28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

 
71. 
«Byudjetdan tashqari to’lovlar bo’yicha qarzlar» moddasi bo’yicha (510-
satr) korxonaning davlat maqsadli jamg’armalari (Respublika yo’l jamg’armasi 
O’zbekiston Respublikasining byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi, Davlat 
bandlikka ko’maklashish jamg’armasi)dan, shuningdek qonunda belgilangan 
tartibga muofiq O’zbekiston Kasaba uyushmalari federatsiyasi kengashidan 
qarzlari ko’rsatiladi. 
Maskur modda bo’yicha hisob-kitoblar mexanizimini takomillashtirish va 
byudjetga to’lovlar intizomini mustaxkamlash bo’yicha xukumat komissiyasining 

---

163 
qaroriga ko’ra davlat maqsadli jamg’armalariga to’lovlar kechiqtirilgan va (yoki) 
bo’lib-bo’lib to’lash xuquqi berilgan davlat maqsadi jamg’armalariga to’lovlar 
bo’yicha qarzlar summasi xam aks ettiriladi. 
 
72. 
«Boshqa kreditorlar» moddasi bo’yicha (540-satr) korxonaning 
kreditorlar guruxi boshqa moddalari bo’yicha o’z aksini topmagan hisob-kitoblar 
bo’yicha qarzi ko’rsatiladi. 
 
73. 
modda «11 bo’lim bo’yicha jami» moddasi bo’yicha (550-satr) 400 –satr 
Q410-satr Q420-satr Q430-satr Q440-satr Q450-satr Q460-satrlarni qo’shish 
natijasida ko’rsatiladi. 
 
74. 
«Balans passivi bo’yicha jami» moddasi bo’yicha (560-satr) 400 va 550-
satrlar bo’yicha summalar natijasi sifatida olingan passivning yakuniy summasi aks 
ettiriladi. 
 
 MOLIYAVIY NATIJALAR TO’G’RISIDA HISOBOT. 
(2-SON SHAKL). 
 
 
75. «Maxsulot (ishlar,xizmatlar) sotilishidan tushum» moddasi bo’yicha 
(010-satr) korxona va tashkilotlar, shu jumladan savdo bilan shug’illanadiganlari, 
xaridor va byurtmachilar tomonidan tushum tarkibida to’lanadigan soliqlar bilan 
birgalikda maxsulot va tovarlarni sotishdan, ish va xizmatlar uchun butun tushumni 
(qaytarilgan tovarlar va tayyor maxsulotlar qiymatini, sotish narxlaridan xaridor 
chegirmalarini chiqarib tashlab) aks ettiradilar. 
010-satr «Maxsulot (ishlar, xizmatlar) sotilishi» hisob varag’ining kredit 
oboroti ma’lumotlari bo’yicha to’ldiriladi. 
Asosiy faoliyati mol-mulkni ijaraga berish hisoblangan korxona va 
tashkilotlar 010-satr bo’yicha hisoblab yozilgan ijara to’lovi summasini (moliyaviy 
ijara (lizing) dan tashqari) aks etiradilar. Maskur ijara to’lovi bo’yicha QQS 
summasi 020-satrda aks ettiriladi. 
76. «Qo’shilgan qiymat solig’i» moddasi bo’yicha (020-satr) qo’shilgan 
qiymat soligini to’lovchi korxonalar realizatsiya hisob varag’i bo’yicha tushim 
tarkibida hisobga olingan va «maxsulot (ishlar, xizmatlar) sotilishi» hisob varag’i 
debeti va «Byudjet bilan hisob kitoblar» hisob-varag’i krediti bo’yicha 
«Qo’shilgan qiymat solig’i bo’yicha hisob-kitoblar» ilova hisob varagida 
ko’rsatilgan summani aks ettiradilar. Qo’shilgan qiymat solig’ini hisoblab 
chiqarish va to’lash O’zbekiston Respulikasising soliq qonunchiligiga muofiq 
amalga oshiriladi. 
77. «Aktsiz solig’i» moddasi bo’yicha (030-satr) aktsiz solig’ini to’lovchi 
korxonalar realizatsiya hisobvarag’i bo’yicha tushim tarkibida hisobga olingan 
xamda «Maxsulot (ishlar, xizmatlar) sotilishi» hisobvaragi debeti va «Byudjet 
bilan hisob-kitoblar» hisob varagi krediti bo’yicha «Aktsiz solig’i bo’yicha hisob –
kitoblar» ilova hisob varag’ida ko’rsatilgan summani aks ettiradilar. «Aktsiz 
solig’ini hisoblab chiqarish va to’lash O’zbekiston Respublikasining soliq 
qonunchiligiga muofiq amalga oshiriladi. 
78. 040-satrida eksport bojxona bojlari aks ettiriladi. 

