4 Mavzu: Aholi yosh-jins tarkibi, mehnat resurslari va demografik siyasat Reja

Manba
:
 Abdurahmonov Q., Abduramanov H. Demografiya. T.: Noshir, 2011. 89 b
2-rasmdan ko‘rinib turibdiki, 2009 yili respublikada aholining yosh-jins 
tarkibida 0-4, 5-9 yosh guruhidagi erkak va ayollar soni keskin kamaygan, 
aksincha 10-14, 15-19 va 20-24 yosh guruhidagilar soni ortgan. 
Demografiyada yosh-jins piramidalaridan foydalanishning eng muhim 
jihatlaridan biri — bu aholining takror barpo bo‘lishi va yosh tarkibining o‘zaro 
aloqadorlikdagi tahlilidir. 
Aholining progressiv, statsionar va regressiv yosh tarkiblari 1894 yilda shved 
demografi A.G.Sundberg tomonidan birinchi marta ilmiy iste’molga kiritilgan. 

---

11 
Ma’lumki, progressiv yosh tarkibida aholi soni ko'payadi, statsionarda aholi 
o‘z sonini o‘zgartirmaydi, regressivda csa qisqaradi. Aholining yosh tarkiblari 0-
15 yoshdagi bolalar hamda 50 yoshdan va undan yuqori yoshdagi «qariyalar» 
ulushi bilan farqlanadi. A.G. Sundbergning tasnifi bo‘yicha, progressiv yosh 
tarkibida bolalar ulushi 40%, qariyalar esa 10 foizni; mos ravishda statsionarda - 
27 va 23; regressivda esa 20 va 30 foizlarni tashkil qiladi (5-jadval). 
5-jadval 
Aholi yosh tarkibining turlari, % hisobida 
Manba
:
 Abdurahmonov Q., Abduramanov H. Demografiya. T.: Noshir, 2011. 90 b
Aholining mazkur yosh tarkibi turlariga yosh piramidasining turlari mos 
keladi. Aytish joizki, yosh piramidasining turlari 1930 yillarda nemis statistigi 
F.Burgderfer tomonidan taklif qilingan. 
Aholining yosh tarkibini iqtisodiy baholash nihoyatda muhim. Chunki, 
aholining iqtisodiy farovonligi mehnatga qobiliyatli yoshdagi ishdagi band 
bo‘lgan aholining soni bilan bog
’
liq. Shu nuqtai nazardan mehnatga layoqatli 
yoshdagi aholiga tushadigan demografik yukni o'rganish lozim. 
Demografik yuk koeffitsienti 3 turga ajratiladi: 
 bolalarning yuk koeffitsienti; 
 qariyalarning yuk koeffitsienti; 
 bolalar va qariyalarning yig'indi yuk koeffitsienti. 
Ma’lumki, demografik yuk koeffitsienti tadqiqotchi tomonidan 
qabul qilingan yosh guruhiga bog'liq. Masalan, taniqli demograf Ernst Kan 
demografik yuk koeffitsientini hisoblashda nemis statistikasida qabul qilingan 
quyidagi yosh guruhlari sxemasiga asoslangan: 
Yosh guruhlari 
Yosh tarkibi 
progressiv 
statsionar 
regressiv 
0-14 
40 
27 
20 
15-49 
50 
50 
50 
50 va undan 
yuqori 
10 
23 
30 

---

12 
 
bolalar (0-14 yosh); 
 
mehnatga layoqatli yoshdagi aholi (15-64 yosh); 

qariyalar (65 yosh va undan yuqori).