DEBITORLIK VA KREDITORLIK QARZLARI TO’G’RISIDA
MA’LUMOTNOMA
145. «Debitorlar va kreditorlar ro’yxati» 2-ustunida korxona va tashkilotning
hisobot davrining oxirgi sanasidagi xolat bo’yicha o’zaro hisob-kitoblari xolati aks
172
ettiriladi. Mazkur ustunda debitor va kreditorlar ro’yxati debitor (kreditor)dan
yuqori turuvchi vazirliklar (idoralar) bo’yicha keltiriladi.
Agar debitor (kreditor) yuqori turuvchi vazirlik (idora)ga ega bo’lmasa,
yuridik shaxsning to’liq nomini ko’rsatish zarur.
O’zbekiston Respublikasidan tashqaridagi qarzlar bo’yicha debitor
(kreditor)ning nomi (to’liq yoki umumqabul qilingan qisqartishlar bilan)
ko’rsatiladi, shuningdek qavslarda mamlakat nomi ko’rsatiladi.
2-ustunda 2, 2.1.2, 3, 5, 5.1.2, 6-satrlar bo’yicha debitorning nomini
ko’rsatish lozim.
146. 3-ustunida qarzning umumiy summasi ko’rsatiladi, xususan:
a) 1-satr bo’yicha debitorlik qarzining umumiy summasi ko’rsatiladi, u 3-
ustunning 2.1 va 3.1 –satrlari summasiga teng bo’lishi kerak:
b) 4-satr bo’yicha kreditorlik qarzining umumiy summasi ko’rsatiladi, u 3-
ustunning 5.1 va 6.1 –satrlari summasiga teng bo’lishi kerak.
Debitorlik qarzining umumiy summasi o’z ichiga: tushumga doir ijara
majburiyatlari bo’yicha hisob-kitoblar, xaridorlar va byurtmachilar bilan hisob-
kitoblar. Berilgan bo’nak to’lovlari bo’yicha hisob-kitoblar, byudjet bilan hisob-
kitoblar, boshqa operatsiyalar bo’yicha xodimlar bilan hisob-kitoblar, shuhba va
tobe xo’jalik jamiyatlari bilan hisob-kitoblar, ichki xo’jalik hisob-kitoblari,
davollar bo’yicha hisob-kitoblar, hisobot beruvchi shaxslar bilan xtisob-kitoblar,
ustav sarmoyasiga ulushlar bo’yicha muassislar bilan hisob-kitoblar, boshqa
debitorlar bilan hisob-kitoblar, shu jumladan idora ichidagi korxonalar bilan hisob-
kitoblarni oladi. Bunda idora ichidagi hisob-kitoblar deganda mustaqil balansga
ega bo’lgan va bir muayyan vazirlik, idora, korporatsiya, uyushma, kontsern
xamda birlashma tarkibiga kiradigan korxonalar va tashkilotlar o’rtasidagi hisob-
kitoblar tushiniladi. Buxgalteriya balansida idora ichidagi hisob-kitoblar summasi
yoyib ko’rsatiladi: debitorlik summasi-280-satr bo’yicha balans aktivida,
kreditorlik summasi-530-satr bo’yicha balans passivida. Debitorlik qarzining
umumiy summasiga muvofiq kelishi kerak.
Kreditorlik qarzining umumiy summasi uz ichiga: olingan bo’naklar
bo’yicha hisob-kitoblar, mol etkazib beruvchilar va pudratchilar bilan hisob-
kitoblar, byudjet bilan hisob-kitoblar, mexnatga xak to’lash bo’yicha qarz, mulkiy
va shaxsiy sug’urta bo’yicha qarz, davlat maqsadli jamg’armalaridan qarz, shuhba
va tobe jo’jalik jamiyatlaridan qarz, dividentlar to’lash bo’yicha qarz, boshqa
operatsiyalar bo’yicha xodimlar bilan hisob-kitoblar, boshqa kreditorlar bilan
hisob-kitoblar, shu jumladan idora ichidagi korxonalar bilan hisob-kitoblarni oladi.
Kreditorlik qarzining umumiy summasi buxgalteriya balansi 1-son shaklining 460-
satri summasiga muvofiq kelishi ekrak.
