87. Budjet nazorati va uni o`tkazish usullari Nazorat va muhokama uchun savollar

G`aznachilik bo`linmalari davlat moliyaviy nazoratini:
budjet tashkilotlarining va budjet mablag`lari oluvchilarning tovarlarni yetkazib beruvchilar (ishlarni bajaruvchilar, xizmatlar ko`rsatuvchilar) bilan Davlat budjeti va davlat maqsadli jamg`armalari budjetlari mablag`lari hisobiga tuzilgan shartnomalarini xarajatlar smetalarida ko`rsatilgan summalar doirasida hamda belgilangan maqsadlarga muvofiq tuzilganligi ustidan nazorat qilish asosida majburiy ro`yxatdan o`tkazish;
xarajatlar smetalarida va ro`yxatdan o`tkazilgan shartnomalarda nazarda tutilgan summalar doirasida budjet tashkilotlari va budjet mablag`lari oluvchilar nomidan hamda ularning topshirig`i bo`yicha tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) yetkazib beruvchilarning hisobvaraqlariga to`lovlarni bevosita amalga oshirish orqali to`lov intizomiga rioya etilishini ta`minlash yo`li bilan amalga oshiradi.

O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining Nazorat-taftish bosh boshqarmasi va uning hududiy bo`linmalari:
budjet va smeta-shtat intizomiga rioya qilinishi;
budjet tizimi budjetlarining xarajatlari ijrosi;
budjet tizimi budjetlarining mablag`lari hisobidan to`lovlarni amalga oshirishning navbatliligi, muddatlariga rioya etilishi va to`liqligi;
davlat investitsiya dasturlarini amalga oshirish uchun markazlashtirilgan manbalardan ajratiladigan mablag`lardan maqsadli foydalanilishi;
O`zbekiston Respublikasining chet eldagi diplomatik muassasalari tomonidan chet el valyutasidagi mablag`lardan to`g`ri va maqsadli foydalanilishi;
pensiyalar va nafaqalar to`g`ri tayinlanishi, hisoblanishi va o`z vaqtida to`lanishi;
tibbiy-mehnat ekspert komissiyalarining faoliyati;
budjet ssudalari va kredit liniyalaridan maqsadli foydalanilishi;
O`zbekiston Respublikasi tomonidan yoki uning kafolati ostida jalb qilingan kreditlardan (qarzlardan) maqsadli foydalanilishi;
insonparvarlik yordami va texnik ko`maklashish mablag`laridan maqsadli foydalanilishi;
davlat xaridlari bo`yicha tender (tanlov) savdolarining to`g`ri o`tkazilishi ustidan davlat moliyaviy nazoratini amalga oshiradi.
Bu sahifa navigatsiya:
o Nazorat sub`ektlari
o Moliyaviy nazorat tizimi bloklari
o Moliyaviy nazorat iqtisodiy sub`ektlari bo`yicha ko`rinishlari
o O`tkazish usullariga binoan – Umumuslubiy
o Xaqiqiy tekshirish usullari
o 2. Davlat byudjeti ijrosini amalga oshirishda byudjet nazoratining o`rni va axamiyati.
o 3. Byudjet nazoratining shakllari, turlari va usullari hamda nazorat organlarining vakolatlari.
o O`zbekiston Respublikasi Hisob palatasi tomonidan amalga oshiriladigan davlat moliyaviy nazorati.
o O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, moliya boshqarmalari va moliya bo`limlari tomonidan amalga oshiriladigan davlat moliyaviy
o G`aznachilik bo`linmalari tomonidan amalga oshiriladigan davlat moliyaviy nazorati.
o O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining Nazorat-taftish bosh boshqarmasi va uning hududiy bo`linmalari tomonidan amalga
o Davlat soliq xizmati organlari tomonidan amalga oshiriladigan davlat moliyaviy nazorati.
o Davlat moliyaviy nazorat organlarining o`zaro hamkorligi.
o 4. Byudjet nazoratini tashkil qilishning maqsadi va vazifalari.
o 5. Byudjet nazoratining sub`ektlari va ob`ektlari.
o 6. Byudjet nazorati faoliyatini rejalashtirish va ularni o`tkazishning hususiyatlari.

