3-Amaliy mashg’ulot Faoliyati xavfsizligini ta’minlashning ergonomika va psixalogik asoslari. Ishning mazmuni

Odamning ishlash qobiliyati va ishonchliligiga ta’sir etuvchi ergonomik omillar 
Mehnat qobiliyati sifatini o’rganishdagi eng muhim tushuncha – ishlash qobiliyati 
hisoblanadi. U, odam, berilgan ish sharoitlarida, rejimlarda muayyan bir ishni bijarishi 
uchun ega bo’lgan potenstial imkoniyatlarini belgilaydi. Odam organizmining ishlash 
qobiliyati o’zgaruvchan kattalik, ko’p omillar ta’sirida keng diapazonda o’zgaradi. Bu 
omillardan biri – charchash. 
Charchash, odam organizmining fiziologik holati, ish natijasida yuzaga 
keladi,ishlash qobiliyatini pasaytiradi; ob’ektiv nuqtai nazardan mehnat unumdorligi 
pasayishida, sub’ektiv–charchashni his etishda namoyon bo’ladi.
3. Ilmiy – texnik taraqqiyot sharoitlarida axborotni uzatish usullarining 
o’zgarishlari, uning zichlanishi, qayta ishlash tezligi oshishi odam mehnatiga katta ta’sir 
etadi. 
Axborotning zichlanishini ergonomik muammo sifatida ikki nuqtai nazardan qarash 
kerak: yuza birligiga to’g’ri keladigan axborot miqdorining ortishi (fazoviy zichlanish) va 
vaqt birligi ichida odamga kelayotgan axborotning ko’payishi (vaqt bo’yicha zichlanish). 
Axborotni aks ettiruvchi qurilmalar o’lchamlarining kichrayishi odamning 
psixofiziologik imkoniyatlari bilan bog’liq ma’lum bir chegaralargacha bo’lgani ma’qul. 
Masalan, masofa (o’lchov kattaliklarini aniq o’qish imkonini beradigan), darajalash 
vositalaridagi aniqlik sinfi (shkala chiziqlari orasidagi masofa), turli tezliklar bilan 
harakatlanuvchi ob’ektlarga reakstiya vaqti. 
Asboblar o’lchovlarini kichraytirish axborot kiritish qurilmalarini ham kichraytiradi. 
Optimal o’lchamlarni topish bilan birga odam indikatorlarni to’g’ri kuzatishiga ham 
(vizual yoki akustik) e’tibor qaratish lozim. 
Axborotni vaqt bo’yicha zichlash uni mashina yordamida qayta ishlash tezligiga 
bog’lik. Buni odamning o’zi qayta ishlashi bilan taqqoslab bo’lmaydi. Garchi hozir 
axborotni zichlashning aniq chegaralarini aytib bo’lmasa – da, texnikaning rivojlanishi 
ko’rsatadiki, odamga bo’ladigan axborot yuklamalariga talablar ortib borayapti. Bu 
talablar ergonomik omillarni hisobga olish zaruratini tug’diradi. 
Ma’lumki, boshqarish tizimining xususiyatlari uning elementlari tavsiflari bilan 
aniqlanadi. Bunda odamning dinamik imkoniyatlari (latent – reakstiyasining (yashirin) 
davri, ya’ni signal berilgan ondan boshlab, operatorning javob harakatlari boshlanguncha 
vaqt oralig’i muhim ahamiyatga ega. Mana shu yashirin davr operatorning dinamik 
xususiyatlarini tavsiflaydi. 
Ergonomikada mashina va mexanizmlarni boshqarish organlarini konstrukstiyalash 
muhim o’rin tutadi. Ular qulay va ishonchli bo’lishi, ortiqcha zo’riqishlarda va odam 
xato harakatlar qilganda avariyaga yoki jarohatlarga olib kelmasligi lozim. 
Boshqaruv organlari vazifasiga qarab 4 guruhga bo’linadi: 
ulash va uzish organlari-boshqaruv ob’ektini ishga tushiradi va to’xtatadi; 

---

almashlab ulash organlari-ob’ektni bir turdagi ishdan boshqasiga o’tkazadi; 
rostlovchi organlar; 
avariyaviy organlar (tez ishga tushishi kerak). 
Boshqaruv organlari bir xil bo’yoqlar bilan bezatilmasligi, shakllari ham har xil 
bo’lishi kerak. Ular qo’l-oyoq oson etishi, tez ko’zga tashlanishi lozim 
Ergonomikaning bu bo’limi juda muhim, chunki:
- avtomobil-kundalik hayotimizning ajralmas qismi; 
- ekspulatastiyada kichkinagina noaniqlik ham yomon oqibatlarga olib kelishi 
mumkin;
- asboblar va boshqaruv organlarining noto’g’ri joylashuvi xaydovchining e’tiborini 
susaytiradi, to’g’ri joylashuvi esa-kuchaytiradi. 
Avtomobil bozoridagi raqobat bu sohadagi tadqiqotlar uchun katta mablag’lar 
sarflashni talab etadi. 
Oliy o’quv yurtlaridagi kafedralar, laboratoriyalar maxsus ilmiy-tadqiqot 
institutlari shunday tadqiqotlar olib borayapti.