---

164 
79. «Maxsulot (ishlar, xizmatlar) sotilishidan olingan sof tushum» moddasi 
bo’yicha (050-satr) maxsulot , tovarlar, ishlar, xizmatlar sotilishidan , shuningdek 
korxonaning yordamchi, ko’makchi va xizmat ko’rsatuvchi ishlab chiqarishlari 
maxsulotini chetga sotishdan olingan moliyaviy natija ko’rsatiladi. Maxsulot 
(ishlar, xizmatlar) sotilishidan olingan sof tushum hisobot davrining 020-030-040-
satrlari ko’rsatgichlariga kamaytirilgan 010-satrdagi ko’rsatgichiga tengdir. 
80. 060- «Sotilgan maxsulot, ishlar xizmatlarning ishlab chiqarish tannarxi» 
satri bo’yicha (060-satr) O’zbekiston Respug’blikasi Vazirlar Maxkamasining 
1999 yil 5 fefraldagi 54-son qarori bilan tasdiqlangan Maxsulot (io’lar, va 
xizmatlar)ning ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi xamda moliyaviy 
natijalarni shakillantirish tartibi to’g’risidagi nizomga (O’zR VMQT,1999 yil, 2-
son, 9-modda) muofiq «Asosiy ishlab chiqarish», «YOrdamchi ishlab chiqarish», 
«Xizmat ko’rsatuvchi ishlab chiqarishlar va xo’jaliklar» hisob varaqlarida 
xarajatlarni umumlashtirish yo’li bilan olingan summa ko’rsatiladi. Savdo 
tashkilotlari ushbu satr bo’yicha sotilgan tovarlarning xarid qiymatini aks 
ettiradilar. Tovar oborotida (tovarlarni qabul qilish va sotish) ishtirok etmasdan, 
xizmatlar uchun to’lov sifatida daromad oladigan vositachi tashkilotlar bu satrni 
to’ldirmaydilar. 
060-satr «Maxsulot (ishlar, xizmatlar) sotilishi» hisob varag’ining debit 
oboroti ma’lumotlari bo’yicha «Tayyor maxsulot» yoki « Tovarlar» hisob varaklari 
bilan korrespondentsiyada to’ldiriladi. 
81. «Maxsulot (ishlar, xizmatlar) sotilishidan yalpi foyda (zarar)» (070-satr) 
sotishdan sof tushum bilan ishlab chiqarish tannarxi o’rtasidagi farq (050-satr –060 
satr) sifatida belgilanadi. 
82. 080-«Sotish xarajatlari», 090-«Mamuriy xarajatlar», 100-«Asosiy 
faoliyat bo’yicha boshqa operatsion xarajatlar va daromadlar (xarajatlar qismida) 
va 105-Kelgusida soliq solinadigan bazadan chiqarib tashlanadigan hisobot davri 
xarajatlari» satrlari «Foyda va zararlar» hisob varag’ining «Davr xarajatlari» ilova 
hisob varag’ida umumlashtirilgan hisob malumotlari bo’yicha to’ldiriladi. 100-
satrning operatsion daromadlar qismi «Foyda va zararlar» hisob varag’ining 
«operatsion daromadlar va tushumlar» ilova hisobvarag’ining ma’lumotlari 
bo’yicha to’ldiriladi. 
83. Asosiy faoliyatga doir foyda (zarar) ni belgilash uchun («Asosiy 
faoliyatga doir foyda (zarar)» moddasining 110-satri) maxsulot(ishlar, xizmatlar) 
sotilishiga doir yalpi foyda (zarar) dan (070-satr) sotish xarajatlari(080-satr), 
mahmuriy xarajatlar (090-satr), boshqa operatsion xarajatlar (100-satr 6-
ustuni)summasi, kelgusida soliq solinadigan bazadan chiqarib tashlanadigan 
hisobot davri xarajatlari summasi(105 satr) chegiriladi va boshqa operatsion 
daromadlar summasi qo’shiladi (100 satr 5-ustuni) . 
84. 120(«SHuba va tobe xo’jalik jamiyatlaridan olingan dividendlar») , 125 
(«Olingan boshqa dividendlar»), 130(«Olingan va shuhba xamda tobe xo’jalik 
jamiyatlariga berilgan qarzlar bo’yicha foizlar»), 135 («Olingan va to’langan 
boshqa foizlar») ,140 («Valyuta kursidagi farqlar») 145 (2 moliyaviy faoliyatga 
doir boshqa daromadlar va xarajatlar»)-hisobot satrlari «Foyda va zararlar» hisob 

