nifaq saldı".⁴ İslam cəmiyyəti üçün böyük təhlükə budur. İslam cəmiyyəti tarix boyu bu cəhətdən yayınmışdır. Xarici düşmənin məğlub və tar-mar edə bilər, amma məhv edə bilməz. Hər halda, iman qalır və haradasa baş qaldırır, yenidən cücərir. Bu daxili düşmən qoşununun hücum etdiyi və insanın daxilini boşaltdığı zaman yol yayınır. Harada yayınma varsa, bundan qaynaqlanır. Peyğəmbər (s) bu düşmənlə də mübarizə apardı.

Peyğəmbər (s) ağıllı rəftar edir və gecikmirdi. O heç bir hadisədə vaxtın ötməsinə qoymadı. Qənaətcil və pak insan idi, şəxsiyyətində heç bir mənfi cəhət yox idi, məsum və pak idi. Bunun özü digərlərinə təsir baxımından ən mühüm amildir. Biz gərək öyrənək. Bu sözlərin çoxunu mənə deməlidirlər; mən öyrənməliyəm, məmurlar öyrənməlidirlər. Əməllə edilən təsir dillə edilən təsirdən dəfələrlə əhatəli və dərindir. O, qətiyyətli və açıq danışan vardı. Peyğəmbər (s) heç zaman ikibaşlı danışmadı. Təbii ki, düşmənlə qarşılaşdığı zaman dəqiq siyasi iş görür və düşməni səhvə salırdı. Peyğəmbər (s) çox yerdə hərbi və ya siyasi baxımdan düşməni mat qoymuşdur. Lakin möminlərlə və öz xalqı ilə həmişə açıq, şəffaf və aydın danışardı, siyasətbazlıq etməzdi. Lazım olan yerlərdə yumşaqlıq göstərirdi; misal üçün, Abdullah ibn Übəyə qarşı. O heç zaman xalqla, hətta düşmənləri və Məkkə müşrikləri ilə bağladığı müqaviləni pozmadı. Peyğəmbər (s) onlarla bağladığı müqavilələrə sonadək sadiq qaldı. Onlar pozdular və Peyğəmbər (s) də qətiyyətli cavab verdi. Hamı bilirdi ki, bu şəxslə müqavilə bağladıqda ona güvənmək olar.

Digər tərəfdən, Peyğəmbər (s) öz ibadətini yaddan çıxarmadı, Allahla əlaqəsini günbəgün gücləndirdi. Döyüş meydanında öz qüvvələrini nizama salanda, döyüşə həvəsləndirəndə, özü əlinə silah götürüb qətiyyətlə komandanlıq edəndə, onlara nə etməli olduqlarını başa salanda da dizi üstə oturub əllərini qaldırır və xalqın önündə göz yaşı töküb Allahla danışmağa başlayırdı: "İlahi! Sən bizə kömək et. İlahi! Sən bizə dayaq ol. İlahi! Sən Özün düşmənlərini dəf et!". Nə onun duası qüvvəsini işlətməməyə səbəb olurdu, nə də qüvvəsini işlətməyi təvəssülü, duanı və Allahla rabitəni unutmağa; hər ikisinin öz yeri vardı. O heç zaman inadkar düşmən qarşısında qorxuya düşmədi. Şücaət simvolu olan Əmirəlmöminin (ə) deyir ki, döyüşdə vəziyyət ağırlaşanda Peyğəmbərə (s) sığınırdıq; kim çətinliyə düşürdüsə, Peyğəmbərə (s) sığınırdı. O, 10 il hakimiyyətdə oldu. Biz bu 10 ildə görülən işləri fəal bir qrupa tapşırsaq, o qədər xidməti yüz ilə edə bilməzlər. Biz bugünkü işlərimizi Peyğəmbərin (s) gördüyü işlərlə müqayisə etsək, onun nə etdiyini anlaya bilərik. Hakimiyyət idarəsi, cəmiyyət quruculuğu və örnək göstərilməsi Peyğəmbərin (s) möcüzələrindəndir.

