7- laboratoriya ishi : Mavzu: klasser usulida paxta tolasini sifat ko‘rsatkichlarini aniqlash

 
Qo‘llanish doirasi 
Ushbu standart paxta korxonalarida paxtani qayta ishlashda 
olinadigan paxta tolasiga joriy etiladi. 
Standart talablari majburiydir va sertifikatlashtirish maqsadlariga 
yaroqli. 
Me’yoriy taqdimotlar 
Ushbu standartda quyidagi standartlarga taqdimotlar qo‘llaniladi: 
O‘z DSt 614- Paxta tolasi. Namuna tanlab olish usullari. 
O‘z DSt 618- Paxta tolasi. Pishib yetilganlikni aniqlash usullari. 
O‘z DSt 619- Paxta tolasi. Solishtirma uzilish kuchini aniqlash 
usullari. 
O‘z DSt 620- Paxta tolasi. Chiziqli zichlik va mikroneyr 
ko‘rsatkichini aniqlash usullari. 
O‘z DSt 625- Paxta tolasi. Rangi va tashqi ko‘rinishini aniqlash 
usullari. 
O‘z DSt 632- Paxta tolasi. Nuqsonlar va iflos aralashmalar 
miqdorini aniqlash
usullari. 
O‘z DSt 633- Paxta tolasi. Uzunligini aniqlash usullari. 
O‘z DSt 634- Paxta tolasi. Namlikning massaviy nisbatini aniqlash 
usullari. 
O‘z DSt 741- Paxta tolasi, paxta momig‘i, paxta tozalash 
korxonalarining o‘lik aralashgan chiqindilari va paxtaning kalta momig‘i 
aralashgan chiqindilari. O‘rash, belgi qo‘yish, tashish va saqlash. 
 
Ta’riflar, belgilashlar va qisqartirishlar 
Mazkur standartda quyidagi atamalar, ta’riflar va belgilashlar 
qo‘llaniladi: 

---

Klassyorlik usuli - paxta tolasiga navi va sinfi bo‘yicha organolentik 
baho berishdir, bunda tola tashqi ko‘rinishi bo‘yicha belgilan-gan 
tartibda tasdiqlangan namunalar bilan solishtiriladi hamda uning shtapel 
uzunligi qo‘lda tortilgan shtapel bilan aniqlanadi. Asbob yordamida 
faqat mikroneyr ko‘rsatkichi aniqlanadi. 
Bu usul har to‘dadan 10 % ni nazorat qilishda qo‘llaniladi, lekin 
toyma-toy sinovlarda ham foydalanilishi mumkin. 
 
Texnik talablar 
Paxta tolasining tiplari. Paxta tolasi uzunlik ko‘rsatkichi bo‘yicha
8-jadvaldagi me’yorlarga muvofiq 9 ta; 1a, 1b, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7-tiplarga 
bo‘linadi. Har xil ko‘rsatkichlar bo‘yicha tipini aniqlashda farqlar kelib 
chiqqan holda yuqori o‘rta uzunlik (UHM) mm da ustuvor mavqeda 
bo‘ladi. 
8-jadval 
Tipi 
Yuqori o‘rtacha uzunlik 
(UHM) 
Shtapel uzunligi 
Solishtirma 
uzilish kuchi 
(Str)I va II navlar 
uchun cH teks 
Mm 
Duym 
(Staple) 
1a 
33,7-34,3 
1,33-1,35 
1,11/32 
43 
29,4-34,3 (30,0-
35,0) 
1b 
32,9-33,6 
1,30-1,32 
1,5/16 
42 
1 
32,2-32,8 
1,24-1,26 
1,1/4 
40
2 
31,4-32,1 
1,24-1,26 
1,1/4 
40
3 
30,7-31,3 
29,9-30,6 
1,21-1,23 
1,18-1,20 
1,7/32 
1,3/16 
39
38 
4 
28,9-29,8 
28,1-28,8 
1,14-1,17 
1,11-1,13 
1,5/32 
1,1/8 
37 
36 
23,0-27,8
(23,5-28,4) 
5 
27,4-28,0 
26,2-27,3 
1,08-1,10 
1,05-1,07 
1,3/32 
1,1/16 
35 
34 
6 
25,8-26,5 
1,02-1,04 
1,1/32 
33 
7 
25,1-25,7 
0,99-1,01 
1 
32 
1a, 1b, 1,2 va 3 tipdagi paxta tolalari uzun tolali 4, 5, 6 va 7 
tipdagilari esa o‘rta tolali paxta navlariga kiradi. 
Maxsus sinov usullari yordamida aniqlanadigan paxta tolasi tipi 

---

ko‘rsatkichlarining ta’riflari III.1-jadvalida keltirilgan. 
Paxta tolasining navlari. Har bir tipdagi paxta tolasi rangi, tashqi 
ko‘rinishi va dog‘lariga qarab 9-jadvaldagi ko‘rsatilgan talablarga va 
tashqi ko‘rinish namunalariga muvofiq beshta navga bo‘linadi: Birinchi 
(1), Ikkinchi (2), Uchinchi (3), To‘rtinchi (4) va Beshinchi (5). 
O‘rta tolali paxta Birinchi (1) va Ikkinchi (2) navlar uchun 
mikroneyr ko‘rsatkichining asosiy diapazoni 3,5-4,9 chegarasida bo‘lishi 
kerak. Mikroneyr ko‘rsatkichi 4,9 dan yuqori yoki 3,5 dan past bo‘lsa, 
belgilangan tartibda narxi kamaytiriladi. 
Maxsus sinov usullari yordamida aniqlanadigan paxta tolasi navi 
ko‘rsatkichlarining ta’riflari 8-jadvalola keltirilgan. 
9-jadval 
Sanoat 
navi 
Tolaning tiplari bo‘yicha rangi va tashqi ko‘rinishi 
1a, 1b, 1, 2, 3 
4-7 
I 
Oq yoki tabiiy nimrang oq tusli yoxud 
paxtaning seleksion navi yoki o‘stiriladigan 
hududiga bog‘liq bo‘lgan nimrang. 
Ipaksimon, yaltiroq va zich ko‘rinishda 
Oq yoki tabiiy nimrang 
oq tusli 
II 
Xira oq rangdan to nimrang tusgacha va 
katta bo‘lmagan sariq dog‘li, yarqiroqligi, 
ipaksimonligi va qalinligi birinchi navga 
nisbatan pastroq 
Xira oq rangdan och 
sariq dog‘li 
nimranggacha 
II 
Xira oq rangdan to nimrang tusgacha yoki 
sariq dog‘lari bo‘lgan notekis sarg‘ish 
ranggacha. Kulrangroq tusli, deyarli 
yaltiramaydi 
Xira oq rangdan sariq 
dog‘li nimrang, sarg‘ish 
ranggacha, nursiz, 
kulrangroq tusli 
IV 
Sariq yoki kulrang aralashgan notekis 
sarg‘ish tusli va qo‘ng‘ir dog‘li. Yaltiroqligi 
yo‘q 
Xira oq rang va nim-
rangdan kulrang tusli 
sarg‘ish nimranggacha 
va qo‘ng‘ir dog‘li 
V 
Qo‘ng‘ir rangdan to dog‘li sariq ranggacha. 
Kulrang 
Xira oq yoki hira nim-
rangdan qo‘ng‘ir dog‘li 
yaqqol sariqqacha. 
Kulrang