7-tema: Texnikalıq konstruktsiyalash hám modellestiriw. Texnikalıq proektlestiriw

Proektlestiriw basqıshları. Analiz bul buyımlar, xodisalar, túsiniklerdi ilimiy tekseriwdiń usılı hám kórkem proyetlestiriwdiń eń bas strukturalıq kismi bolıp tabıladı.
Ol buyımlar hám olar xakida jetilisken túsiniklerdi xar tárepleme kurib chikishni uz ishine aladı. Dizayner dóretiwshilik jumıslarınıń barlıq buyımların analiz kilib chikishga májbúr, oǵan kuyidagilar kiredi: proyetlestiriwdi baslawdan aldın ulıwma dáslepki muloxazalar, ónimdi islep chikarishga hám xatto chikailgandan keyin xam, tayyerlab beriwdiń barlıq boskichlarini uz ishine aladı.
Proyetlestiriwdiń ayırım boskichlarida jetkilikli bulmagan analiz, proektte buyım kiymati dep ataladı. Proyetlestiriw vaktida buyımdıń tiykarlanǵan kórkem-proektlovchilik analizi joqlıǵı onı ruwxıy tozıwǵa hám xali islep chikarish baslanmasdan norasolikka alıp keliwi múmkin.
Chukur analiz túrli qıylı faktorlar, talaplar, shárt-shárayatlar, karashlar birlesuvini kuzda tutadı. Mısalı, fakat xızmetke tiyisli ayrıqshalıqlardı kurib chikib, matosiga, tayyerlash usıllarına, proekt hám forma tańlanıwına axamiyat bermesten, zat tugrisida tulik túsinik payda kilib bulmaydi. Sonıń menen birge, buyımdıń xızmetke tiyisli wazıypasın bilmasdan buyımdıń formasın analiz etiw, sonıń menen birge, buyımlardı jay-jayına jaylastırıwǵa, guzalligiga baha beriw kiyin. Sonday kilib analiz bul belgi kompleksi, pútin hám kup kirrali jarayen bolıp tabıladı. Buyımdı analiz kilganda, onı izbe-iz hám xar tárepleme kurib chikib, buyımdıń benuksonligi, bárkámallıǵına baha bermok zárúr, oǵan xızmetke tiyislilik, proektshilik, texnologiyalıq jixatdan maksadga muvofiklik, paydalanıwda kulaylik, únemlilik, ergonomika talaplarına, tugri jaylastırıw hám estetik talaplarǵa juwap beriwi kiredi. Sanaat ónimlerin analiz etiw onıń sapasın tula hám xar tárepleme aniklashning áhmiyetli dáslepki shárti bolıp tabıladı.
Pútkil sanaat ónimi wazıypasına, jayına karab turt gurxga bulinadi:
1. Insanǵa tikkeley xızmet etetuǵın buyımlar, ónimler (xojalıq turmıs, kúndelik xayet ónimleri, yaǵnıy kiyim-keshek, poyafzal, mebel hám x. k.).
2. Insanǵa tikkeley xızmet etetuǵın hám texnikalıq wazıypaların atqaratuǵın buyımlar (xojalıq ásbaplar, elektroarmatura hám x. k.).
3. Mexnat wazıypasın atqaratuǵın hám kisman insanǵa xızmet etetuǵın sanaat buyımları (qurılmalar, ásbap -úskeneler, mashinalar, transport quralları ).
4. Fakat mexnat wazıypasın atqaratuǵın sanaat buyımları (avtomatlastırılgan sistemalar, mashina mexanizmleriniń kismlari avtomatlasqan sistemalar ).
Bunday gruppalawda buyımlar úlken gruppalarǵa bulinadi hám xar bir gruppa ushın analiz usılın islep chikish múmkinshiligi tugiladi.
Ónimdiń tutınıw sapaların aniklash ushın kórkem-proyetlestiriw analiziniń izbe-izligi (birin-ketinligi) kuyidagicha bulishi múmkin:
1. Ónimdi proektlestiriwdıń hám berilgen tapsırikning uxshashliklariga alokador túrli derekler, ilimiy temalar, qánigelik buyicha kitaplar hám pát, jańalıqlar buyicha informaciya tuplash.
