A. A. Ibragimov, V. U. Xo’jayev, O. M. Nazarov bioorganik kimyo

Nazorat savollari:
1.
Alkaloid tushunchasini bering. 
2.
Alkaloidlarni tibbiyotda qo’llanilishi bo’yicha ma’lumot 
keltiring. 
3.
Alkaloidlarning asosiy sinflarini sanab o’ting. 

---

199 
4.
Tuzilishi ma’lum bo’lgan alkaloidlarni soni nechtaga borgan? 
5.
Eng ko’p o’rganilgan alkaloidlar qaysi guruhga mansub? 
6.
Pirrolizidin alkaloidlarining skeleti qaysi reaksiya asosida 
aniqlanadi? 
7.
Steroid tuzilishli alkaloidlarining skeleti qaysi reaksiya asosida 
aniqlanadi? 
8.
Nitrarin guruhi alkaloidlarining tuzilishini aniqlashda qaysi 
reaksiya asosiy ma’lum ot bergan? 
9.
Nikotin tarkibida piridin halqasi mavjudligi qanday aniqlanadi? 
10.
Efedrinning sintezini birinchilar qatorida kim amalga 
oshirgan? 
11.
Geroin morfindan qanday guruhlar bilan farq qiladi? 
12.
Choy tarkibida qanday alkaloidlar uchraydi? 
10.Qanday alkaloidlarni o’rganishda o’zbekiston olimlarining 
hissasi katta?
 
6.4. Terpenlar. Steroid tuzilishli birikmalar. 
Reja: 
1. Terpenlar tushunchasi va sinflanishi. 
2. Monoterpen, seskviterpen va boshqa asosiy terpen 
guruhlarining tavsifi. 
3. Steroid tushunchasi, steroid tuzilishini aniqlash usullari. 
4.Jinsiy gormonlar. 
5. Kortikoidlar; yurak glikozoidllri; boshqa turdosh 
moddalar. 
 
Tayanch iboralar
:
terpen, monoterpen, seskviterpen , diterpen, 
triterpen, politerpen, kamfora, akoron, steroid, jinsiy gormon, 
androgen, estrogen, gestagen, progesteron, testosteron, 
kortikoidlar.

Muammoli 
vaziyat
: 
terpen, 
terpenoid 
va 
izoprenoid 
tushunchalarini izohlang va tahlil qiling.

---

200 
O’simlik va hayvon organizmlarida mavjud bo’lgan va bir 
nechta izopren birligini saqlovchi moddalar terpenlar deb ataladi 
(terpenoid, izoprenoid). Biosintez jarayonida bir nechta uglerod 
atomini yo’qotgan terpenlar izoprenoidlar deb ataladi. Hozir keltirilan 
uchta termin sinonim hisoblanadi va farqlanmaydi. Terpenlarning 
birinchi vakillari 1887-89 yillar 
Perkin, Vallax
tomonidan terpentin 
moyidan (skipidar) ajratib olingan.
Terpenlarning umumiy formulasi (C
5
H
8
)
n
, ya’ni ular bir 
nechta izopren birligidan tarkib topadi. Izopren soniga ko’ra terpenlar 
quyidagi guruhlarga ajratiladi. 
CH
2
H
2
C
CH
3
Terpenlar guruhlari. 
n=1 C
5
-gemiterpen n=5 C
25-
- sesterterpen
n=2 C
10
-monoterpen n=6 C
30
- triterpen 
n=3 C
15
-seskviterpen n=8 C
40
- tetraterpen 
n=4 C
20
-diterpen n=10 C
50 
va ko’proq
politerpen 
Umumiy fiziologik ta’siri – bakteriostatik. Qadimiy Misrda 
mumiyolashtirish uchun ishlatilgan. O’simliklarningg xushbo’y hidi 
uchuvchan terpenlar hisobidan hosil bo’ladi. Parfyumeriya sanoatida 
ishlatiladi. O’simlik xomashyosidan terpenlar organik erituvchi yoki 
yog’larga ekstraktsiya qilib olinadi. Suv bug’i bilan haydash usuli 
ham keng qo’llanadi.