8-amaliy mashg`ulot G’ildirakli mashinalar yurish qismi tuzilishi va yo`naltiruvchi g’ildiraklar og’ishini tekshirish. Ishdan maqsad

19.11-rasm.Avtomobil va traktor shinalarining ventili:
1 — qalpoqcha; 2 — zolotnik; 3 — rezina vtulka; 4 — klapan;
5 — shpilka; 6 — korpus; 7 — oboyma

metall korpus (6), zolotnik (2) va qalpoqcha (i)dan iborat. Zolotnikning zichlovchi rezina vtulkasi (3) bor. Klapan (4)

li shpilka (5) zolotnik orqali o‘tkazilgan.Shinaga dam berish uchun qalpoqcha burab chiqarilib, ventilga havo nasosining shlangi kirgiziladi. Havo bosimi klapan (4) ni ochib,kameraga o‘tadi. Shpilka prujinasi va kamera ichidagi havo bosimi klapanni jips berkitib turadi, shu sababli havo kameradan qaytib chiqolmaydi. Kameradan havoni chiqarish uchun shpilkani itarib,klapanni ochish yoki zolotnikni burab chiqarish kerak.Traktor shinalariga suv yoki muzlamay digan suyuqlik to'ldirish uchun oboyma (7) chiqarilib, korpus (6) ga suv to ig ‘izish moslamasi mahkamlanadi.Shinalar olchami pokrishkaning yon tomoniga ikkita raqam bilanyoziladi. Bu raqamlaming birinchisi shina profilining eni (В) ni (19.10-rasm, a), ikkinchisi g'ildirak to'g'inining tashqi diametri (D) ni dyuymyoki millimetrlarda ifodalaydi (bir dyuym 25,4 mm ga teng). Masalan,8,25—40" deyilsa: profilining eni В = 8,25" va g'ildirak to'g'inining tashqi diametri D = 40" ga teng bo'ladi. Shinaning tashqi diametri Dt=2B + D formulasi bo'yicha aniqlanadi. Я 146 modelli gumbazsimon shina 1140x700 deb belgilanadi, bunda shina profilining eni 1140 mmva g'ildirak to'g'inining diametri 700 mm bo'ladi.
Traktor va avtomobillarda, asosan, past (0,08—0,5 MPa) bosimshinalar (ballonlar) qo'llaniladi. Shinalardagi havo bosimi ko'pchilikyuk avtomobillarida 0,3—0,45 MPa, yengil avtomobillarda 0,15 —0,22 MPa, traktorlaming yetakchi g'ildiraklarida 0,08—0,5 MPa, oldingig'ildiraklarida 0,16 - 0,5 MPa (TT3-100 da 0,4 MPa) bo'ladi.Pnevmatik shinalarning sirpanib g 'ild ira sh in i kamaytirish traktordan unumli foydalanish uchun g'oyat katta ahamiyatga ega.Nam va yumshoq yerdan yurganda shinalarning yer bilan tishlashishini kuchaytirish uchun g'ildiraklarga qo'shimcha yuk (cho'yan tosh)osiladi, shina kameralariga hajmining 3/4 qismiga qadar suv yokiog'irligi bo'yicha 1/4 qismi xlorid kalsiydan iborat eritma to'ldiriladi;traktorning gidravlik o'rnatish tizimining vazminlashtirgichlaridan foydalaniladi; yetakchi va boshqariluvchi g'ildirak o'rtasiga q o 'shimcha taranglovchi g'ildirak o'rnatib, qo'shimcha va yetakchi g'ildiraklarga o'rmalovchi zanjir tasma kiygiziladi; yetakchi g'ildiraklarga
panjara nusxa kengaytirgich va qaytarma (yer tishlagichlar)o'matiladi. Kengaytirgich yumshoq yerda, yer tishlagichlar esa namyerlarda qoilaniladi.Normal tuproqli yeriarda, shuningdek, o‘rnatma qishloq xo'jalikmashinalaridan foydalanganda yetakchi g'ildiraklarning yerga tushadiganvaznini oshirishga ehtiyoj qolmaydi. Paxtachilikda qo‘llaniladiganuch g'ildirakli universal traktomi muvozanatlash uchun oldingi g'ildiragitepasiga (yarim ramalaming oldingi brusiga) qo‘shimcha yuk qo‘yiladi,chunki mashinalar, asosan, traktorning orqa qismiga o‘matiladi.
Old osmalarda (to’sinlarda ham) bir muammo bo’lib, vertikal o’rnatilgan g’ildiraklar to’singa tushgan og’irlikdan egiladi, natijada g’ildiraklar bir-biriga og’ib aylanganda g’ildirashiga qarshilik juda ortib ketadi. Bu holatdan qutilish uchun chap g’ildirak chap tomonga, o’ngi o’ng tomonga  burchagiga og’diriladi.  Old osmalarda (to’sinlarda ham) bir muammo bo’lib, vertikal o’rnatilgan g’ildiraklar to’singa tushgan og’irlikdan egiladi, natijada g’ildiraklar bir-biriga og’ib aylanganda g’ildirashiga qarshilik juda ortib ketadi. Bu holatdan qutilish uchun chap g’ildirak chap tomonga, o’ngi o’ng tomonga  burchagiga og’diriladi.  - g’ildirakning og’ish burchagi deyiladi ( 4.17-rasm, a). G’ildirak og’ish burchagining bo’lishi avtomobil harakati davrida (ayniqsa burilishida) yuklanish hisobiga tiklanib yo’lga jipslashib uning turg’unligini yaxshilaydi.






