5-bob. Neft- gaz konlarining zahiralari va ularning energetik sharoitlari

Aralashgan tabiiy rejimlar. Tabiatda bitta rejimning mutlaqo namoyon bulish holati deyarli uchramaydi, chunki bosimning biroz kamayishi tufayli elastiklik kuchlari g’zini kg’rsatadi, ba’zi uyumlar ustida kattagina gaz uyumi mavjud bg’lib, u ham g’z kuchini kg’rsatadi. Demak, tabiiy rejimlar aksariyat bir nechta alohida rejimlarning u yoki bu darajada namoyon bg’lishi bilan ajralib turadi.
Aksariyat rejimlarning namoyon bg’lishlari qazib chiqarish boshlangach ozgina muddat g’tgandan keyin birin-ketin namoyon bg’la boshlaydi. Bunda qazib chiqarishning kg’rsatkichlari g’z "faoliyatlari" bilan u yoki bu rejimning "ahamiyatini" ifoda etadilar. Masalan, gaz kg’rsatkichi, qatlamdan olinayotgaya suvning mikdor g’zgarishi, bosim pasayishining sekinlashuvi shular jumlasidandir.
Ba’zi hollarda ikkita rejim baravariga g’z faoliyatini boshlaydi va uyum uchun ikkovining ham ahamiyati katta, shunday hollarda bu rejim albatta aralash deb atalishi lozim. CHunonchi, Farg’ona vodiysidagi Polvontosh neft konida (VII gorizont) suv siquvi rejimi bilan gaz bosimi rejimi bir vaqtning g’zida namoyon bg’lgan, keyinchalik gravitatsion kuchlar ham ish bergan, natijada qatlamning neft beruvchanlik qobiliyati yuqori darajaga etgan (0,78).
Aksariyat hollarda elastik suv siquvi bilan boshlangan uyum faoliyati ma’lum muddat g’tgach qatlam bosimi uning tg’yinganlik bosimiga tenglashgach, qatlamda gazlar ajralishi boshlanadi va rejim erigan gaz rejimiga qg’shilishib ketadi.
Natijada yana aralash rejim vujudga keladi. Bunday hollar Farg’ona vodiysidagi aksariyat neft konlariga xosdir. Unday holatlar Boshqirdiston va Tatariston hamda G’arbiy Sibir konlariga ham xosdir.
Uyumlar tabiiy rejnmini g’rganish. Hozirgi vaqtda aksariyat neft konlari sun’iy ravishda qatlamga suv haydash usuli bilan qazib chiqarilayapti. Bu usul shu kunda eng progressiv usul bg’lib, qatlamdan neft chiqarishlik imkoniyatini ma’lum bir miqdorga oshirish imkonini beradi. Undan tashqari bu usulni qg’llash natijasida er ostida ma’lum darajada tg’ldirilmagan bg’shliq hosil bg’lishi va uning natijasida sodir bg’lishi mumkin bg’lgan erning chg’kishi hollarini oldini olish mumkin.
SHuning uchun ham neft uyumlarining rejimini bilish va shunga qarab ularning qazib chiqarish loyihalarini tuzish maqsadga muvofiqdir.
Aktiv suv bosimi rejimida unga kg’shimcha ravishda suv haydalmaydi, odatda, lekin boshqa holatlarda suv haydashni rejalashtirish yaxshi natijalarni berganligining guvohimiz, bunga Volga-G’rol g’lkasida va boshqa erlarda ishlatilgan va ishlatilayotgan kg’plab neft konlari misol bg’la oladi.
SHuni qayd etish lozimki, uyumning qaysi rejimga mansubligi aksariyat uning qaysi havzadaligiga bog’liq. Ba’zi katta hajmdagi gidrodinamik havzalarning rejimi yaxshi g’rganilgan va undagi uyumning holatini umuman tasavvur qilish mumkin. Lekin kichikroq konlarning holati, ular bag’ridagi kollektorlar xususiyatlari va undagi neftning fizik xossalariga bog’liqligini inobatga olsak, qg’shimcha ma’lumotlar faqat g’sha konlarni razvedka qilish natijasidagina ma’lum bg’lishi aniq bg’ladi.
SHuning uchun ham aksariyat bunday havzalarda maxsus qazilgan pezometrik quduqlar mavjud bg’lib, ular havza rejimini g’rganishda va ularning xususiyatlarini alohida konlarga bog’lashda katta ahamiyat kasb etadilar.
Bunday holatlarda uyumdan tashqarida mavjud bg’lgan razvedka quduqlarining tadqiqot natijalarini ham tg’liq g’rganish va ulardan umumiy maqsad yg’lida foydalanish maqsadga muvofiqdir. SHuning uchun ham yangi uyumni o’rganish maqsadida qilinayotgan tadqiqotlar uning g’lcham-larini aniqlash, uning kollektorlari va ichidagi suyuqliklarning xossalaridan tashqari, uning havzaning qaysi qismida joylashganligi, ta’minot oblastidan uzoq-yaqinligi, orada qandaydir tg’siqlarning bor-yg’qligi, uyumning chegara tashqarisi bilan bog’liqlik darajasini bilishga qaratilgan bg’lishi lozim.
Undan tashqari, konni yaxshi g’rganish unda qazilgan dastlabki quduqlarni tajribali ishlatilgan va shu ma’lumotlarni puxta g’rganishdan boshlanadi. Bunday holatlarda bosimning biroz g’zgarishi, agar uyum g’z chegarasidan tashqari bilan yaxshi aloqada bg’lsa, tashqarida joylashgan quduqlarda namoyon bg’ladi yoki aksincha, bu g’zgarish g’rtacha aloqa yomon bg’lsa, yoki bg’lmasa, g’sha tashqaridagi quduqlarda sezilmaydi. Bunday holatlar qg’shni konlar g’rtasida ham kuzatilishi va natijalaridan unumli foydalanish mumkin.
Gaz konlarini ishlatish jarayonida aksariyat qatlamga suv haydash usuli qg’llanilmaydi. SHuning uchun ularni tadqiq qilish tajriba ishlatishi natijalari bilan bog’lanib ketadi. Elastik suv siquvi sharoitida gaz-suv chegarasining holati barcha sharoitlarni belgilaydi. Gaz rejimi bosimining kamayishiga tg’g’ri keladigan gaz miqdori kg’rsatkichi asosiy omil bg’lib, u konni qazib chiqarishning dastlabki davridan to oxirigacha g’zgarmas bg’lib qoladi va shunga qarab undan olinadigan gaz miqdorini boshqarish mumkin. Bunday sharoitda gaz-suv chizig’i g’zgarmas holatda qolishi kuzatiladi. Agar ma’lum miqdorda u chizikdan tashqaridagi quduqlarda bosim g’zgarsa, demak uyumdan olinayotgan mahsulot tufayli bosimning kamayishi ta’sir etgan buladi, demak bunda gaz rejimining elastik suv siquvi rejimi bilan aralash rejim mavjudligi namoyon bo’ladi.