İnsanlar on il gecə-gündüz onunla yaşadılar, evinə getdilər, evlərinə gəldi; məsciddə bir yerdə idilər, birgə yol getdilər, birgə səfərə çıxdılar, birgə yatdılar, birgə aclıq çəkdilər, birgə sevindilər. Peyğəmbərin (s) cəmiyyəti həm də şən cəmiyyət idi; insanlarla zarafat edir, yarış keçirir, özü də yarışda iştirak edirdi. On il Peyğəmbərlə (s) yaşayan insanların qəlbində ona sevgi və inam günbəgün artdı. Əbu Süfyan Peyğəmbərin (s) əmisi Abbasın yardımı ilə gizlicə müsəlmanların düşərgəsində gəzirdi. O, səhər çağı insanların Peyğəmbərin (s) üz və qollarından axan dəstəmaz suyunu götürməyə çalışdıqlarını görəndə Abbasa dedi ki, təəccüblüdür, mən Kəsra və Qeysəri - İran padşahını və Roma imperatorunu görmüşəm, amma onların heç birində sənin qardaşın oğlunun əzəmətini müşahidə etməmişəm. Bəli, əsl ucalıq mənəvi ucalıqdır: "İzzət və ucalıq yalnız Allaha, Onun elçisinə və möminlərə məxsusdur!"¹ Möminlər də bu yolla getsələr, uca olarlar. (2001)
İslam quruluşunu möhkəmlətmək

Qədir-Xum hadisəsi İslam tarixinin çox mühüm və təyinedici bir hadisəsidir. Bu hadisəyə iki cəhətdən yanaşmaq olar. Bunların biri Şiəyə məxsusdur, biri isə bütün İslam firqələrinə. Onun ikinci cəhətinə əsasən, bütün dünya müsəlmanları bu böyük hadisəni xatırladan Qədir-Xum bayramının yalnız şiələrə məxsus olmadığını bilməlidirlər.

Qeyd etdiyim kimi, hadisənin birinci cəhəti şiələrə məxsusdur, çünki bu hadisədə Əmirəlmöminin (ə) Peyğəmbər (s) tərəfindən xəlifə təyin olunmuşdur. Həmin hadisə zamanı bəzi şəxslər Peyğəmbərdən (s) soruşdular ki, ey Allahın rəsulu, bu elan sənin tərəfindəndir, yoxsa Allahın tərəfindən? Buyurdu ki, Allah və Onun rəsulu tərəfindən.² Şiələr bu hadisəni ona görə uca tuturlar ki, əqidə bəslədikləri Əmirəlmömininin (ə) fasiləsiz xəlifəliyi ən çox bu dəlilə əsaslanır. İslam tarixi boyu çoxlu kitablarda uyğun etiqadı sübut etmək üçün bu hadisəyə əsaslanmışlar. Minlərlə alimin danışdığı və yazdığı bu mövzuya mənim bir şey əlavə etmək niyyətim yoxdur.

Əhəmiyyət baxımından hadisənin birinci cəhətdən geri qalmayan ikinci cəhəti şiə və sünni arasında müştərəkdir. Mən bu haqda bir qədər danışacağam.

Hadisə bundan ibarətdir ki, Allahın Rəsulu hicrətin onuncu ilində Mədinədən və Ərəbistan yarımadasının digər yerlərindən olan müsəlmanlarla birgə həccə yollandı. Əziz Peyğəmbər (s) Allah evini ziyarət etdiyi bu səfərdən İslamın siyasi, hərbi, əxlaqi, etiqadi təlimlərini bəyan etmək üçün lazımınca istifadə etdi. Minada Peyğəmbərin (s) iki dəfə çıxış etdiyi nəql olunmuşdur; biri güman ki, ayın onuna, biri də on üçünə təsadüf edir. Belə nəzərə çarpır ki, bunlar iki çıxışdır, bir çıxış deyil. Allahın Rəsulu (s) bu çıxışlarda müsəlmanlara zəruri olan təxminən bütün əsas məsələləri bəyan etdi. Bunlar əsasən siyasi məsələlərdir. Bu gün İslam dünyasında həcci siyasətdən uzaq sayan, orada yalnız adi mənada ibadət etməli olduqlarını və hər bir siyasi işi həcdən xaric hesab edənlərin İslam tarixindən və əziz Peyğəmbərin (s) həyat yolundan çox uzaq və xəbərsiz olduqları görünür.

