5-mavzu: markaziy оsiyo dinlari. Reja: Markaziy Оsiyo dinlari va e’tiqоdlari manbalarining tarixiy jihatlari

4. Fetishizm(fetishso’zifransuzchafetiche – “but, sanam,tumor”ma’nosidagiso’znianglatadi). Uningmohiyatitabiatdagijonsizpredmetlargasig’inishdir. Ungako’raalohidabuyumlarkishiningo’zmaqsadigaerishtirish, ma’lumvoqea-hodisalarningo’zgartirishkuchigaega. Fetishhamijobiyhamsalbiyta’siretishkuchigaega.
Fetishizmyog’och, loyvaboshqamateriallardanyasalganbuyumlarpaydo bo’lishibilanbirpaytdashakllangan. Bubutlardavatumorlardajamoalarg’ayritabiiydunyodankeladiganilohiyqudratningtimsoliniko’rdilar.
Bundayfetishga odatdaafsungarlar, shamanlaregaedilar. Ularafsungarlikusullarigabinoanbundaybuyumlargata’sirko’rsatganlar. Ibtidoiy odamlarningdastlabkidiniytaassurotlariumumiymajmuasiningshakllanishjarayonidafetishizmyakunlovchibosqichbo’libqoldi. Haqiqatda, ajdodlarnivatabiatnijonlantirishbilanbog’liqbo’lgananimizm, turlitotemlarhamdao’libketganavlodlarshaxsigabog’liqtotemizm orqaliibtidoiy odamlar ongidarealbuyumlarbilanbirgailohiyvaillyuziyadunyosiborligihaqidagitushunchapaydo bo’ldi. Natijadaularning ongidaafsonaviyfikryuritishqobiliyatimustahkamladi. Vanihoyatfetishlarningpaydo bo’lishishuniko’rsatadiki, afsonaviyqudratfaqatginavaqtvabo’shliqdako’chibyurish xususiyatigaegabo’libqolmasdan, balkivoqeiydunyodagibuyumlardahambo’lishimumkin. Shundayqilib, urug’chilikjamiyatiningtashkiltopishjarayonidaibtidoiy odamlarning ongidadastlabkidiniyko’rinishlarningkeng, aniq, tartiblimajmuasiishlabchiqildi. Uningma’nosishunianglatadiki, diniytasavvurlar odamhayotiningbo’linmas, hattokiasosiyqismibo’libqoldi. Jamiyatvatabiatqonunlarini, albatta, o’shadunyokuchlariboshqaradi. Shuninguchunjamoayaxshiyashaymandesa, ozuqalarbilanta’minlangan, kimningdirtomonidanhimoyalanganbo’lishniistasa, birinchivazifasiuo’shag’ayritabiiykuchlarnijudahamhurmatqilishikerakedi. Dunyohaqidagibutasavvurlarvaqto’tishibilantakomillashibbordivainsoniyathayotidauzoqvaqtmobaynidao’zta’sirinio’tkazibkeldi.
Fetishizmningunsurlarihozirgidavrdaham xalqlarningurf-odatvae’tiqodlaridasaqlanibqolgan. Masalan, barchadinlardagihaykallar, suratlar, tumor, ko’zmunchoqvaturliramzlarbungayaqqolmisoldir.