147. 3-ustunda 2, 2.1 , 2.1.2, 2.2, 3, 3.1-satrlar bo’yicha 1-satrda aks
ettirilgan debitorlik qarzining umumiy summasi quyidagi tartibda ochib beriladi:
a) 2-satr bo’yicha O’zbekiston Respublikasi ichidagi debitorlik qarzi
ko’rsatiladi:
b) 2,1-satr bo’yicha O’zbekiston Respublikasi ichidagi debitorlik qarzi
umumiy summasi, shu jumladan 2-satr bo’yicha hisoblangan idora ichidagi qarz
ko’rsatiladi:
173
v) 2.1.2-satr bo’yicha 2.1-satrdan ajratilgan,idora ichidagi debitorlik qarzi
summasi ko’rsatiladi:
g) 2.2-satr bo’yicha 2.1.2-satr bo’yicha hisoblangan idora ichidagi debitorlik
qarzining umumiy summasi beriladi:
d) 3-satr bo’yicha O’zbekiston Respublikasidan tashqaridagi debitorlik qarzi
ko’rsatiladi:
e) 3.1 satr bo’yicha 3-satr bo’yicha hisoblangan , O’zbekiston
Respublikasidan tashqaridagi debitorlik qarzining umumiy summasi ko’rsatiladi.
5, 5.1 5.1.2, 5.2, 6, 6.1 –satrlar 146-bandga o’ura debitorlik o’arziga
o’xshash tartibda to’ldiriladi.
Debitorlik va kreditorlik qarzlari O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi
va Davlat soliq qo’mitasi 1998 yil 26 iyunda 17-07\62, 98-106-son bilan
tasdiqlagan Buxgalteriya hisobi va hisobotida debitorlik va kreditorlik qarzlarini
yagona narxlarda aks ettirish tartibiga (ro’yxat raqami 458, 1998 yil 29 iyun)
binoan hisobga olinadi.
148. 4-ustunda muddati kechiqtirilgan, qonun xujjatlarida belgilangan
muddatlarda so’ndirilmagan qarzning umumiy summasi ko’rsatiladi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1999 yil 19 iyo’ldani «O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining 1995 yil 12 maydagi «Xalq xo’jaligida hisob-kitoblar
o’z vaqtida amalga oshirilishi uchun korxona va tashkilotlar raxbarlarining
masuliyatini oshirish choratadbirlari to’g’risida» PF-1154-son Farmonini qisman
o’zgartirish xaqida» PF-2340-son Farmonini (O’zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisining axborotnomasi, 1999 yil 7-son) 1-bandiga muvofiq tovarlar amalda
yuklab jo’natilgan, ishlar bajarilgan, xizmatlar ko’rsatilgan kundan boshlab 90 kun
o’tgach debitorlik qarzi kechiqtirilgan deb hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1999 yil 21 sentyabrdagi
«Tabiiy gaz uchun etkazib berishlar va hisob-kitoblar tizimini takomillashtirish
to’g’risida» 439-son qarori (O’zbekiston Respublikasi xukumatining qarorlari
to’plami», 1999 yil, 9-son, 57 modda) ga ko’ra ayrim korxonalarga (qarorning 5-
ilovasi) mavsumiylik va texnologik jarayonlar xususiyatlaridan kelib chiqib,
istisno tartibida etkazib berilgan gaz uchun «O’ztransgaz» Akga 120 kun
davomida xak to’lash xuquqi berilgan. Ushbu korxonalar uchun kechiqtirilgan
debitorlik qarzi muddati tovarlar amalda yuklab jo’natilgan, ishlar bajarilgan.
Xizmatlar ko’rsatilgan kundan boshlab 120 kun o’tishi bilan belgilanadi.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2000 yil 29 iyundagi
«Birjadan tashqari valyuta bozorini yanada rivojlantirish va mustaxkamlash chora-
tadbirlari to’g’risida» 245-son qarori (O’zbekiston Respublikasi xukumatining
qarorlari to’plami» , 2000 yil, 6-son, 33-modda)ga ko’ra markazlashtirilgan
eksport operatsiyalari bo’yicha tushumning kelib tushish yoki qaytadan olib kirish
muddati 60 kundan, muassislar tomonidan xorijdagi korxonalar (savdo uylari,
savdo vakolatxonalari, shuhba va tobe xo’jalik jamiyatlari, firma do’konlari,
dilerlik tarmoqlari va konsignatsiya omborlari)) manziliga olib chiqiladigan
tovarlar bo’yicha esa -180 kundan oshmasligi kerak. Tashqi savdo operatsiyalari
bo’yicha qarz bojxona chegarasini kesib o’tgandan so’ng tegishlicha 60 va 180 kun
o’tgach kechiqtirilgan hisoblanadi.