Toshkent Moliya Instituti

“Buxgalteriya hisobi va audit” fakulteti

Xba-60 guruh talabasi

Normuhammedova Madinaning

MUSTAQIL

ISHI

Mavzu: “Byudjet nazorati” fanining predmeti

va metodi.

1. “Byudjet nazorati” fanining predmeti va metodi.

Hozirgi kunda bizning mamlakatda moliyaviy nazorat, mustaqil audit,

buxgalteriya hisobi va iqtisodiy tahlil maxsus iqtisodiy fanning alohida
segmentlari hisoblanadi. Bularning har biri o`z predmeti, izlanish usullari
va amaliy qo`llanish jabhalariga ega. Shu bilan birga ularning bog`liqlik
jihatlari va oldidagi maqsadning umumiy jabhalari mavjud, ya`ni to`g`ri
boshqaruv qarorlari qabul qilish uchun aniq ma`lumotlar berish va
iqtisodiy samaradorlikni oshirish yo`llarini aniqlash shular jumlasidandir.

Nazorat - bu keng tushuncha bo`lib maxsus kuzatish tizimidan iborat

boshqaruv funksiyalarining biridir. Uning asosiy maqsadi malumotni
taqqoslash, o`zgarishlarni aniqlash va baholashdan iborat.
Nazorat sub`ektlari – nazorat funksiyalarini bajaruvchi maxsus
tashkilotlardir.

Nazorat

ob`ektlari

–
moliyaviy-xo`jalik-tijorat
tashkilotlari,
birlashmalaridir.
Nazoratning uch turi mavjud: dastlabki nazorat, joriy nazorat va keyingi
nazorat.
Dastlabki nazorat – bunda reja, dastur va smetalarning tuzilishi
nazoratdan o`tkaziladi.
Joriy nazorat – maxsus organlar tomonidan tezkor amalga oshirib
turiladi. Masalan buxgalteriya hisobining asosiy funksiyalaridan biri nazorat
bo`lib, ko`p jihatdan buxgalteriya hisobi tuzilmasini to`g`ri tashkil
qilinishiga bog`liq.
Keyingi nazorat – bu o`tgan davrdagi faoliyatni tekshirishdir, masalan
xo`jalik faoliyatini kompleks taftish yoki moliyaviy audit.
Moliyaning qiymat xarakteriga ega bo`lishi moliyaviy nazoratni taqazo
etadi. Bu moliyaning nazorat funksiyasidan kelib chiqadi va doimiy davlat
boshqaruvini talab qiladi.
Moliyaviy nazorat davlat boshqaruvining maxsus tizimidir. Uning
usullari, ko`rinishlari va o`tkazish tartibi doimo takomillashib boradi.

Moliyaviy nazorat – bu davlat tomonidan tashkil etilgan kuzatish tizimi

bo`lib unga davlat, mustaqil va jamoa tuzilmalari kiradi. Ular davlat
xokimiyati organlari, korxona va tashkilotlar faoliyati samaradorligini,
saloxiyati zaxiralarini, davlat budjeti xarajatlarini, qonun va me`yoriy
xujjatlarga rioya etilishini nazorat qilishadi.
Moliyaviy nazorat tizimiga: Davlat nazorati, idoraviy nazorat va
mustaqil audit kiradi.