Allah elçisinin bu çıxışlarda dediyi sözlər şiə və sünni kitablarında qeyd olunmuşdur. Çıxışların xülasəsi belədir: Əvvəlcə cihad haqda danışır, müşrik və kafirlərlə cihad məsələsini bəyan edir və bu cihadın "Allahdan başqa heç bir tanrı yoxdur" sözünün hər yerə yayılacağı zamana qədər davam edəcəyini bildirir. Peyğəmbər (s) bu çıxışlarda İslam birliyi məsələsinə toxunub söyləyir ki, müsəlmanlar daxili müharibələrə getməsinlər, birliklərini qorusunlar. Cahiliyyət ənənələri haqda açıqca deyir ki, İslama görə bunların heç bir dəyəri yoxdur: "Cahiliyyət zamanı dəyər sayılan hər bir şeyi bu anda ayaqlarım altına atıram". O, cahil dəyərləri tamamilə rədd etdi. Cahiliyyət dövründən müsəlmanların arasında qalmış maliyyə ixtilaflarını - məsələn, biri o birinə sələmlə borc vermişdi və pulunu istəyirdi – rədd etdi və qüvvədən saldı: "Cahiliyyət dövründən qalmış hər bir sələmi bu anda ayaqlarım altına atıram"¹. Dedi ki, mən birinci növbədə əmim Abbasın sələmlə verdiyi borcları ləğv edirəm. O, cahiliyyət dövründə çoxlarına belə borc vermiş və hələ hamısını almamışdı. Buyurdu ki, bunları qüvvədən saldım. O, təqvanı yenə də İslamın ən üstün dəyəri kimi təkrarlayıb söylədi ki, təqvadan başqa bir səbəblə kimsə o birindən üstün olmaz. Müsəlmanların başçısına nəsihət verməyin, yəni siyasi məsələlərə müdaxilənin, başçı və öndərlərə fikir bildirməyin vacib əməl olduğunu vurğulayıb söylədi ki, bütün müsəlmanlar öz xeyirxah fikirlərini İslam başçılarına çatdırmağa borcludurlar.

Əziz Peyğəmbər (s) bu çıxışlarda İslam dünyasının əsas siyasi və ictimai məsələlərinə toxundu, Səqəleyn hədisini söylədi. Bu hədisdə deyilir ki, mən sizin aranızda iki dəyərli irs qoyuram: Allahın kitabı olan Quranı və Əhli-beytimi. Sonra iki əlinin işarə barmaqlarını birləşdirib yan-yana tutdu, buyurdu ki, onlar belədirlər, iki işarə barmağı kimi bir-birindən əsla fərqlənmirlər. Sonra bir əlinin işarə barmağı ilə orta barmağını qaldırıb dedi ki, mən Əhli-beytimlə Quranı belə hesab etmirəm. Onlar iki işarə barmağı kimidirlər və biri o birindən üstün deyil.²

Həcc əməlləri bitəndən sonra dərhal Mədinəyə sarı yollandılar. Peyğəmbər (s) yolda Mədinə karvanlarının Yəmən karvanlarından ayrıldığı Qədir-Xum adlı bir yerdə dayandı. Şahidlərin söylədiyinə görə, hava o qədər isti idi ki, əti yerə atsaydılar, kabab olardı. Belə bir şəraitdə Peyğəmbər (s) hündür bir yerdə dayandı və camaat tədricən oraya toplaşdı. Hamı toplaşanda Əmirəlmömininin (ə) əlini hamının görəcəyi şəkildə yuxarıya qaldırıb vilayət məsələsini elan etdi: "Mən kimin mövlası və rəhbəriyəmsə, Əli də onun mövlası və rəhbəridir!"¹ Çoxlu hədislərdə söylənmişdir ki, hamının görməsi üçün əllərini qaldıranda Peyğəmbərin (s) və Əlinin (ə) qoltuğunun altı göründü. Hadisənin xülasəsi bundan ibarətdir.