---

165 
varag’ining «Moliyaviy faoliyatga doir foyda va zararlar» ilova hisob varag’ida 
umumlashtirilgan malumotlar bo’yicha to’ldiriladi. 
85. 160-satr («Favqulotda foyda va zararlar») «Foyda va zararlar» 
hisobvarag’ining «Favqulotdda foyda va zararlar» ilova hisobvarag’ining 
ma’lumotlari bo’yicha to’ldiriladi. 
87. 170-satr 150 va 160-satrlarni qo’shish natijasi (Q\- belgisini hisobga 
olib) sifatida olingan «Daromad (foyda) solig’ini to’lashga qadar foyda (zarar)» 
ko’rsatiladi. Ushbu satr natijasi daromad (foyda) solig’ini hisoblash chog’ida asos 
hisoblanadi. 
88. 180-«Daromad (foyda) solig’i satr bo’yicha byudjetga to’lanadigan va 
«Hisoblab yozilgan va to’langan foyda (daromad)0 soliqlari» hisobvarag’i debeti 
bo’yicha hisobga olingan, hisobot davri boshidan hisoblab yozilgan daromad 
(foyda) solig’i summasi ko’rsatiladi. 
89. 190-«YUqorida sanalgan moddalarga kirmaydigan boshqa soliqlar va 
ajratmalar» satr bo’yicha yil boshidan hisoblab yozilgan, byudjet va davlat 
maqsadli jamg’armalariga to’lanishi kerak bo’lgan, korxona tomonidan foyda 
hisobiga to’lanadigan va hisobot shaklining yuqorida sanalgan moddalarida aks 
etmagan soliq va ajratmalar summasi aks ettiriladi. 
Amaldagi qonun xujjatlariga muvofiq soliq solishning alohida tartibi 
nazarda tutilgan korxona va tashkilotlar 190-satr bo’yicha hisoblab yozilgan 
yagona soliq yalpi daromad solig’i, yagona er solig’i summasini aks ettiradilar. 
90. 200-«Hisobot davrining sof foydasi (zarar)» satri bo’yicha korxonalar 
170-satr-180-satr –190-satrlar farqi sifatida olingan taqsimlanmagan sof foyda 
(yoki qoplanmagan zararlar) summasini ko’rsatadilar. 
91. 210-380-«Byudjetga to’lovlar to’g’risida ma’lumotnoma» satrlarda 
korxonalar va tashkilotlar tomonidan soliq qonunchiligiga muvofiq hisoblab 
yoziladigan xamda byudjetga to’lanadigan to’lovlar ko’rsatiladi.