3-mavzu. Bozor muvozanati modellari. Talab va taklif elastikligi

Taklifning narx elastikligini hisoblash 
Biz taklifning narx elastikligi haqida boshlang’ich ma’lumotga ega bo’ldik, endi 
chuqurroq yondashamiz. Taklifning narx elastikligi taklif miqdorining foizdagi 
o’zgarishini narxning foizdagi o’zgarishiga nisbati shaklida hisoblanadi, ya’ni: 
Misol uchun, faraz qiling 1 qadoq sut narxi 2.85$ dan 3.15$ ga ko’tarilishi sutchi 
fermerlarning mahsuloti ko’payishiga sabab bo’ladi, oyiga 9000 qadoqdan 11000 ga 
qadoqqa. Narxning foizdagi o’zgarishi = (3.15-2.85)/((2.85+3.15)/2)* 100=10% 
Taklifning foizdagi o’zgarishi=(11000-9000)/((11000+9000)/2)*100=20%. 
Bu vaziyatda taklifning narx elastikligi = 20% / 20% = 2ga teng. Bu ko’rsatkich 
taklif miqdori narxga nisbatan 2 marta o’zgarganini bildiradi. 

---

Taklif egri chizigining turlari 
Taklifning narx elastikligi narxga taklif miqdorining mazmunini ifodalagani 
sababli bu taklif egri chizig’ining ko’rinishida aks etadi. 4.5-rasmda 5-holatni korsatadi. 
A panelda korsatilgandek, chetdagi 0 elastiklikda taklif butunlay noelastikdir va taklif 
egri chizigi esa vertical. Bu holatda, taminlangan miqdor narxdan qatiy nazar bir xil. 
Elastiklik o’sganda , taklif egri chizigi tekislanib boradi, qaysiki, shuni korsatadiki,
taminlangan miqdor narxda o’zgarishiga ko’proq masuldir. Qarshisidagi chetda, e 
panelda korsatilgandek, taklif butunlay elastic. Bu taklifning narx elastikligi 
cheksizlikka intilganda va taklif egri chizigi gorizantal bolganda sodir boladi. Narxdagi 
bir oz o’zgarish miqdorning katta ko’lamda o’zgarishiga olib keladi. 
Taklifning narx elastikligi taklif egri chizig’ining tik yoki yotiq bo’lishini belgilab 
beradi. E’tibor berish kerakki, barcha foiz o’zgarishlari o’rta nuqta usulidan 
foydalanilgan holda hisoblaniladi. 
Bazi bozorlarda taklif elastikligi bir xil bo’lmaydi va taklif chizig’I bo’yicha farq 
qiladi. 6-shakl mahsulot uchun cheklangan miqdorga ega bo’lgan zavodlarga 
firmalarning sanoat uchun maxsus holatini ko’rsatadi. Taklif qilinayotgan qiymatning 
past darajasi uchun taklif elastikligi baland va bubunga mos ravishda firmalar narx 
o’zgarishi bilan javob beradi. Bu holatda firmalar foydalanilmayotgan tovarlar uchun 
qiymatni belgilaydi. Masalan foydalanilmayotgan o’simlik va jihozlar Butun kun va 
kunning qismi mobaynida. Bu foydalanilmayotgan miqdordan foydalanila boshlaganda 
narxdagi kichik o’sish firma uchun foydali bo’ladi. Bir miqdor to’liq foydalanib 
bo’lingachqo’shimcha mahsulot birligini oshirish yangi o’simliklar yetishtirishni talab 
qiladi. Bu qo’shimcha harajatlarni tajribadan o’tkazishga firmani ko’ndirish uchun narx 
katta miqdorda o’sishi zarur va shuningek taklif deyarli elastik bo’lmasligi zarur. 3.6-
rasm bu voqeaning raqamli misolini namoyish etadi. Narx 3$dan 4 $ ga oshganda 
(o’rtanuqta metodiga ko’ra 29% o’sish), taklif qilinadigan miqdor 100 dan 200 ga 
o’shadi(67% o’sish). Taklif qilinadigan miqdor ko’proq nisbatda o’zgarganligi uchun, 
taklif chizig’i 1ga qaraganga ko’proq elastik. Farqlash uchun narx 12$ dan 15$ga 
o’sganda (22 foiz o’sish), taklif qilinadigan miqdor 500 dan 525ga o’sadi(5 % o’sish). 
Bu holatda taklif qilinadigan narxga qaraganda kamroq nisbatda ko’chadi, shuningdek 
elastiklik 1 ga nisbatan kamroq. 

---