8-ma’ruza korxonaning daromadi va foidasi

^8-MA’RUZA KORXONANING DAROMADI VA FOIDASI


8.1.Korxona daromadlari
8.2.Korxonaning foydasi, uni taqsimlash
8.3.Optimal ishlab chiqarish hajmlarini aniqlash va daromadni maksimal darajasini aniqlash
8.4.Korxona rentabelligi

Xar bir korxona o‘z faoliyatini olib borishidan maqsad bu –foyda olishdir.

Daromadlar – bu subyektning xo‘jalik faoliyati natijasida, ijara haqi, foizlar, litsenziya to‘lovlari va dividentlar shaklida daromad keltiradigan faoliyat, yani tovarlarning sotilishi, xizmatlarning ko‘rsatilishi yoki boshqa shaxslarning xo‘jalik subyektining resurslaridan foydalanishi natijasida aktivlarning kelib tushishi yoki majburiyatlarning kamayishi orqali ro‘y beradigan iqtisodiy resurslarning ko‘payishidir.
Moliyaviy natijalar to‘g῾risidagi hisobotda daromadlar, xarajatlar, foyda va zararlar xo‘jalik yurutuvchi sub῾ektlarning quyidagi faoliyat sohalari bo‘yicha aks ettiriladi.

• 
  asosiy faoliyat;
  
• 
  investitsion faoliyat;
  
• 
  moliyaviy faoliyat.
  

Asosiy faoliyatdan olingan daromadlar deganda korxona ustavida belgilangan asosiy faoliyatdan olingan daromadlar tushuniladi (mahsulot ishlab chiqarish, sotish).
Asosiy bo‘lmagan faoliyatdan olingan daromadlar deganda bevosita asosiy faoliyatga taaluqli bo‘lmagan faoliyat turlaridan olingan daromadlar tushuniladi. Bu daromadlar moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar va favqulotdagi daromadlarga bo‘linadi.
Moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar deganda qimmatli qog῾ozlar, valyuta operatsiyalari, kredit va qarzlarni berishdan olingan daromadlar tushuniladi.
Favqulotda daromadlar deganda yuz berishi xarakteriga ega bo‘lmagan, kutilmagan tasodifiy va hodisalardan olingan daromadlar tushuniladi. (tabiiy ofatlar, revolyutsion o‘zgarishlar, davlat qonunlarinig o‘zgarishi).


8.2.Korxonaning foydasi, uni taqsimlash
Sanoat va uning barcha bo‘g῾inlari ishini tavsiflovchi sifat ko‘rsatkichlaridan biri foyda va rentabellikdir.
Foydaning asosiyvazifasi ishlab chiqarish faoliyatining natijasidan olingan iqtisodiy samarani tavsiflaydi, chunki u so‘nggi moliyaviy natijani ifodalaydi.
Foyda sanoat, tarmoq va korxonaning hamma, ishlab chiqarish, xo‘jalik faoliyati natijalarini umumlashtiruvchi ko‘rsatkichdir.
Foyda - bu tadbirkorlik faoliyati bilan bog῾liq tavakkalchilik uchun uning mukofotini tavsiflovchi tadbirkorning pul bilan to‘langan sof daromadi. Foyda - bu bozor energiyasi sohasida ishlaydigan korxonaning asosiy maqsadi.
Foyda - bu biznesni yuritishdagi umumiy daromad va umumiy xarajatlar o‘rtasidagi farq.
O‘zining iqtisodiy tabiati bo‘yicha foyda moddiy ishlab chiqarish ishchilarining mehnati tufayli jamiyat uchun yaratilgan ortiqcha mahsulot qiymatining (narxining) bir qismi sifatida ishlaydi. Ortiqcha mahsulotni shakllantirish manbai ortiqcha ish kuchi hisoblanadi.
Foydali munosabatlar bozor munosabatlari kategoriyasi sifatida quyidagi funktsiyalarni bajaradi:

• 
  korxona natijasida olingan iqtisodiy samarani tavsiflaydi;
  
• 
  ogohlantiruvchi funktsiyaga ega;
  
• 
  uning mazmuni shundan iboratki, foyda bir vaqtning o‘zida moliyaviy natija va korxonaning moliyaviy resurslarining asosiy elementidir.
  

O‘z-o‘zini moliyalashtirish printsipining amaldagi ta῾minoti olingan foyda bilan belgilanadi. Sof foyda ulushi ishlab chiqarish faoliyatini kengaytirishni, korxonaning ilmiy-texnik va ijtimoiy rivojlanishini, ishchilarni moddiy rag῾batlantirishni moliyalashtirish uchun yetarli bo‘lishi kerak.
Foyda turli darajadagi byudjetni shakllantirish manbai. U soliq shaklida byudjetlarga boradi.
Yo‘qotish hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Ular moliyaviy resurslardan foydalanish, ishlab chiqarishni tashkil etish va mahsulotni sotishni tashkil etishda korxonaning xato va kamchiliklarini ko‘rsatadi.
Tashkilotning moliyaviy-iqtisodiy natijalarini aniqlash quyidagi foyda turlarini hisoblashni nazarda tutadi:

• 
  mahsulot (ish, xizmat) sotishdan olingan foyda (zarar);
  
• 
  moliyaviy-iqtisodiy faoliyatdan olingan foyda (zarar); balans foydasi (zarari);
  
• 
  hisobot davridagi taqsimlanmagan (sof) foyda (zarar).