2. Proektlestiriwtirilayetgan buyımdıń ámeldegi uxshashligini izlep tabıw hám odan paydalanıw jarayenining barlıq boskichlari yeki tárepleriniń tolıq suwretin tuzib chikish.
3. " Insan -ónim", " insan -ortalıq" alokalarini aniklash menen birge xızmetke tiyisli talaplardı analiz etiw hám isletiwde bulgan texnika qawipsizligi.
4. Proekttiń tiykar forması kelisiwin aniklash, proektlik mantik hám formasınıń uzaro jaylasıw tártip qásiyetleri.
5. Shúbereklerdiń bir-birine sáykes keliwin analiz etiw, proekttiń xızmetke oidligiga kelisiw, matoning dekorativ (tábiyat kórinisilik) sapaları.
6. Ayrıqsha kismlari buyicha hám ulıwma tárzde ónimdiń kulayligini analiz etiw.
7. Forma dúzilisin analiz etiw, forma pútinligi, barlıq kismlar qásiyetleriniń birligi hám formanıń usıl menen sáykes keliwi.
Kórkem-proektshi analizdiń sanap utilgan tarmaqları uzaro boglangan, biraq tiykarǵı talaptı belgilep alıw ushın xızmetke tiyisli hám pútin analizdiń eki tiykarǵı kismini kurib chikamiz.
Bul basqıshtıń mazmunı -tasdiyqlanǵan kórkem proektleytuǵın usınıslardı rawajlandırıw hám chukurlashtirish bulib esaplanadi, sońı maksad bolsa kórkem proektleytuǵın proektti tapsırikda belgilengen kólemde orınlawı bolıp tabıladı. Tiykarǵı dúzılıw teması allakachon aniklangan hám eger sanaat kórkem óneri shıǵarmalarınıń kurinishi xakida sóylew múmkin bulsa, onıń payda bulishi tulaligicha kórkem-usınıslar boskichiga taallukli bolıp tabıladı.
Kórkem-proektleytuǵın proektlerdiń ulıwma kolemi buyım ózgesheligi hám úlken kishiligine boglik. Mayda buyım tugri múyeshtegi keńislikdegi hám olardıń kesimleri, uzlarining túp (natural ) kolemlerinde, geyde xatto shala nusqa boskichida atqarıw etiledi.
Eger gáp proekt varaklariga tugri kelmaytuǵın iri buyımlar xakida barsa, suwret kishreytiriledi. Geyde júdá áhmiyetli axamiyatga iye bulgan temanı ashıw ushın tábiy kurinishda suwretlenedi. Mısalı, bólme yerugligini proyetlestiriwtirishda chirok túp ulchamida sızıladı. Yul mashinası yeki qandayda bir boshka qıylı transport quralı ústinde islegende, xaydovchining utiradigan jayın, arnawlı kreslosi hám boshkarish buyımların túp ulchovlarda sızıp chikish maksadga muvofik boladı.
Sanaat ónimlerin proyetlestiriwtiriw, tapsırikni tuzib chikish hám tapsırik beriw vaktidan baslanadı. Tapsırikni dúziwde bulajak avtorlar - dizaynerlar qatnasıwları maksadga muvofik bolıp tabıladı. Tapsırik buyırtpası yezma tárzde beriledi, geyde bolsa proekt chiziklar menen tuldiriladi hám olarda proektke túsken buyımdıń tiykarǵı ulchovlari kursatiladi. Tapsırikda xızmetke tiyisli wazıypalar, shamalanǵan proektlik usınıs karorlar, kórkem proekt islep chikarish jarayenida kuyiladigan arnawlı talaplar kiskagina bayen etiledi.
Proektlestiriliwde, tapsırik ámeldegi ónimdi zamanagóylashtirish hám istikbolli proyetlestiriwge karatilgan bulishi múmkin.
Súwretshi - proektshi injiner - proektshi menen birge, ayırım qallarda texnologi hám boshka qánigeler menen ónimge kuyilgan tapsırik hám talaplardı hár tárepleme urǵanıp chikadi.
Buyırmachining tapsırigini urǵanıw hám analiz etıwde kuyidagi tiykarǵı talaplar aniklanishi kerek:
1. Jumıs tártibi hám kulayligi, remontlaw hám tekseriw kulayligi hám xokazolardan kelip chikadigan xızmetke tiyisli paydalanıw talapları.