Mənim nəzərdə tutduğum beynəlxalq cəhət və İslam firqələri üçün ortaq məsələ şiələrə məxsus deyil. Bu elan heç şübhəsiz, baş vermiş və bu cümlə Peyğəmbərin (s) ağzından çıxmışdır. Əgər bu elanda Allah rəsulunun (ə) məqsədinin Əlinin (ə) fasiləsiz hakimiyyətindən ibarət olmadığını fərz etsək belə, ən azı müsəlmanların Əli (ə) və Peyğəmbər (s) ailəsi ilə sıx əlaqəsini və onlara qarşı sevgisini təmin etmək, möhkəmlətmək məqsədi daşımışdır. Peyğəmbərin (s) həm Minada, həm Qədir-Xumda etdiyi çıxışlarında, həm də dəfələrlə söylədiyi Səqəleyn hədisində Əhli-beyti Quranın kənarında qeyd etməsinin və Əli (ə) haqda xüsusi təkidinin bir səbəbi də xalqa və bütün gələcək nəsillərə İslamın istədiyi və qəbul etdiyi ideal nümunələri göstərmək idi. O, ideal insan nümunəsini real, aydın və şübhəedilməz formada bütün insanlara göstərib islami tərbiyənin bu səmtə hərəkət etməli olduğunu, kamil və ideal müsəlman nümunəsinin belə olduğunu bildirmək istəyirdi. Bu insanların paklığı, elmi, təqvası, düzgünlüyü, Allah qarşısında bəndəliyi, İslam məsələlərinə əhatəliyi, İslam amallarını həyata keçirmək naminə cəsarət və fədakarlıqları hamıya bəlli və aydındır. O, Əmirəlmöminini (ə) nümunə bir şəxs kimi tanıtdırır ki, istər ozamankı, istərsə də sonrakı nəsillər ona müraciət etsinlər. Peyğəmbərdən (s) dərhal sonrakı canişinliyi həyata keçməsə və 25 ildən sonra xəlifə olsa da, hər halda, Peyğəmbərin (s) canişini oldu, imamlıq məqamı təsbit oldu və bütün müsəlmanlar onu cəmiyyətin rəhbəri kimi qəbul etdilər. Bu xüsusiyyət, sevgi, əlaqə, eləcə də hamının Peyğəmbərin (s) canişini kimi qəbul etdiyi bir şəxsiyyət bütün müsəlmanlar üçün İslam insanına dair örnək və nümunə kimi həmişəlik qalmalı, onunla müsəlmanlar arasındakı əlaqə düşüncə, etiqad, emosiya və əməl müstəvisində daim davam etməlidir.

Bu baxışla Əmirəlmöminin (ə) yalnız şiələrin deyil, bütün müsəlmanlarındır. Həm də yalnız Əmirəlmöminin (ə) yox, onun övladları olan bütün imamlar Peyğəmbərin (s) Əhli-beyti olduqlarından həmişə müsəlmanlara görə ideal İslam insanına dair nümunə kimi qalmalıdırlar. Bu bir məsələ. İkincisi, Əhli-beyti Quranın kənarında göstərməklə, müsəlmanlarla Əhli-beyt arasında əlaqənin zəruriliyini elan etməklə əziz Peyğəmbər (s) əslində Quranın və Quran təlimlərinin təhrif olunduğu zaman vəzifəni də bəyan etmiş olur. Hakim rejimlər öz xeyirlərindən ötrü İslam təlimlərini təhrif, Quranı səhv izah edəndə, müsəlmanları azdıranda, xalqı İslam dərkindən məhrum edəndə xalqa həqiqəti başa salmalı, düzgün sözü tanıtdırmalı, insanları azğınlıqdan xilas etməli və insanların da dinləməli olduğu mərkəz və mənbə Əhli-beytdir.

