7-mavzu. Mashina dеtallari. Dеtаllаrning ishlаsh lаyoqаti оmillаri vа uni tа’minlаsh аsоslаri. Tishli uzatmalar

1. Simmetrik davriy ravishda mashina detallari kuchlanish bilan yuklanganda (2.1-rasm) o’rtacha kuchlanishlar qiymati quyidagacha aniqlanadi:
(2.2)
Davrning kuchlanish amplitudasi esa quyidagacha aniqlanadi:
(2.3)
Asimmetriya koeffisientining qiymati bo’lsa, tubandagicha ifodalanadi:

2.1-rasm. Simmetrik yuklanish tarhi


2. Pulsasiyalanuvchi davr. Ba’zi hollarda detallar pulsasiyalanuvchi, ya’ni vaqt birligi ichida o’z qiymatini noldan maksimal qiymatgacha o’zgartirib turadigan yuklanish ostida bo’lishi mumkin. (2.2-rasmda pulsasiyalanuvchi davr tarhi keltirilgan.)

2.2-rasm. Pulsasiyalanuvchi davrli yuklanish

Agar asimmetriya koeffisienti birga teng bo’lsa, kuchlanish o’zgarmas holda bo’ladi va bunda detal o’zgarmas kuchlanish ta’siri ostida ishlaydi (2.3-rasm).
Ruxsat etilgan yoki zarur mustahkamlik zahirasi koeffisienti differensial usul bilan topilishi mumkin:

2.3-rasm. O’zgarmas kuchlanishli yuklanish

bu yerda:
n₁=1,2...1,5 - detalga ta’sir qiluvchi kuch va momentlarning haqiqiy qiymatlari bilan hisoblash uchun qabul qilingan qiymatlar orasidagi farqni hisobga oluvchi koeffisient;
n₂=1,3...2,2 - materialning bir jinsliligini, uning mexanik xossalarining normativda ko’rsatilganidan farq qilishini hisobga oluvchi koeffisient;
n₃=1,1...1,5 - juda mustahkam bo’lishi talab etiladigan muhim detallarning mustahkamlik zahirasini qo’shimcha ravishda oshirish uchun kiritiladi.
O’zgaruvchan yuklamalar ta’sirida davomli ishlatilgan mashina detallari, tajribalarning ko’rsatishicha, mustahkamlik chegarasi σ_v dan ancha kichik yuklanishlarda ham emirilishi (sinishi) mumkin.
Davriy yuklanishdagi emirilish (sinish) kuchlanishlarning jamlanish zonasida hosil bo’ladigan mikroyoriklar tufayli yuz beradi.
Yoriqlar asta-sekinlik bilan kattalashadi, detalning ichki sohalariga kirib boradi. Кuchlanishlarning davriy ta’siridan yuzaga kelgan emirilish materialning toliqishi deb ataladi. 2.4-rasmda valning toliqish oqibatida sinishi ko’rsatilgan. Detallarning 75-80% sinishi toliqish natijasida vujudga keladi.



2.4-rasm. Valning toliqish oqibatida sinishi:
1 - toliqib yemirilish zonasi;
2 - statik yemirilish zonasi.
Materialning yemirilmasdan o’zgaruvchan kuchlanishlarni ko’p marotaba qabul qila olish qobiliyati uning toliqishga qarshiligi yoki chidam­liligi deb ataladi.