38-ci Sual. Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində Azərbaycanın rolu

49-cu Sual. .İslam fundamentalizmi və Azərbaycanın milli təhlükəsizliyi
İslami kökdən dinçilik İslam bir dinin adıdır , bu səbəbdən aktyorlara yönümlü bir tərif olaraq müsəlman kökdənçiliyin anlayışını önə çıxarmaq lazımdır. kökdən dinçilik və ya Radikal İslam , İslami anlayışların uc dərəcədə mühafizəkar şərhi üçün istifadə edilməkdədir. İslami Fundamentalizmte Quranın və hədislərin şərhə yer buraxmadan , tam mənasıyla sözü sözünə tətbiq olunması əsasdır. İslami kökdən dinçilik yalnız İslamın fərdi tətbiqləriylə əlaqədar ola biləcəyi kimi , camaatlar və ya daha böyük sosial qruplar səviyyəsində də ola bilər. İslami kökdən dinçilik , əksəriyyətlə Müsəlman ölkələrdə iştirak edən çox sayda dini hərəkət və siyasi partiyanı təyin etməkdə istifadə edilməkdədir. Əl-Qaidə və Hizbullah kimi bəzi radikal İslamçı qruplar isə çox sayda ölkə tərəfindən terrorist olaraq təyin olunmaqdadır. İslami kökdən dinçilik termini zaman zaman İslami qaydaların Qərb ölkələrində dövlətin dünyəvi qanunlarının üstündə tutulması istəklərini əhatə edəcək şəkildə də istifadə edilər.
Qafqaz xalqlarının əksəriyyətinin etiqad etdiyi islam dininin hənəfilik, şafiilik və şiəlik məzhəbi ənənəvi şəkildə burada öz mövqeyini tutmuşdur. Azərbaycanda «şiəlik», Dağıstanda, Çeçenistanda və İnquşetiyada «şafiilik» məzhəbi geniş şəkildə yayılmışdır. SSRİ-nin süqutundan sonra etnodil, etnodemoqrafik, etnososial, etnomədəni baxımdan dünyanın unikal bölgəsi olan Qafqazda vəhhabilik məzhəbi yayılmağa başlamışdır. Bu məzhəbin Qafqazda yayılması tarix boyu region üçün yad olan islam fundamentalizmi ideyasının geniş şəkildə təbliğinə gətirib çıxarmışdır. Qafqazda islam fundamentalizminin yayılması isə bölgədə davamlı sülhün, sabitliyin və təhlükəsizliyin bərpa olunmasını təhdid altına alan ciddi amillərdən birinə çevrilmişdir. Bu da danılmaz bir faktdır ki, bu mənfur amillərə qarşı təkcə inzibati yollarla deyil, həm də maarifləndirmə yolu ilə mübarizə aparmaq vacibdir. Qafqazda vəhhabiliyin yayılması üçün Səudiyyə Ərəbistanında fəaliyyət göstərən «əl-Hərameyn» və «əl-İğasə» təşkilatları kifayət qədər vəsait ayırmışdılar. Onların əsas məqsədi vəhhabilik vasitəsilə Qafqaz müsəlmanlarını birləşdirərək Rusiya Federasiyasını sıxışdırmaq və bölgədə böyük islam dövləti yaratmaqdan ibarətdir. Bütün bu işlərə nail olmaq üçün 1990-cı illərin əvvəllərində yuxarıda adları çəkilən fondların və təşkilatların köməkliyi ilə Qafqazda vəhhabilik ideologiyasına əsaslanan yeni təşkilat, partiya və hərəkatlar yaradılmağa başlandı. Misal olaraq bu kimi təşkilat, partiya və hərəkatlardan N. Xaçilayevin başçılıq etdiyi «Rusiya müsəlmanlarının ittifaqı» təşkilatının, M. Sadikovun həm sədr olduğu «Nur» hərəkatının, M. Rəcəbovun başçılıq etdiyi «Rusiya İslam Partiyası»nın, S. Asiyatilovun başçılıq etdiyi «Dağıstan İslam Partiyası»nın, A. Axtayevin və B. Maqomedovun baş-etdiyi «İslam Dirçəliş Partiyası»nın, M. Uduqovun başçılıq etdiyi radikal vəhhabi yönümlü «İslami yol» və «İslam milləti» təşkilatlarının, Ş. Basayevin başçılıq etdiyi «İçkeriya və Dağıstan xalqlarının Konqresi»nin, X.Xasbulatovun başçılıq etdiyi «Сəmaətül müslimin» təşkilatının adlarını çəkmək olar. Bunlarla yanaşı Qafqazda kifayət qədər dövlətə tabe olan və yaxud rəsmi şəkildə qeydiyyatdan keçən dini təşkilatlar da vardır. Şimali Qafqazda yerləşən Rusiya Federasiyasının 5 subyektində (Dağıstan, İnquşetiya,Qaracay-Çerkes, Kabardin-Balkariya və Çeçenistan Respublikalarında) kifayət qədər dini təşkilatlar mövcuddur. Rusiyanın Cənub hissəsində 11 ruhani idarəsi fəaliyyət göstərməkdədir. Statistik məlumatlara görə hazırda Qafqazda 1700 müsəlman təşkilatı vardır. Bu təşkilatlarla yanaşı, dini institutlar, mədrəsələr və məktəblər də fəaliyyət göstərirlər. Təkcə Dağıstanda 19 dini təmayüllü ali məktəb, 113 mədrəsə və 94 məktəb mövcuddur. Bütün sahələrdə olduğu kimi, dini dəyərlərə münasibət və tolerantlığın təmin olunması istiqamətində və ekstremizmin qarşısının alınmasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev də Heydər Əliyevin siyasi kursunu layiqincə davam etdirməkdədir.
XX əsrin sonu XXI əsrin əvvəllərində Qafqazın ən böyük problemlərindən biri olan vəhhabi ekstremizminin qarşısının alınması və bu problemin tamamilə aradan qaldırılması üçün Heydər Əliyevin modelindən istifadə olunması lazımdır. Bu gün Azərbaycan Respublikası ənənəvi İslamın qorunması, dini ekstremizmin qarşısının alınması, İslamın sülh və əxlaq prinsiplərinin gənc nəslin tərbiyəsi sahəsinə yönəldilməsi sahəsində təkcə Qafqazda deyil, bütün müsəlman ölkələri arasında nümunəvi dövlət hesab olunmaqdadır. Məhz buna görə vəhhabi ekstremizmi kimi mənfur bir problemin həlli yalnız və yalnız İslamın əsl mahiyyətinin dövlət tərəfindən qorunması və təbliğinə geniş şərait yaradılması ilə mümkün ola bilər. Bu istiqamətdə isə Heydər Əliyevin dini dəyərlərin inkişafı və qorunması modeli Qafqaz xalqları üçün əvəzsiz bir töhfədir.