5-mavzu: markaziy оsiyo dinlari. Reja: Markaziy Оsiyo dinlari va e’tiqоdlari manbalarining tarixiy jihatlari

II. Etnik tasnif.
1. Urug’-qabila dinlari - totemistik, animistik tasavvurlarga asoslangan, o’z urug’idan chiqqan sehrgar, shomon yoki qabila boshliqlariga sig’inuvchi dinlar. Ular millat dinlari va jahon dinlari ichiga singib ketgan bo’lib, hozirda Avstraliya, Janubiy Amerika va Afrikadagi ba’zi qabilalarda saqlanib qolgan;
2. Millat dinlari - ma’lum millatga xos bo’lib, boshqa millat vakillari o’ziga qabul qilmaydigan dinlar. Ularga yahudiylik (yahudiy millatiga xos), hinduiylik (hindlarga xos), Konfusiychilik (xitoy millatiga xos), sintoizm (yaponlarga xos) kiradi;
3. Jahon dinlari - dunyoda eng ko’p tarqalgan, kishilarning millati va irqidan qat’inazar unga e’tiqod qilishlari mumkin bo’lgan dinlar. Unga buddaviylik, xristianlik va islom dini kiradi.
4. Bundan tashqari dinlar ta’limotiga ko’ra monoteistik - yakkaxudolik (yahudiylik, islom) va politeistik - ko’pxudolik (hinduiylik, konfusiychilik) dinlariga bo’linadi.
Ilmiyadabiyotlarda keltirilishicha, «ibtidoiy odamningjismoniy, fiziologik, asab-endokrin, biologik, psixologik vaboshqasohalario’ziga xos xususiyatlargaegaedi. Bunafaqatuninghayotivafaoliyatiga, fe’l-atvoriga, balkiuningfikrlashdarajasiga, kuchlihayajonlanishiga, tasavvuretishiga, mustahkamhaqiqiyyokisoxtamantiqiyqonuniyatlarni kashfetishigata’sir ko’rsatdi. Uibtidoiybo’lsahamaqlli, fikryurituvchi, ma’lumtahlilgaqobiliyatli, konkretholatdafikryurita oladigan, doimiyfaoliyatidavujudga kelganamaliytajribalargaegabo’lgan odamedi. Bundaytahlilnimagaasoslangan? Bilimmiqdoriningnihoyatda ozligivaunidoimiytakomillashibborishi, oldindaturganhayotdanqo’rquvvauni engishgabo’lganintilish, amaliytajribaniuzluksiz ko’payishi, tabiat kuchlarigamutlaqtobelik vaundanqutilishgatirishish, atrof-muhitinjiqliklarivaularni engishvah.k. - bularningbarchasishunga olibbordiki, uningilk qadamidannafaqatmantiqiytalabchanlik, balkihissiy-ijtimoiy, xayoliy-fantastik munosabatlar kelibchiqdi. Gap «ongliyovvoyi» yoki «abstraktfikrlovchi kishi» to’g’risidaborayotganiyo’q, aynijamoaningqonunqoidalaridanchiqmaganholda, qolaversa 20-50 kishidaniboratbo’lgan kichik qabila, mehnatfaoliyatijarayoni (ov, ozuqaizlash, qurolyasash, turarjoynijihozlash, olovnisaqlashvah.k.) doimiyijtimoiymunosabatlar, oilaviyurug’doshlik aloqalarivahodisalarjarayonida (nikohaloqalari, tug’ilishvao’lim) ushbujamoaningruhhomiylari, g’ayritabiiy kuchlarvavoqeiylik o’rtasidagig’ayrioddiyaloqalarto’g’risidaibtidoiytasavvurlarmustahkamlanibborgan. Realhayotbilanbirqatordao’zgadunyomavjudligi, marhumlartiriklarhayotigata’sireta olishito’g’risidagig’oyalaryuzaga keldi».