2. Ónimnen paydalanıw jarayenida insannıń xis-tuygu aǵzaları, oraylıq nerv xolati, bulshıq et-háreketlentiretuǵın sistemasına tásirin kuzda tutatuǵın ruxiy-fizikaviy talaplar.
3. Ónimde paydalanıwı múmkin bulgan átirap daǵı ortalıq hám anik sharayatlar tárepinen kuyilgan talaplar.
4. Málim islep chikarish bazası, ónim tayyerlash múmkinshilikleri hám xokazolar bar ekenligi menen boglangan usınıslıq talaplar.
5. Anıq zatlardı kullash, ónim dúzilisi, ónim tayyerlash hám qayta islew usılları hám xokazolar shárt-sharayatından kelip chikadigan proekt talapları.
6. Ónimdiń iktisodiy natiyjeliligine karatilgan hám ónimdi tayyerlash bahasın xamda mexnat ónimliligi, shıdamlılıǵı, pishikligi hám boshka soǵan uxshash ıskerlik kursatkichlarini esapqa alatuǵın iktisodiy talaplar.
7. Kórkem-estetik talaplar.
Kup qallarda úlgi (maket) sanaat ónimi xakida kórkem-miynettiń dúzilisi karorni izlewde tiykarǵı qural bulib koladi, biraq súwret salıw (grafik ) qurallar xam biykar etilmeydi, bálki kerisinshe, tiykarǵı bulib esaplanadi.
Sonday kilib, kórkem proyetlestiriwdiń birinshi boskichida kuyidagilar tiyisli: suwretleytuǵın sızılmalar, proektti shala nusqa daǵı súwretlerin islep chikish hám úlgi tayyerlash. Proyetlestiriwdiń sol boskichida izoxli túsindiriw xati tayyerlanadi, ol jaǵdayda kabul kilingan karor, párdazlaw usılları hám tiykarǵı kursatkichlar menen birge kayd kilinadi.
Proyetlestiriwdiń birinshi boskichi eń juwapkerli hám xal kiluvchi bolıp tabıladı, sebebi ol jaǵdayda kolem xakida karor kabul kilinadi, buyım kismlarining jaylasıwı (komponovkasi), kurinishi hám boshka sapaları belgilenedi. Shala nusqa daǵı proektke kórsetiw kilinadigan shúbereklerdiń joqarı sapa xamrox bulishi kerek.
Proyetlestiriwdiń birinshi boskichi proyetlestiriwdiń tiyisli kórkem texnikalıq keńeslerinde tasdiklovchi keńselerde kurilishi menen tamamlanadı.
Proyetlestiriwdiń ekinshi boskichi ulgi hám koliplar tayyerlashni, jumıs ushın zárúr bulgan sızılmalardı orınlawdı uz ishine aladı. Oǵan tugri múyeshtegi keńislikdegi sırtqı kórinislerde buyımdıń ulıwma kurinishi, proektleytuǵın kesimler, kism hám detallarning tariyxı, túrli koliplar hám boshkalar, yaǵnıy ónim islep chikarish ushın barlıq proekt shúberekleri kiredi. Geyde proyetlestiriwdiń ekinshi boskichi proekt avtorları qadaǵalawında tájiriybelik úlgi jaratıw menen tamamlanadı. Bul xolatda ǵalabalıq tárzde ónim islep chikarish ushın tayyerlangan sızılmalar tájiriybelik úlgi sınaqtan utgandan sung atqarıw etiledi.
Ayırım qallarda júdá quramalı ónimlerdi tayyerlashda texnikalıq proektti islep chikarish proyetlestiriwtirishning ekinshi boskichiga kiredi. Ol jaǵdayda ishdagi proekt úshinshi boskichga taalukli boladı. Eger uzlashtirilgan yeki uzlashtirilayetgan sanaat juwapkeroti ushın tapsırik berilsa, ol tapsırik zamanagóylashtirish tapsırigi menen muvofiklashib keledi.
Sonday eken, dizayner kórkem proektlestiriliwde proektti islep chikishning barlıq boskichlarida qatnasıw kilmaydi.
Ónimdiń ulıwma kurinishi tugri múyeshtegi keńislikdegi sırtqı kórinisler hám istikbolda sayalar retinde tazalanıp, atqarıw etiledi.
