Birlamchi aktivlar – bankning kreditlar buyicha barcha yukotishlarini koplaydigan mablaglardir.
Banklar mablaglar yukligi tufayli tulovga kobiliyatsizlik, moliyaviy va xujalik faoliyatini davom ettirish imkoniyatiga ega bulmaslik riskidan extiyot bulishlari lozim. Agar bank berilgan kredit talabnomasini yaxshilab taxlil kilmasdan, juda katta mikdorda kreditlar bergan bulsa, ularning kaytmaslik extimoli mavjud bulsa, bunday «yomon» kreditlar bankka katta zarar keltirishi mumkin.
Bank jalb kilgan depozitlarni kaytarish yoki kredit berishi uchun mablaglarning yetishmaslik riskidan doimo xavotirda buladi. Bunday risk muvozanatlanmagan likvidlik riski deb atalib, bunda bank uzining nakd pulga bulgan talabini kondirish uchun juda yukori foiz stavkasi bilan kushimcha depozit mablaglarini jalb kilishga majbur buladi.
Bu esa, uz navbatida, bank daromadi va kapitalining kamayib ketishiga sabab buladi. Amaliyotda bunday risklar kamrok uchraydi. Chunki bank bunday risk kutilayotganini sezishi bilanok, banklararo bozorga murojaat kiladi va uz mavkeyini yaxshilab olishga xarakat kiladi.
Bu risklar, avvalo, bank daromadiga ta’sir kilsa, ikkinchidan, bank resurslaridagi uzgarishlarga xamda bank mijozlarining unga bulgan ishonchidagi uzgarishlarga ta’sir kursatadi. Eng muximi, bu riskning ortishi bankka nisbatan bank faoliyatini tartibga solib turuvchi organlarning kattik choralar kurib turishiga sabab buladi.
Muvozanatlanmagan likvidlik riski Rml kuyidagi usullarda aniklanadi:
Rml =
Қарзга олинган маблағлар
Ялпи активлар
Rml =
Нетто кредитлар
Ялпи активлар
Rml =
Нақд пуллар
+
Муддати ўтган банклараро кредитлар
Ялпи активлар
Rml =
Банк кассасидаги нақд пуллар
+
Ҳукумат қимматли қоғозлари
Ялпи активлар
Bozordagi foiz stavkalarining uzgarishi daromadlar va operatsion harajatlar urtasidagi farq xajmiga ta’sir kiladi.