Davlat nazorati - tuzilmasi bir muncha murakkab bo`lib, Davlat

nazoratining sub`ektlari moliyaviy nazorat o`tkazish huquqiga ega Hisob
palatasi, Moliya vazirligi, Davlat soliq qo`mitasi, Markaziy bank va
boshqalar kiradi. Nazorat ob`ektlari bo`lib mulk shaklidan qat`iy nazar
barcha korxona va tashkilotlar hisoblanadi.
Idoraviy nazorat – barcha vazirlik va qo`mitalar boshqaruv tuzilmasiga
kiruvchi nazorat va taftish bo`limlari yoki ichki audit boshqarmalari
hisoblanadi. Bu nazorat bo`g`inining ob`ektlariga barcha davlat korxona
va tashkilotlari yoki 50 foizdan ortiq aksiyalari davlatga tegishshli
aksiyadorlik jamiyatlari kiradi.
Mustaqil audit – mustaqil auditorlik firmalari va nodavlat sektori
korxonalari hisoblanadi.
Moliyaviy nazoratni turlari, ko`rinishlari, shakllari va o`tkazish
usullariga ko`ra quyidagicha sinflashtirish mumkin.
Moliyaviy nazorat tizimi bloklari –uch turga bo`linadi ya`ni,
moliyaviybudjet nazorati, ichki moliyaviy–xo`jalik nazorati va mustaqil
audit.
1.Moliyaviy-budjet nazorati – davlat budjeti smetalarining daromad va
xarajatlarini tekshiradi. Buni Moliya vazirligining nazorat va taftish bosh
boshqarmasi amalga oshiradi.
2.Moliyaviy-xo`jalik nazorati, ichki nazorat – korxona, tashkilot va
birlashmalarning xo`jalik yuritish faoliyati va moliyaviy hisobotlarining
xaqqoniyligini tekshirish. Buni yuqori tashkilotlarning nazorat va taftish
boshqarmalari yoki bo`limlari yoxud ichki audit tizimi amalga oshiradi.
3.Mustaqil audit – Moliyaviy hisobotlarining xaqqoniyligini aniqlash. Buni
maxsus litsenziyaga ega mustaqil auditorlik firmalari bajaradi.
Moliyaviy nazorat iqtisodiy sub`ektlari bo`yicha ko`rinishlari:
1. Davlat nazorati.
2. Idoraviy nazorat.
3. Ichki xo`jalik nazorat.
4. Jamoaviy nazorat.
5. Mustaqil nazorat.
Manbaalariga binoan –
1.Hujjatli.
2. Xaqiqiy.
3. Avtomatlashgan.
Xajmiga binoan –
1. To`la yoki qisman
2. Kompleks yoki aniq mavzu bo`yicha.
3. Tanlov asosida yoki barcha jabhalar bo`yicha.
O`tkazish usullariga binoan –

Umumuslubiy:

1.Taftish.
2.Audit.
3. Tahlil.
Xujatli tekshirish usullari.
1. Dasturiy baholash.
2. Arifmetik tekshirish.
3. Huquqiy baholash.
4. Mantiqiy nazorat.
6. Qarshi tekshirish.
7. Taqqoslash.

8. Balans bog`liqliklarini tekshirish.

Xaqiqiy tekshirish usullari:
1. Inventarizatsiya.
2. Ekspertiza.
3. Kuzatish.
4. O`lchash.
5. Xranometraj.
6. Laboratoriya tahlili
7. Sud buxgalteriya ekspertizasi.
Zamonaviy axborot tizimi yangi turdagi nazorat usularini yaratishni
majbur etmoqda. Bular avtomatlashgan dasturiy taminotga ega nazorat
usullari bo`lib hozirgi kunda shiddat bilan rivojlanmoqda. Umuman olganda
moliyaviy xo`jalik faoliyatini tekshirish usullari aksariyat audit yoki
taftishda bir hil ko`rinishni kasb etadi.
AQSh, Frantsiya va Germaniya kabi davlatlarda, agar ichki audit sifatini
tekshirish
mavjud
standartlarga
muvofiqamalga
oshirilganliginini
tasdiqlasa, ichki auditor hisob xujjatlarida “Ichki audit Xalqaro professional
standartlariga muvofiq bajarilmoqda”, deb qayd qilishi mumkin. Ushbu
standartlar va Axloq kodeksi talablari qisman bajarilmasa va mazkur holat
amalga oshirilgan ishlar hajmi yoki siftiga ta`sir qilsa, bu xaqida axborot
ichki audit xizmatiga, xo`jalik yurituvchi sub`ektlarning raxbariyatiga
ma`lumot uchun etkazilishi kerak.