Istikbolli hám sayalar dúziw usılları sızılma geometriya koidalari yeki elektronika jerdemida ámelge asıriladı.
Proekt teması júdá keń mániste urǵanıp chikiladi, yaǵnıy kuyidagilarga itibar beriledi:
-mashina yeki buyım kanday hám kay sharayatta islewi.
-bul mashina atqaratuǵın jumıstıń nátiyjesi yeki proyetlestiriwtirilayetgan buyım ne ushın xızmet etiwi.
-proyetlestiriwdiń kanday kurinishlari bulishi múmkinligi.
-kanday iktisodiy talaplar kuyilishini biliw zárúr.
Xronometraj utkazib, xar bir jumısqa kancha vakt sarıplanıwın aniklash kerek, birok bul xam jetkilikli emes. Boshka mashinada islew tájiriybesine hám xesh bulmaganda uz xolatida turıp takkoslash múmkinshiligine iye bulgan kombaynshınıń uzi neler dep aytıwın esitiw áhmiyetli bolıp tabıladı. Ol boshkalarning názeri menen karaganda, mutlako áhmiyetli bulmagan kup zatlardı jańalıq ashıwı múmkin: málim bulishicha, tez-tez isletip turılatuǵın mashinalardıń boshkarish kismlari nokulay jaylasqan, kabinaga urnatilgan ayna urimni baqlawǵa múmkinshilik bermeydi, ol yeki bul kismlani buraw kiyin hám xokazo.
Aqırında, mashinanıń ishki estetik sapaları :áwele jumısshınıń jumıs urni. Kabinaning pútkil kólemli-keńislikdegi dúzilisi ónimli islewge múmkinshilik beredime? Neler jetiwmeydi hám neler xalakit beredi? Ol shıraylı hám qolaylıma?
Mashinanıń sirtki hám ishki reńi xam súwretshiniń ixtiyerida boladı. Xavorang kombayndıń reńi gallazor ishinde kanday kurinish beredi? Kizil reńdegi kombayn -ne? Extimol, jaxzirama saxro orınlarda sovuk reń, kuyesh xamisha jetiwbeytuǵın arqa keńliklerde bolsa issik, sarik - zargaldok reń jaqsı bolıp tabıladı. Álbette, birpara bir zatlardı sızılmashılıq stolida xal etiw múmkin bolıp tabıladı. Lekin jumıs jayınıń uzida, tábiyaat kuynida juwaplar tezrok hám anikrok tabılıwı múmkin.
3. Proektlestiriw processi. Dizayner iskerligi. Kórkem proektshi usınısları maxsulo tiykarǵı goyasining dúzilisi hám formaların ulıwmalastırıwdan ibarat esaplanadi.
Bul jarayen tapsırikni chukur urǵanıp, kórkem proektshi hám kórkem ádebiyatqa baylanıslıetlar analizinen paydalanıp bulgandan sung baslanadı.
Proyetlestiriwtirishning xakikiy tárzde baslanıwın súwretshi pikirleri suwretleytuǵın sızılma yeki bushlik kólemde uz hákisin tapa baslaǵanınan biliw múmkin. Birok ámelge asırılǵan birinshi niyetler xali aqıl kilingan, faxmlangan buyımnan yirok boladı.
Biraq buyımdıń sonday gruppaları xam barki, olarda kolem transport dúzilisi yeki aldınan kattik belgilengen yeki sonsha ápiwayı hám ápiwayıki, dáslepki kolem-transport keyipi ushın mashqala tugdirmaydi.
Ónim dúzilisin belgilew kórkem proyetlestiriw jarayenining eń juwapkerli kismi bolıp tabıladı. Ádetde ónim dúzilisin belgilew bir vaktda dizayner hám injiner-proektshi tárepinen ámelge asıriladı.
Proektshi ónimdiń tiykarǵı kismlari, olardıń ulchamlari hám jaylastırilishini aniklaydi. Suwretleytuǵın sızılmadan xabarlı hám mavxum oyda sawlelendiriwge iye bulgan dizayner ónim, buyım kismlarini jaylastırıwdıń kurinishlarini izlaydi hám túrli kurinishlardan kelip chikadigan juwmaq, karorlarga tayanadi. Sonnan keyin proektshi saylanǵan kurinishlar menen islew múmkinshiligine iye boladı.
