5-ma’ruza: Bolalar psixologik-pedagogik o‘rganishning mazmuni va usullari reja

1.3. Rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalarni psixologo-pedagogik tashxis qilish vazifalari. Rivojlanishida nuqsoni bo‘lganlarni psixodiagnostikasi uch bosqichda olib boriladi:

• 
  Skrining-tashxis;
  
• 
  Differensial tashxis;
  
• 
  Individual –korreksion dastur ishlab chiqish maqsadida bolani chuqur psixologo-pedagogik o‘rganish;
  

Har bir bosqich o‘ziga xos vazifalarga ega hamda xar bir bosqichda uni zamonaviy psixodiagnostika xolatini xarakterlovchi bir qator muammolar bilan bog‘liq.

Skrining – tashxisning asosiy maqsadi psixologik rivojlanish davridagi turli nuqson va kamchiliklarga ega bolalarni erta aniqlash, bola rivojlanishidagi psixologo–pedagogik muammosini aniqlab, unga umumta’lim muassasalarida sharoitlar yaratishdir.

Bundan tashqari skrining-tashxis ta’lim muassasalaridagi bolalar ta’lim-tarbiyasiga sifatli baholashga doir vazifalarni hal etishga yordam beradi: bolalarga ta’lim-tarbiya dasturlarining u yoki bu kamchiliklarini, aniq ta’lim muassasasidagi ta’lim-tarbiya jarayonidagi kamchiliklarini aniqlash.

Skrining – tashxisni tashkil etish va o‘tkazish muammosi xozirgi kunda turlicha amalga oshiriladi. Masalan bolani ta’lim-tarbiyasi jarayonida qiyinchiliklarga uchragan pedagoglar ta’lim muassasasidagi psixologga bolaning xusususiyatlariga baho berib, unga mos keluvchi ishlar tavsiyasini ishlab chiqishini so‘raydi. Boshqa xollarda ota-onalar psixologga murojat etadilar: bola tarbiyasi jarayonida xulqi bo‘yicha duch kelingan muammolarga o‘z bahosini,unga xos ta’lim-tarbiya tadbirlari bo‘yicha tavsiyalarini berishi so‘raladi. Shuni aytish joizki, murojaatlar asosan katta maktabgacha yoshdagi bolalar ko‘proq uchraydi, chunki ota-onalar maktabga “tayyorlov davri”da bolada u yoki bu psixologik muammolarni seza boshlaydilar.

Va, nihoyat maxsus tashkil etilgan skrining-tekshiruv natijalari orqali bola rivojlanishidagi muammolarni aniqlash mumkin. Skrining-tekshiruv shaqli bo‘yicha individual va frontal bo‘lishi mumkin.Ushbu yondashuv rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalarni aniqlash bo‘yicha zamon talablariga javob beradi, ammo har doim ham foydalanilmaydi. Skriningda foydalaniladigan metodikalar har doim ham skrining tekshiruv vazifalariga mos kelmaydi, mutaxassis psixolog-pedagoglarning rivojlanishdagi nuqsonlarni aniqlashda tayyorgarligi ko‘pincha yetarlicha bo‘lmaydi. Hozirgi kunda “talablarga” ko‘ra skrining-tashxis yetakchi o‘rinda kelmoqda, lekin u bola xususiyatlarini xar tomonlama o‘rganib unga psixologik va pedagogik yordamni bera olmaydi. Shunday qilib, skrining tashxisda ham bir qator muammolar ham mavjud.

1. Bolalarni tekshirish bo‘yicha metodikalarning ko‘p bo‘lishiga qaramasdan, skring tekshiruvda qo‘llaniladigan tashxislari ilmiy jihatdan talablari asoslanmagan. Ayniqsa bu, birinchi 3 yoshgacha bo‘lganlarga tegishlidir.

2. Ilk va maktabgacha yoshdagi psixik rivojlanishi meyorida bo‘lgan hamda psixologo-pedagogik va tibbiy ijtimoiy yordamga muhtojlar bolalarni ajratish uchun skrining-tashxisni ishlab chiqishda uning mezonlari tizimini ishlab chiqish juda qiyindir.

3. Skrining-tekshiruvning o‘tkazishda tekshiriluvchining shaxsiy hususiyatlarini va hissiy holatini o‘rganish muhim muammolardan biridir. Oldingi tajribalariga salbiy qarashi, yutuq va kamchiliklariga bo‘lgan reaksiyasi kabilar vazifani bajarish sifatiga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Bu esa o‘z navbatida qiyinchiliklar tug‘diradi, chunki skrining-tekshiruv davomida vaqt chegaralangan va kerakli ma’lumotlarni olishga imkoniyat bermaydi.