6-MAVZU: Suyakli baliqlar sinfi. Zog`ora balig`ining tashqi va ichki tuzilishi Darsning maqsadi: Sazan balig’ining morfo-anatomik tuzilishini o’rganish orqali
suyakli baliqlar to’g’risidagi bilimlarni mustahkamlash.
Mavzu bo’yicha umumiy ma’lumotlar. Suyakli baliqlar sinfi vakillari yer yuzidagi barcha suv havzalarida tarqalgan. Suyakli
baliqlar umurtqali hayvonlar kenja tipi orasida eng ko’p turlarni (20 mingga yaqin tur) o’z ichiga
oladi. Shuningdek, baliqlar katta sinfiga kiruvchi turlarning 97% dan ortig’i suyakli baliqlar
sinfiga kiradi.
Suyakli baliqlarning eng xarakterli belgilari tubandagilardan iborat. Suyakli baliqlarning
skeletida hamma vaqt ma’lum miqdorda qoplagich suyaklar bo’ladi. Ularning suyaklardan
tuzilgan jabra qopqog’i bo’lib, bu qopqoq jabra teshigining ustidan qoplab, jabra apparatini ancha
mukammallashtiradi. Ichki skeletida, garchi qisman bo’lsa ham, albatta suyak bo’ladi.
Tangachalari (bu tangachalar ikkilamchi tartibda reduktsiyalanishi ham mumkin) ganoid yoki
suyak tangacha bo’ladi (lekin plakoid tangacha bo’lmaydi).
Ikki xil iafas oluvchi baliqlardan tashqari, barcha suyakli baliqlarning suzgich qanotlarini
suyak shu’lalar tutib turadi. Har qaysi tomonida faqat bittadan tashqi jabra yorig’i bor. Jabraaro
to’siqlari yo kichkina, yoki ko’pincha butunlay bo’lmaydi, shuning uchun jabra yaproqlari
bevosita jabra yoylariga o’rnashadi. Ko’pchilik suyakli baliqlarda embrional rivojlanish davrida
ichakning orqa tomonida bo’rtma sifatida hosil bo’lgan suzgich pufagi bor va u muhim gidrostatik
organ hisoblanadi. Erkaklarida juft kapulyativ organi yo’q, urug’lanish hodisasi ba’zi istisnolarni
hisobga olmaganda tashqarida, ya’ni suvda bo’ladi va ikralari mayda, shox moddali qobig’i yo’q.
Tirik tug’adiganlari juda kam. ichagida spiral klapanlari yo’q, uning o’rniga ko’pchilik suyakli
baliqlar ichagida ko’r (pilorik) o’simtalar paydo bo’lgan. Tog’ayli baliqlar yuragidagi arterial
konus o’rniga suyakli baliqlarda aorta so’g’oni paydo bo’lgan.