Ónimdiń estetik jixatdan qáliplesiwine ortalıqtıń shárt-shárayatları hám forma mazmunı kurinishi yeki tábiyat kórinisilik kiyeslanganligi úlken tásir etedi. Ónim hám buyım formasına túrli faktorlar xam tásir etpey kolmaydi: xavo tazalıǵı, átiraptı patas etetuǵın elementlar, ónimnen paydalanıw jayı (ochik xavo, yepik jay, suw), xarorat sisteması, ortalıqtıń teris tásiri, iklim sharayatı (Uzok Arqa, Urta mintaka, issik, iklim, tropiklar).
Sonday eken, ónimdiń estetik sapaları onıń forması hám mazmunın belgileytuǵın anik shárt-shárayatlar menen boglik.
Kórkem proektshi usınıslar boskichidagi islerdi ámelge asırıw nátiyjesinde tiykarǵı principler sistemasına yeki rejesine juwap bere alatuǵın proektshilik hám sistema sheshimleriniń eki-úsh variantı payda bulishi kerek.
Proektti tasdiklash jarayeni tadkikot nátiyjelerin uzida ask ettirgen proyetlestiriw tapsırigini esapqa alıp, pútkil proekt hújjetlerin dikkat menen analiz etiwdi talap etedi.
Tasdiklashga takdim etilgen kórkem proektshiniń joybarına kuyidagilar kiredi:
1. Túsindiriw xati.
2. Kórkem proektshi usınısın tasdiklash tugrisida jıynalıs bayenidan kúshirma.
3. Ulıwma kurinshlar hám texnikalıq kurilmalarning sızılmaları, sızılmada súwretlew usılları, súwretler.
4. Úlgiler, úlgiler, jumıs boskichlari buyicha súwretlerdiń fotosuratlari.
5. Uxshashliklar hám tımsallardıń fotosuratlari.
6. Sırtqı kórinisi úlgisi.
Kórkem proektshi proektsi tasdiyqlanǵannan keyin dizayner óniminiń quramalı sırtın geometriyalıq jixatdan joybarlawdıń sızılmaları hám principlerıni islep chikadi, tegis polga sızılatuǵın sızılmalardı islep chikish, úlgili nusqa tayyerlashda qatnasadı, chiziklar menen súwret salıw bulimlarini, keste hám úlgilerdi atqaradı, qosımsha hújjetlerdi tuzib chikadi.
Ónimdi ǵalabalıq tárzde islep chikarish ushın tegis polga sızılatuǵın sızılma yerug kúlreń buyeklar menen koplangan alyuminiy taxtalarda atqarıw etiledi. Kestede belgiler arasındaǵı aralıq 200 mm. bulganda onıń anikligi 0, 25 mm.ga teń bolıp tabıladı.
Alyuminiy taxtalarında tegis polga sızılatuǵın sızılmanıń atqarıw etiliwi proekt anikligi hám saklanishini asıradı. Barlıq múyeshtegi hám kesimli chiziklar sıyaqlı kestede chiziklar kora tús menen atqarıladı yeki iyne menen tirnaladi.
Jumıs sızılmaları tayyerlanayetgan waqıtta dizayner kútá úlken juwapkershilikke iye boladı. Kórkem proektshe proektte uz sawlelengen pikirler, muljallar buzılmawın hám paydalanıw kulayligini baqlaw detallar hám kismlarning tayyerlanishi ústinen turaqlı qadaǵalaw urnatishi kerek.
Ónimdiń tájiriybelik nusqasın tayyerlash hám sınap kóriwde xam dizayner aktiv qatnasıw etedi. Tájiriybelik nusqa sapaları paydalanıwdıń ámeldegi sharayatlarında proektke tiykar kilib alınǵan talaplar tiykarında tekseriledi.
Buyımlar álemin proyetlestiriw menen shugullanadigan kisi uzınıń sońı maksadi-shıraylı buyım jaratılıwma háreket kilar eken, ol birinshi náwbette usı buyımdıń estetik kiymati neden ibarat ekenligin biliwi kerek.
