5-mavzu. Tashkilotlar va ularni boshqarish reja

Edxokratik (ing. adhocracy so‘zidan), tashkilotlar nostandart va murakkab ishlarga, 
qiyin belgilanadigan va tez o‘zgaruvchan tuzilmalarga nisbatan qo‘llanilishlik bilan 
ta’riflanadilar. Bu tashkilotlarga maqsadlarga erishish vositalari ijrochilar tomonidan 
tanlaniladi. Har biri bevosita o‘zining harakati uchun javob beradi. Bunda yakka shaxs 
tashqaridan kuchli bosimni boshidan kechiradi, u umumiylik hisini yaratuvchi ish 
tomonidan bir oz kuchsizlantiriladi. 
Bunday tashkilotlarda rasmiyatchilik judayam kamaytiriladi, bu narsa iyerarxiyaga, 
ish sharoitlari va inshoatlarga, imtiyozlar, kiyimlar va h.k. ga tegishlidir. Tashkilotga 
xodimlar harakatidagi erkinlikning yuqori darajasi xosdir, uning cho‘qqisi sifatli bajarish 
va muammoni hal qilishni bilishdir. Quyidagilar tashkilotning asosiy elementlaridir: 
- xodimlar o‘zlarining ishlarida yuqori malakali ekspertlar bo‘ladilar, murakkab 
operasiyalarni bajaradilar, bir birlari bilan yuqori samarali tartibda aloqa qilishni biladilar; 
- qarorlar qabul qilish huquqiy va hukmron iyerarxiyadagi o‘ringa emas, balki ekspertli 
bilimlar va omilkorlikka asoslangan bo‘ladi, moliyaviy nazorat yuqoridan amalga 
oshiriladi; 
- mukofotlash tizimi ekspertli bilimlar, xodimning ulushi, uning omilkorligi va umumiy 
ishda ishtirok etish darajasida quriladi.
Bu tashkilotning tuzilishi uzviy asosga ega va aniq belgilanmagan, unda norasmiy va 
gorizontal aloqalar ustivorlik qiladilar. Tuzilmaning qismlari kichik o‘lchamlarda saqlanib 
qoladilar va doimo o‘zgarib turadilar, ko‘pgina menejerlarda qandaydir bir ishga qat’iy 
bog‘lanish yo‘q. Bunday tuzilma odatda konsentrik shakldagi chizma taassurotini 
qoldiradi, unda sanash nuqtasi bo‘lib, undan tuzilma radial (radusli) yo‘nalishlar bo‘yicha 
doiralar bilan tarqalganday bo‘ladi. Bunday tashkilot uchun doira uning xodimlarining 
barcha harakatlari bitta narsaga –kompaniyaning muvaffaqiyatiga olib kelishining alomati 
bo‘ladi. Undagi qadriyatlar (birinchi navbatda-uning xodimlarining sifati) darajalar 
bo‘yicha ranjirovka qilinmaydi. Tashkilot edxokratiklikning har xil darajasiga ega bo‘lishi 

---

mumkin, bu texnologiyaning darajasi, xodimlarning sifati va rahbarlarning 
tayyorlanganligi bilan belgilanadi. 
Ko‘p o‘lchamli tashkilotning ko‘pgina afzalliklariga qaramasdan, hatto uning yordami 
bilan ham barcha a’zolarini qoniqtira oladigan va ular faoliyatini adekvat ravishda 
motivasiyalaydigan tashkilotni tashkil qilish qiyindir. Agar tashkilot a’zolariga o‘zlarning 
ishlariga tegishli bo‘lgan qarorlarni qabul qilishda ishtirok etish huquq berilsagina, Ushbu 
muammo, ushbu muammo muvaffaqiyatli hal qilinadi. Bu