bakteriyalar mavjud bo’lib, ular organik moddalarni anorganik moddalarga aylantiradi. Tabiatdagi moddalar almashinuvi va ularni ahamiyati. Biosferaning eng asosiy funktsiyalaridan biri kimeviy elementlarning davriy aylanishini taominlashdir. Modda va energiyaning davriy aylanishi deb kimeviy elementlarning bir birikmadan ikkinchisiga, yer kobigi tarkibidan tirik organizmlarga keyin esa ularning anorganik birikmalarga va kimeviy elementlarga parchalanib, yana yer kobig’i tarkibiga o’tishiga aytiladi. Yerdagi organizmlar uchun zarur bo’lgan kimeviy elementlar mikdori cheksiz emas. Agar bu elementlar fakat is’temol kilinganda ular tugab, xaet tuxtab qolishi mumkin edi. Akademik V.R.Vilyamsning fikriga, kam mikdorning cheksizligini taominlovchi birdan-bir usul uni yepik holda buylab aylanishga majbur etishdir. Yerda moddalarning davriy aylanishini taominlovchi birdan-bir manba kuesh energiyasidir yerga tushadigan kuesh energiyasi 110, 5x 10 Kj ni tashkil etadi. Bu energiyaning 42% yerdan koinotga kaytadi. 58% atmorsfera va tuproqka yutiladi, bundan 20% ni yer uzidan kaytarib turadi. Yerga yetib kelgan kuesh energiyasini 0,1=0,2% idan yashil o’simliklar sintezda foydalanadi. Kuesh energiyasi konservalangan holda uzoq vaqtlar saklanib kelmokda. Xemosintez – ba’zi organizmlar organik modda xosil qilish uchun moddalarning oksidlanishi natijasida ajralib chikadigan energiyadan foydalanishdir. Biologik doirada aylanish (kichik aylanish) - energiyaning aylanishi moddalarning aylanishi bilan chambarchas bog’liqdir. Biologik doirada aylanish organizmlar o’rtasida, quruqlikda tuproqbilan organizm o’rtasida, gidrosferada organizm bilan suv o’rtasida sodir bo’ladi. Moddalarning katta doirada aylanishi kuruklik bilan dengiz okeanlari urtasida boradigan jaraendir. Kichik doirada moddalar aylanishi kuruklikdagi o’simlikilar gazsimon moddalar va suvda erigan mineral tuzlarni yutilishidan iborat. Bunda SO2 dan organik moddalarni hosil bo’lishi tushuniladi. Kichik doiradagi aylanishlar bir-biri bilan chambarchas bog’liq va katta doiraning ta’sirida bo’ladi.
