3-Modul. Boshlangʻich ta’limda tarbiya nazariyasi

Yoshlarda mustaqil fikrlashni tarbiyalash.
Tarbiya davomida tarbiyalanuvchining qarashlari, hayotiy nuqtai nazari asta-sekin tarkib topib boradi. Tarbiya jarayonida kishining turli qobiliyatlari rivojlanadi, gʻoyaviy, axloqiy, irodaviy, estetik xislatlari shakllanadi, tabiatga, jamiyatga ilmiy qarashlar tizimi tarkib topadi, jismoniy kuch-quvvatlari mustahkamlanadi.
Fikr inson faoliyati, uning oʻzligini kuchi, qudratini, oʻzagini tashkil qiluvchi ma’naviy-insoniy sifatdir. Insoniyatning ilk davrlarida fikr tabiatdagi jarayonlarni anglash, ulardan yashash uchun foydalanish va oʻzini muhofaza qilish shaklida boʻlgan.
Fikr bu inson miyasida ma’nolarning oʻzaro bogʻlantirilishi va rivojlantirilishidir. Fikr bosqichlari: anglash, mushohada, shuur, tafakkurdan iborat. Shuur uch narsadan: fikr ravshanlashuvi, mushohada, anglamoqdan iborat.
Mushohada hayotiy, amaliy, tabiiy jarayonlar asosida tushuncha, voqea, hodisalarning tahlili.
Tafakkur arabcha «mufakkir», «mafakkirotun» soʻzlaridan olingan boʻlib, chuqur ma’noli, teran mazmunli, chuqur fikrlash qobiliyati degan ma’noni anglatadi. Tafakkur - buyum va hodisalarning umumiy xususiyatlarini, ular oʻrtasida mavjud boʻlgan bogʻlanishlar va munosabatlarni bilish jarayonidir
Mustaqil fikrlash komillikning asosiy belgisidir. Komillik uch bosqichdan iborat:
1. Jismoniy salomatlik;
2. Axloqiy poklik;
3. Aqliy yetuklik.
Bu bosqichlarni shakllantirishda mustaqil fikrlash yetakchi oʻrin egallaydi.
Mustaqil fikr yuritish jarayonida insonda fikr, mulohaza, gʻoya, faraz, maqsad kabilar vujudga keladi. Mustaqil fikr yuritish til va nutq bilan chambarchas bogʻliq ravishda namoyon boʻladi. Inson mustaqil fikr yuritish faoliyatida oʻzi aks ettirgan sezgan, idrok qilgan, tasavvur etgan, xotirlab qolgan narsa va hodisalar toʻgʻriligi, aniqligi, haqiqiyligi ularning voqelikka mos tushishini aniqlaydi. Mustaqil fikrlash aqliy faoliyat sifatida olib qaralganda, inson tomonidan masalalar, topshiriqlar yechish nazarda tutiladi. Masala, muammo, topshiriqlarni yechish shaxsning ehtiyoji, qiziqishi, mayli, qobiliyati, iste‘dodi, salohiyati bilan bogʻliq ravishda olib qaraladi, ularning talablarni qabul qilish, muayyan qarorga kelish, vositalar qidirish mustaqil fikr yuritishning mustahkam negizini tashkil qiladi.
Mustaqil fikr yuritish jarayoni, muammoli vaziyat vujudga kelishidan boshlanadi. Xullas yoshlarda mustaqil fikrlashni tarbiyalash har bir shaxsning oʻz aql-idroki, tafakkuri teranligi, intellektual shakllanishiga, ham qanday muammolarni oʻzi mustaqil yechishiga va hayotga joriy etishiga asosiy mezondir.