3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

Asosiy ishlab chiqarish harajatlari deganda ishlab chiqarishning asosiy 
texnologik jarayonlarini bevosita olib boruvchi ishlab chiqarish sexlari harajatlari 
tushuniladi. Bunday harajatlarga asosiy sexlarning texnologik jarayonlarida mahsulot 
(ish, xizmat) larni ishlab chiqarilishiga bevosita sarflangan harajatlar kiradi. 
Yordamchi ishlab chiqarish harajatlari deganda asosiy ishlab chiqarish sexlari 
uchun yordamchi va xizmat ko‘rsatuvchi bo‘lib hisoblangan ishlab chiqarish 
bo‘linmalarining (sexlarning) harajatlari tushuniladi. Yordamchi sexlar bo‘lib, masalan, 
ta’mirlash sexi, mexanika sexi, bug‘ berish sexi va boshqalar hisoblanadi. Ushbu 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

113 
sexlarning harajatlari alohida hisobga olinadi va har oyning oxirida asosiy ishlab 
chiqarish harajatlari tarkibiga kiritiladi. 
Umum ishlab chiqarish harajatlari deganda barcha asosiy va yordamchi ishlab 
chiqarish sexlarini boshqaruviga va tashkil etishga taalluqli bo‘lgan, shuningdek ularga 
xizmat ko‘rsatuvchi bo‘linmalarning harajatlari tushuniladi. Masalan, ta’minot bo‘limi,
yong‘inga qarshi kurashish bo‘limi, isitish bo‘limi, qo‘riqlash bo‘limi va boshqalar 
asosiy va yordamchi sexlarga turli xizmatlarni ko‘rsatadi. Bu bo‘linmalarning harajatlari 
ham alohida hisobga olinadi va oy oxirida hisob siyosatida belgilangan tartibga muvofiq
asosiy va yordamchi ishlab chiqarish harajatlariga kiritiladi.
 Tannarxga kiritilish usuliga qarab barcha ishlab chiqarish harajatlari bevosita va 
bilvosita harajatlarga bo‘linadi. 
Bevosita harajatlar deganda u yoki bu ishlab chiqarilgan mahsulotning 
tannarxiga to‘g‘ridan- to‘g‘ri olib boriladigan harajatlar tushuniladi. Ularga misol qilib, 
masalan, non ishlab chiqarishda tuzilgan kalkulyatsiyaga muvofiq bevosita sarflangan 
un va boshqa materiallarning harajatlarini, bevosita non ishlab chiqarish bilan 
shug‘ullangan ishchilarga hisoblangan ish haqi harajatlarini, ishlab chiqarish sexining 
bevosita boshqa harajatlarini keltirish mumkin. 
Bilvosita harajatlar deganda korxonaning butun ishlab chiqarish faoliyatiga
taalluqli bo‘lgan ,lekinda aniq bir bo‘linmaning (mahsulotning) tannarxiga to‘g‘ridan-
to‘g‘ri kiritib bo‘lmaydigan, shuning uchun ma’lum bir tartibga muvofiq bo‘linmalar 
(mahsulotlar) o‘rtasida taqsimlanadigan harajatlar tushuniladi. Aksariyat umum ishlab 
chiqarish harajatlari aynan bilvosita harajatlar hisoblanadi, ular ishlab chiqarilgan 
mahsulotlarning hissasi, sex xodimlari ish haqining hissasi va boshqa belgilariga qarab 
mutanosib tarzda taqsimlanadi.
Ishlab chiqarish hajmiga nisbatan o‘zgarishiga qarab ishlab chiqarish harajatlari 
o‘zgaruvchan va shartli o‘zgarmas turlarga bo‘linadi: