6-mavzu. Matn va uning ko‘rinishlari

2-mashq.Gaplarni o‘qing, uyushiq va ajratilgan bo‘lakli kiritma- lami qavs ichida qoldirib ko‘chiring. Ko‘chirma gaplarni o‘zlashtirma gapga aylantirib yozing. Asliyati bilan siz o‘zgartirgan gaplar o‘rtasidagi farqni izohlang.
Har birimiz o^’z maktabimiz, sinfimizni esladik. 2. Bog‘ning turli joylarida har xil mevali daraxtlar: nok, o‘rik, jiyda va hokazo anchagina. (O.). 3. Bir vaqtlar siz ham, Temir Akbarovich, xato qilishdan qo‘rqmaslik kerak, deb gapirar edingiz. (P.Q.). 4. Navbat o‘ziga kelganda, ayvondan turib, mahdum baqirdi: Ra’no, akangning qo‘liga suv quy! (A.Qod.). 5. To‘g‘risini aytsam, ustozimning nomlarini eshitganimda, ko‘nglim ancha taskin topdi. 6. Aftidan, u bizni ko‘rmadi, shekilli. (M.Ism.).7.Ota kasbi ham qondan o‘tadi shekilli, — derdi Abdulla aka. — Otam temirchi edilar. (S.Ahm.).

Matnni qisqartirish quyidagi yo‘llar bilan amalga oshiriladi:

• 
  matnning asosiy fikrini ifodalovchi gaplarni ajrata
  olish;
  
• 
  gaplardagi uyushiq va ajratilgan bo‘laklarni, kiritma
  va ilova qurilmalarni qisqartirish;
  
• 
  birikmalarni ma'nodosh so‘zlarga, sodda yoyiq
  gaplarni yig‘iq gaplarga, qo‘shma gaplarni sodda
  gaplarga, ko‘chirma gaplarni o‘zlashtirma gaplarga
  aylantirish;
  
• 
  matnning qo‘shimcha fikr ifodalovchi gaplarini,
  sintaktik parallellar va takrorlarni qisqartirish;
  
• 
  matnni qisqa mazmunli tarkibiy qismlarga ajratish;
  
• 
  birikmali sifatdosh, o‘xshatish va boshqa tasviriy
  ifodalami sodda va ixcham shaklga keltirish.