3 ‒ mavzu. Ma’lumotlar bazasi va uni boshqarish tizimlari Reja

Ma’lumotlar bazasini yaratish texnologiyasi 
Zamonaviy MB texnologiyasida MBni yaratish, unga xizmat ko’rsatish va 
foydalanuvchilarni MB bilan ishlashiga imkon yaratish maxsus dasturiy uskunalar 
yordamida amalga oshiriladi. Bunday dasturiy uskunalar majmuasi 
ma’lumotlar 
bazasini boshqarish tizimlari (MBBT)
deb ataladi. 
MBBT
— MBni yaratish, uni dolzarb holatda ushlab turish, kerakli axborotni 
topishni tashkil etish va boshqa xizmat ko’rsatish uchun zarur bo’ladigan dasturiy 
va til vositalari majmuasidir. 
MBBT misoli sifatida quyidagilarni keltirish mumkin:
— DBASE dasturi; 
— Microsoft Access; 
— Microsoft Fox Pro for DOS; 
— Microsoft Fox Pro for WINDOWS; 
— Paradox for DOS; 
— Paradox for WINDOWS. 
MB bilan ishlashga kirishishdan oldin ma’lumotlarni tasvirlash modelini tanlab 
olish kerak. U quyidagi talablarga javob berishi lozim: 
— axborotni ko’rgazmali tasvirlash; 
— axborotni kiritishda soddalik; 
— axborotni izlash va tanlashda qulaylik; 
— boshqa bazaga kiritilgan ma’lumotdan foydalanish imkoniyatining 
mavjudligi; 
— MBning ochiqligini ta’minlash (yangi ma’lumotlar va maydonlar qo’shish, 
ularni olib tashlash imkoniyatlari va hokazo). 
MB bitta yoki bir nechta modellarga asoslangan bo’lishi mumkin. Har qanday 
modelga o’zining xossalari (parametrlari) bilan tavsiflanuvchi ob’yekt sifatida 
qarash mumkin. Shunday ob’yekt ustida biror amal (ish) bajarsa bo’ladi. MB 
modellarining uchta asosiy turlari mavjud: 
relyatsion, iyerarxik
va 
semantik 
tarmoq
. 
Relyatsion
(lotin tilidagi relation — munosabat so’zidan olingan) modelda 
ma’lumotlarni saqlash uni tashkil etuvchi kismlari orasidagi munosabatlarga 
asoslangan. Eng sodda holda u ikki o’lchovli massiv yoki jadvaldan iborat bo’ladi. 
Murakkab axborot modellari ana shunday jadvallarning o’zaro bog’langan 
to’plamidan iborat. 
MBning 
iyerarxik
modeli pastki pog’onadagi yuqori pog’onadagiga 
bo’ysunish tartibida joylashgan elementlar to’plamidan iborat bo’ladi va ag’darilgan 

---

daraxt(graf)ni tashkil etadi. Ushbu model