174
Byudjet va davlat maqsadli jamg’armalariga majburiy to’lovlar bo’yicha
kreditorlik qarzi qonun xujjatlarida belgilangan to’lov muddatlari tugagan kundan
keyingi kundan boshlab kechiqtirilgan hisoblanadi.
Boshqa kreditorlik qarzlari bo’yicha kechiqtirish muddati so’ndirishning
muayyan muddatlari belgilangan xo’jalik shartnomalari asosida belgilanadi.
149. Korxonaga bog’liq bo’lmagan sabablar bo’yicha xosil bo’lgan
qarzlarga doir:
a) 5-ustunda korxonaga bog’liq bo’lmagan sabablarga ko’ra xosil bo’lgan
umumiy qarz ko’rsatiladi, xususan:6
1-satr bo’yicha debitorlik qarzining umumiy summasi ko’rsatiladi, u 1-satr
bo’yicha 7,9,11,12-ustunlarda ko’rsatilgan summaga teng bo’lishi kerak:
4-satr bo’yicha kreditorlik qarzining umumiy summasi ko’rsatiladi, u 4-satr
bo’yicha 7,9,11,12 –ustunlarda ko’rsatilgan summaga teng bo’lishi kerak:
b) 6-ustunda kechiqtirilgan qarzning umumiy summasi ko’rsatiladi
(kechiqtirish muddati mazkur Ko’rsatmalarning 148-bandiga muvofiq belgilanadi).
V) 7-ustunda xukumat qaroriga ko’ra xakini to’lamasdan yuklab jo’natilgan
(olingan) maxsulot (ishlar, xizmatlar) bo’yicha korxona va tashkilotning umumiy
debitorlik (kreditorlik) qarzi ko’rsatiladi. Undan kechiqtirilgan qarz 8-ustunda ask
ettiriladi (kechiqtirish muddati mazkur Ko’rsatmaning 148-bandiga muvofiq
belgilanadi):
G) 9-ustunda ular bo’yicha davlat resurslari va fondlaridan xom ashyo va
materiallar yuklab jo’natilishi nazarda tutilgan, hisoblab o’tkazilgan bunday
to’lovlari summasi ko’rsatiladi. Undan kechiqtirilgan debitorlik qarzi 10-ustunda
ko’rsatiladi (kechiqtirish muddati mazkur Ko’rsatmalarning 148-bandiga muvofiq
belgilanadi). 9 va 10 –ustunlarda aks ettiriladigan axborot faqat debitorlik qarzi
qismida to’ldiriladi:
d) 11-ustunda unga doir belgilangan tartibda qarzni so’ndirishni kechiqtirish
xuquqi berilgan korxona va tashkilotning qarzi aks ettiriladi:
e) 12-ustunda unga doir qonun xujjatlariga muvofiq taqdim etilgan davolar
bo’yicha sud taxlili jarayoni borayotgan qarz summasi ko’rsatiladi. SHu erda unga
doir xo’jalik sudining kreditorlik undirish to’g’risida qarori chiqqan qarz aks
ettiriladi.
150. Zarurat tug’ilganda korxona va tashkilotlarga, agar xukumatning
tegishli qarori mavjud bo’lsa, «Korxonaga bog’liq bo’lmagan sabablarga ko’ra
xosil bo’lgan qarz» bo’limida qo’shimcha ustunlar ochishga ruxsat beriladi.
151. 2a-shaklining satrlari soni tegishlicha 2,2.1.2 3 va 5, 5.1.2, 6-satrlar
bo’yicha ko’rsatiladigan debitorlar va kreditorlar soni bog’liq bo’ladi.
152. 2a-shaklga raxbar va bosh buxgalter imzo chekadi xamda xar bir
saxifada muxr bilan tasdiqlanadi.
Dostları ilə paylaş: |