3 Fəsil I. Lənkəran vilayətinin fiziki-coğrafi şərati

Lənkəran vilayətinin torpaq ehtiyatları və onların əsas təyinatı.

Torpaqların adı	Sahəsi	Əsas təyinatı
	ha %
Sarı dağ-meşə	85100 13,4	Meşə fondu, çay
Podzollu sarı	28980 4,56	Meşə fondu,sitrus, çay
Podzollu sarı qleyli	48510 7,63	Sitrus, çay, tərəvəz, çəltik
Qəhvəyi	94390 14,8	Meşə fondu, taxıl,üzüm, tərəvəz
Çəmən-qəhvəyi	10660 1,68	Taxıl,üzüm,tərəvəz
Boz-qəhvəyi	89370 14,1	Taxıl,üzüm,tərəvəz
Çəmən-boz-qəhvəyi	3580 0,57	Tərəvəz,taxıl.qış otlağı
Qonur-dağ-meşə	109380 17,2	Meşə fondu
Dağ-çəmən bozqır	10000 1,58	Taxıl,yay otlağı
Dağ-şabalıdı	31900 5,02	Taxıl,yay otlağı
Çəmən-bataqlı	31900 5,02	Tərəvəz, qış otlağı
Bataqlı	39050 6,14	Dövlət Torpaq Fondu
Dəniz sahili qumluqlar	36810 5,79	Dövlət Torpaq Fondu
Digər torpaqlar	16708 2,63	-
Cəmi	636338 100

Bir sıra əlverişli münbitlik göstəricilərlə yanaşı, Lənkəran vilayətində kənd təsərrüfatına yararlı torpaqların bir qismi eroziyaya, şorlaşmaya və şorakətləşmə proseslərinə məruz qalmışdır. Torpaq münbitliyinə çox kəskin təsir göstərən amil kimi eroziyanı yalnız şiddətli şorakətləşmə və ya şoranlaşma ilə müqayisə etmək mümkündür. Onun təsirindən torpağın əksər xassə və rejimləri əsaslı dəyişiklərə məruz qalır, torpağın kimyəvi, fiziki, su-fiziki göstəriciləri pisləşir [31].

Ən çox ziyan münbitliiyin ən əhəmiyyətli inteqral göstəricisi olan torpaq humusuna toxunur; onun miqdarı və torpaq profilindəki ehtiyatı azalır, tərkibi pisləşir. Eyni vaxtda digər qida elementlərinin azalması və torpağın bioloji fəallığının zəifləməsi də müşahidə edilir. Eroziyanın çox şiddətli formalarında torpağın üst qatının tədricən yuyulması, bəzən ana süxurdan ibarət olan alt horizontların səthə çıxması ilə torpaq öz təbii-tarixi fəaliyyətini başa vurur. Tədqiqatçılar torpaqları eroziya uğrama dərəcəsinə görə dörd qrupa bölürlər: zəif, orta, şiddətli, çox şiddətli. İnzibati rayonlar üzrə ( Masallı rayonu istisna olmaqla) aparılmış araşdırılmalar nəticəsində məlum olmuşdur ki, Lənkəran vilayətində kənd təsərrüfatına yararlı torpaqların 15,4%-i və ya 43261,3 hektarı bu və ya digər dərəcədə eroziyaya uğramışdır (şəkil 1.2).

Şəkil 1.2. Lənkəran vilayətində kənd təsərrüfatına yararlı torpaqların eroziyaya uğraması (%) : 1-uğramamış, 2- zəif uğramış, 3-orta uğramış, 4-şiddətli uğramış.

Eroziyaya məruz qalmış torpaqların sahəsinə görə Lerik rayonu daha böyük göstəriciyə malikdir (24467 ha). Vilayət üzrə eroziya prosesi ilə əhatə olunmuş torpaqların 56,6%-i bu rayonun payına düşür (cədvəl 2.2). Vilayətdə ən az göstərici Cəlilabad rayonundadır (3,52%). Bu Cəlilabad inzibati rayonu ərazisinin çox hissəsinin düzən sahələrdən ibarət olması ilə əlaqədardır. Kənd təsərrüfatı torpaqlarının eroziyaya uğrama dərəcəsinə görə də Lerik rayonu cədvəldə birinci yerdə durur. Rayonun bu kateqoriyadan olan torpaqlarının 36,3%-i və ya 24467 hektarı eroziyaya uğramışdır. Astara rayonunda bu göstərici 32,1% və ya 4528 ha, Yardımlıda 13,6% və ya 6141 ha, Lənkəranda 27,4% və 6603 ha, Cəlilabadda 1,58% və ya 1522,3 ha bərabərdir.

Cədvəl 1.6