7-mavzu: Axborotlarning kompyuterda tasvirlanishi. Reja: Axborotlarning kompyuterda tasvirlanishi. Axborotlarni kodlash

Sonlarni qo’zg’aluvchi vergulli tasvirlash.
Q
asosli sanoq sistemasidagi ixtiyoriy 
a
soni 
(a≠
0) bu usulda quyidagicha 
tasvirlanadi: 
a= ±M*
Q
±r
, bu yerda 
M
– 
a 
sonining 
mantissasi
deyiladi va u musbat 
to’g’ri kasrdan iborat, 
r
– 
a
sonining 
tartibi
deyiladi va u butun son. 
Q
– sanoq 
sistemasining asosi.
1 
Masalan, 125
10
sonini quyidagicha yozish mumkin: 
125=12,5*10
1
=1,25*10
2
=0,125*10
3
=0,0125*10
4
=... 
Agar 
a
 
sonining 
mantissasi
 oraliqda 
bo’lsa, u holda 
a
sonining 
bunday 
tasvirlanishi 
normal shakl
deyiladi. Ravshanki, 125 soni normal shaklda 
a = 0,125*10
3
ko’rinishda bo’ladi. Bu yerda mantissa 0,125 ga, tartibi 3 ga teng. 
24 xona uzunlikdagi katakchada son qo’zg’aluvchi vergulli ko’rinishda quyidagicha 
tasvirlanadi: 
Nolinchi xona son ishorasi, birinchi xona tartib ishorasi(« + » ishoraga 0, «-» 
ishoraga 1 mos keladi). 2 – 8 – xonalar sonning ikkilik tartibini, 9 – 23 – xonalar 
sonning 
ikkilik 
mantissasini 
tasvirlash 
uchun 
ajratilgan. 
Masalan, -7
10
= - 111
2
= - 0,111
2
*10
3 
= - 0,111
2
*10
011
son xotira katakchasida 
quyidagicha tasvirlanadi: Sonlarni bunday usulda tasvirlashda modul jihatidan 
noldan 
farqli 
normallashgan 
son
 
10
-1 111 111
*0.1
 = *2
-127
=2
-128
(M=0,1; p=-1111111) 
bo’lsa, eng katta normallashgan 
son 
10
1 
111 
111
*0,111 
111 111 111 111 
=( 
)
15
*2
127
=2
-15*
2
127
=2
112
<2
113
ko’rinishda 
bo’ladi, 
ya’ni yuqoridagi 
shakilda yoziladigan 
A
soni 
2
-128 
≤ A ≤2
113 
oraliqda bo’lishi kerak. Bu usulda tasvirlashning kamchiliklari sonni 
tasvirlashda belgilar sonining ko’payib ketishi va mos holda arifmetik amallarni 
bajarish jarayonining murakkablashtirib yuborishidan iborat. Xotira katakchasida 
sonlarni tasvirlashning ikki usulini ko’rib chiqdik. Shuni aytish kerakki, 
kompyuterda faqat sonlarni emas, balki turli belgilarni ham tasvirlab ishlatish 
mumkin. Bunday belgilar ham xotira katakchalarida mos ikkilik kodlari orqali 
tasvirlanadi.