A. A. Ibragimov, V. U. Xo’jayev, O. M. Nazarov bioorganik kimyo

beda bargi
” tuzilishi bilan ma’lum dir. Bu 20 dan 
ortiq komplementar asoslar jufti hisobiga hosil bo’ladigan 50 tacha 
vodorod bog’lar hisobiga amalga oshiriladi. Barcha 
lar 
quyidagi umumiy belgilarga egadirlar: 
1)
-oxirgi qismidagi (
) adenozinni 
va 
-gidroksil 
guruhlari hisobiga aminokislotani murakkab efir bog’i hosil bo’lishi 
bilan biriktirib olish; 
2) akseptor qismda (
-oxiri) doimo A-C-C ketma-ketlik bo’ladi; 
3) bir xil qismlarda asoslar vodorod bog’lari hisobiga juftlashadilar; 
4) digidrouridin sirtmog’i (
) turli xil uzunlikda bo’lsada, 
asoslar ketma-ketligida o’xshashlik ko’pdir; u o’zida 
olib 
keladigan aminokislotani polipeptid zanjirga bog’lovchi ferment 
joylashadigan joyga egadir; 
5) psevdouridin sirtmoq (
) barcha
lar uchun bir 
xil bo’lgan katta qismga egadir, bu qism oqsil sintezida 
ni 
bog’lash uchun javobgardir; 
6) ba’zi 
lar turli uzunlikdagi variabel sirtmoqga 
(
) egadirlar, u bir xil joylarda nukleotid tarkibi 
o’zgarmasdir; 
7) antikodon sirtmoq (
) nukleotidlar tripletiga egadir,ular 
yordamida 
tegishli 
tripleti (kodon) bilan oqsil 
biosintezida birikadi; kodon va antikodon komplementardir;sirtmoqda 
antikodondan oldin doimo uridin turadi.
Ikki zanjirli 
larni ikkilamchi tuzilishi rentgen tahlil usulida 
o’rganilgan bo’lib,ular asosida 2 xil tuzilish taklif etilgan: 
1) 
o’ng qo’sh spiral - bir o’ramda 11 ta asos bo’lib, 
asoslar jufti spiral o’qi tekisligiga nisbatan 13-14
0
ostida 
joylashgandir; 

---

125 
2) 
o’ng qo’sh spiral - bir o’ramda 10 ta asos bo’lib, asoslar 
jufti spiral o’qiga nisbatan 
burchak ostida joylashgandir. Shunday 
qilib, 
ni 
iga, 
esa 
lar oralig’ida bo’lib, ko’proq 
ga o’xshab ketadi. 
va 
ni qo’sh spirali faqat
da mavjud bo’lishi 
mumkin. Bu 
ni 
ini C
2i
-endokonformasiyada 
dezoksiriboza, 
i, 
va 
ni esa 
-
endokonformasiyada pentozaga ega ekanligi bilan tushuntiriladi. DNK 
bir shaklidan ikkinchisiga osongina o’tadi, 
uchun esa 
ni 
iga to’g’ri keladigan shaklga o’tishi energetik noqulaydir. 
Bunga sabab, ribozani
-dan
-endokonformasiyaga o’tishidagi 
fazoviy qiyinchiliklardir.