4.17-rasm. Old boshqariluvchi g’ildiraklarning joylashish burchaklari.
 - g’ildirakning vertikal xolatdan og’ish burchagi;  - old g’ildiraklarning yaqinlashuv burchagi; A,B-g’ildiraklarning oldingi va ketingi qismlari orasidagi masofa

Lekin og’ish burchagi  ning bo’lishi g’idiraklar harakati davrida ularni O markazi atrofida burilib harakatlanishga majbur etuvchi kuchlarni paydo etadi. Bu kuchlar g’ildiraklarni sirpanib harakatlanishini taqozo etadi, natijada shinalar tezkor yeyiladi. Bu kamchilikni yo’qotish uchun chap va o’ng g’ildiraklar bar-biriga parallel emas, balki avtomobil bo’ylama o’qiga  burchak ostida joylashtiriladi (4.17 - rasm, b).

G’ildiraklarning yaqinlashuv burchagi  g’ildiraklar orasidagi A va B masofalarning to’g’inlar chetidan g’ildirak markazi balandligida o’lchangan ayirmasiga teng. Bu ayirma har xil avtomobillar uchun 2-12 mm yoki q0⁰20¹-1⁰. G’ildiraklarning og’ish burchagi  q0-2⁰ bo’lishi mumkin.
Old g’ildiraklarining og’ish  va yaqinlashuv burchaklar bilan joylashishi, ularning yonga sirpanmasdan to’g’ri chiziqli g’ildirashini ta’minlaydi. Avtomobilning ekspluatatsiyasi davrida qismlarining yeyilishi  ,  burchaklarining o’zgarishiga olib keladi. Shuning uchun vaqtida ular rostlanib turadi.
G’ildiraklarning joylashishi burchagiga shkvorenning ko’ndalang  va bo’ylama  tekisliklarda og’ish burchaklari ham kiradi. Ularning mavjudligi g’ildiraklarning stabillanish momentlarini hosil etib avtomobilning boshqariluvchanligini yaxshilaydi. Bu burchaklar rostlanmaydi, osmaning konstruksiyasi hisobiga ta’minlanadi va har xil avtomobillar uchun 4-8⁰ni tashkil etadi.
Lekin og’ish burchagi  ning bo’lishi g’idiraklar harakati davrida ularni O markazi atrofida burilib harakatlanishga majbur etuvchi kuchlarni paydo etadi. Bu kuchlar g’ildiraklarni sirpanib harakatlanishini taqozo etadi, natijada shinalar tezkor yeyiladi. Bu kamchilikni yo’qotish uchun chap va o’ng g’ildiraklar bar-biriga parallel emas, balki avtomobil bo’ylama o’qiga  burchak ostida joylashtiriladi (4.17 - rasm, b).
G’ildiraklarning yaqinlashuv burchagi  g’ildiraklar orasidagi A va B masofalarning to’g’inlar chetidan g’ildirak markazi balandligida o’lchangan ayirmasiga teng. Bu ayirma har xil avtomobillar uchun 2-12 mm yoki q0⁰20¹-1⁰. G’ildiraklarning og’ish burchagi  q0-2⁰ bo’lishi mumkin.
Old g’ildiraklarining og’ish  va yaqinlashuv burchaklar bilan joylashishi, ularning yonga sirpanmasdan to’g’ri chiziqli g’ildirashini ta’minlaydi. Avtomobilning ekspluatatsiyasi davrida qismlarining yeyilishi  ,  burchaklarining o’zgarishiga olib keladi. Shuning uchun vaqtida ular rostlanib turadi.

Dinamik tartibda g’ildiraklarni o’rnatish burchagini nazorat qiluvchi jihozlar.
a-o’tib ketiladigan platformali jihoz shakli; b- o’tib ketiladigan reykali jihoz shakli; v-aylanuvchi barabanli jihoz shakli;
1-ko’ndalang harakatlanuvchi platforma; 2-ko’ndalang harakatlanuvchi reyka; 3-yetaklovchi baraban; 4-o’q bo’ylab harakatlanuvchi yetaklanuvchi baraban.

G’ildiraklarning joylashishi burchagiga shkvorenning ko’ndalang  va bo’ylama  tekisliklarda og’ish burchaklari ham kiradi. Ularning mavjudligi g’ildiraklarning stabillanish momentlarini hosil etib avtomobilning boshqariluvchanligini yaxshilaydi. Bu burchaklar rostlanmaydi, osmaning konstruksiyasi hisobiga ta’minlanadi va har xil avtomobillar uchun 4-8⁰ni tashkil etadi.