Dizaynerlar, injiner proektshiler, ilimpazlar, texnologlar, iktisodchilar, shıpakerler, texnikanı isletiwshiler menen dóretiwshilik xamkorlikda islewi, nafakat tashki kurinishi, bálki ulıwma qásiyetleri buyicha xam ma'kul buyımlar islep chikarish yullarini izlewleri kerek.
Injiner-proektshi, texnolog, ergonomist etiwi kerek bulgan jumıslar súwretshi proektshi wazıypasına kirmaydi, biraq bul máselelerde xam ol jetkilikli dárejede bilimge iye bulmogi kerek.
Sol sebepli dizayner bilim sheńberi keń bulib, ol xar kanday qánigediń kásiplik tilin túsiniwi kerek.
Dizayner uz iskerliginde kupgina ilimiy pánler arasından uzi ushın kereklisin ajıratıp alıw kobiliyatiga iye bulish, olarda dizayn ushın ilimiy kiymatga iye bulgan zatlardı túsiniwi hám baxolay bilmogi dárkar.
Dizayner dárejesi hám estetik diydi bálent, islep chikarish máselelerin jetkilikli biletuǵın, istikbolni kura alatuǵın, forma izlewdiń analiziy hám kolemlik usılların iyelegen, proektlengen hám párdazlaw buyımların jaqsı túsinetuǵın bulishi kerek.
Dizayner proektte ogib turatuǵın hám uz sayaların, sáwle hám jeritgichlarni ónimdiń uzida xam, ekinshi dárejeli ústlerinde xam nurlardıń túrli yunalishida suwretlay biliwi kerek.
Dizayner nusqalastırıw hám úlgi tayyerlashga tikkeley tiyisli esaplanadi. Úlgi geyde ónimdi proyetlestiriwtiriw menen alokador bulgan málim máseleni urǵanıw hám tekseriw ushın tayyerlanadi. Mısalı, kupgina transport qurallarında adamlardı urınlarǵa jaylastırıw hám avtobusdagi adamlardı kúshira biliwdi urǵanıw ushın (samolet-vagon, avtomobil) úlgisinen paydalanadılar.
Dizayner tájiriybesiniń rawajlanıwı ushın ministrler maslaxatining 1987 jıl 3 noyabrinde " Dizaynni jáne de rawajlandırıw hám sanaat ónimi sapasın asırıwda, xamda turaq-jay, islep chikarish, social -materiallıq tarawları sanaat binalardı jetilistiriwde odan paydalanıwdı keńeytiw ilajları tugrisida" gi qararı ayrıqsha axamiyatga iye.
Jańa kurgazma úlgilerin ádetde usta úlgishiler atqaradılar : olar úlgilashtirishning barlıq názik táreplerin biliwleri kerek. Olar áne sol maksad ushın arnawlı buyımlanǵan xanada isleydiler.
Gips jerdemida koliplash ustaxonasi ádetde ayrıqsha kurib chikiladi, buǵan sebep onda shań hám ızǵarlıqtıń bar ekenligi bolıp tabıladı, olar xar kanday ónimdiń saklanishiga tásir kursatadi. Ustaxona ásbap -úskeneleri ápiwayı ; gips saklanadigan arnawlı sandikcha, marmar taxtashası tushalgan stol, bir neshe ıdıslar, koliplarni kuritish ushın kiyim shkafılar, gúrekler, pichok hám boshka ásbaplar.
Sonday kilib, proyetlestiriwdiń fakat baslanıwı jumıs stoli átirapında atqarıladı, sungra ol úlgi hám polda sızılǵan súwretlerge kúshiriladi, olarda kolip jáne onıń barlıq kemshilik jayları aqırına jetkiziledi.
Biz bul jerde avtomobillerdi proyetlestiriw ústinde tuxtalib utdik, lekin dizaynerlar ushın temalar niyaxoyatda kup bulib, olardıń xammasi uziga tán ayrıqshalıqlarǵa iye. Soǵan qaray proektshilik byurolarining dúzilisi xam, usınıń menen birge olardıń barlıq arxitektorlıq joba dúzilisi hám buyımları xam túrme-túr bolıp tabıladı. Geyde bular quramalı kup kirrali bulib, olarǵa kórsetiw xanasi, kitapxana, stilistik bólmeler hám boshkalar kiredi.