Bu gün bu məsələ İslam dünyası üçün zəruri məsələdir. Əmirəlmömininin (ə) və onun övladlarının fasiləsiz imamlığına etiqadı olan və olmayan bütün müsəlmanların bu gün Peyğəmbərin (s) Əhli-beyti vasitəsi ilə çatdırılan İslam təlimlərindən istifadə etməyə ehtiyacları var. Şiələr bu hədisin qəti mənasını fasiləsiz canişinlik bilir və ona etiqad bəsləyirlər. Buna etiqadı olmayan sünni qardaşlar da Peyğəmbər (s) ailəsi və Əmirəlmömininlə (ə) düşüncə rabitəsini, əqli, etiqadi və emosional əlaqəni kəsməməlidirlər. Qədir-Xum məsələsi Əli ibn Əbu Talib (ə) və Peyğəmbər (s) Əhli-beyti ilə müsəlmanlar arasında əlaqə yaratmaq cəhətindən bütün müsəlmanlara məxsusdur. (1987)

Qədir-Xum məsələsi sırf tarixi bir məsələ deyil, İslamın kompleksliyinin göstəricisidir. Əziz Peyğəmbər (s) on il ərzində öz mübarizəsi və vəfalı səhabələrinin köməyi ilə təəssüb və xurafat dolu ibtidai bir cəmiyyətin yerində mütərəqqi İslam cəmiyyəti qurdu. O həmin on ildən sonrakı dövr haqda düşünməsəydi, ümmətə yol göstərməsəydi, iş yarımçıq qalardı. Cahil təəssübkeşliklər o qədər güclü idi ki, onları yox etmək üçün bəlkə çox uzun illərə ehtiyac vardı. Zahiri vəziyyət və xalqın imanı yaxşı idi. Təbii ki, hamı bir səviyyədə deyildi. Əziz Peyğəmbərin (s) vəfat etdiyi zaman bəzi şəxslərin müsəlman olmasından bir il, altı ay, yaxud iki il ötürdü. Həm də İslamın gözəllikləri ilə yanaşı Peyğəmbərin (s) hərbi qüdrəti də bunları İslama sövq etmişdi. Hamı Məkkə dövrünün köklü müsəlmanlarından deyildi. Bu cəmiyyətin dərin qatlarından cahiliyyət ənənələrini silmək və İslamın hidayət xəttini Peyğəmbərdən (s) sonrakı dövrdən ötrü sığortalamaq məqsədilə bir iş görmək lazım idi. Bu iş görülməsəydi, missiya yarımçıq qalardı. Buna görə mübarək Maidə surəsində buyurur: "Bu gün dininizi sizin üçün kamil etdim, sizə olan nemətimi tamamladım"¹. Açıq şəkildə deyilir ki, İslam, hidayət və bəşəriyyətə düzgün bələdçilik neməti yalnız Peyğəmbərdən (s) sonrakı yol xəritəsinin bəlli olduğu zaman tamamlanar və təkmil olar. Bu təbii məsələdir. Bu işi Peyğəmbər (s) Qədir-Xumda gördü, iman, əxlaq, müxtəlif təbəqələrlə rəftar, inqilabi və hərbi şəxsiyyət baxımından nümunəvi fərd olan Əlini (ə) buna təyin etdi və xalqa ona tabe olmağı tapşırdı.

Bu, Peyğəmbərin (s) fikri deyildi, ilahi hidayət, Allahın əmri və təyinatı idi; əziz Peyğəmbərin (s) digər söz və tövsiyələri kimi ilahi ilham idi. Allah bu aydın əmri əziz Peyğəmbərə (s) buyurmuşdu. Peyğəmbər (s) də ona əməl etdi. Qədir-Xum budur: İslamın kompleksliyini, gələcəyə baxışını, İslam ümmətinin hidayət və rəhbərlik şərtlərini göstərən amil. Bu şərtlər hansılardır? Əmirəlmömininin (ə) şəxsiyyətinin göstərdiyi cəhətlər - yəni təqva, dindarlıq, dinə mütləq itaət, Allahdan və haqq yoldan başqa heç bir şeyi nəzərə almamaq, Allah yolunda qorxmadan hərəkət etmək, elmə, ağla, dərrakəyə, iradə və əzmkarlığa yiyələnmək. Bu, real və eyni zamanda simvolik bir əməldir. Bu xüsusiyyətlərə malik olan Əli (ə) xəlifə təyin olundu. Eyni zamanda bu, İslam yaşadıqca müsəlman ümmətin rəhbərlik simvoludur. Yəni Əmirəlmömininin (ə) ilahi seçimində həyata keçən amil tarix boyu İslam rəhbərliyinin simvoludur. Qədir-Xum belə bir məsələdir. (2007)