A. A. Ibragimov, V. U. Xo’jayev, O. M. Nazarov bioorganik kimyo

Boshqa turdagi alkaloidlar
. Alkaloidlarning turlari juda ham 
ko’p. Bioorganik kimyo kursida rejalashtirilgan vaqtga ular to’g’risida 
to’liq ma’lum otni sig’dirib bo’lmaydi. Yuqorida eng keng tarqalgan 
va nazariy va amaliy ahmiyatga ega bo’lgan vakillari tahlil qilindi. 
Ammo soni kam bo’lsada katta ahamiyatga ega bo’lgan alkaloidlar 
guruhlari mavjud. Ularning bir qismi haqida qisqacha ma’lumot berib 
o’tmoqchimiz. 
 Steroid alkaloidlari.
Steroid skeletini tutgan va o’xshash 
alkaloidlar bir qator 
Solanaceae, Apocynaceae 
kabi o’simlik oilalarida 
glikozid shaklida uchraydi. Ular gidroliz natitjasida qand qoldig’i va 
aglikonga parchalanadi. Quyida misol uchun solasodin alkaloidi 
keltirilgan. U progesteron va kortikosteroidlar olinishida manba 

---

198 
sifatida ishlatiladi. Samandarin alkaloidi Janubiy Amerikaning 
kaltakesak (salamandra)laridan ajrtib olinadi. 
O
HN
H
H
H
HO
solasodin
H
H
H
samandarin
O
HN
O
H
H
Diterpen alkaloidlari 
Aconitum va Delphinium 
o’simliklar 
turkumida keng tarqalgan. Tuzilishi murakkab. Degidrogenlash 
reaksiyasi natijasida fenentren hosil qiladi. Ular qatoridan
O’zbekiston olimlari tomonidan kuchli antiaritmik dorilari kashf 
qilingan(allapinin).
Purin alkaloidlari
. Choy butasi
Camelia sinensis
va qahva 
daraxti 
Coffea arabica
tarkibida guruhningg asosiy alkaloidi kofein
ko’p miqdorda uchraydi(1,5-5%). Kofeinni birinchi marta 1819 yili 
Runge
ajratib olgan. Teobrominni 1846 yili 
Voskresenskiy
kakaodan 
ajratib olgan. Kofein MNS qo’zg’atuvchisi sifatida e’tirof etilgan. 
Teofillin 1,2-etilendiamin bilan hosilasi eufellin nomi bilan bronxial 
astmasini davolashda qo’llaniladi. Ma’lum purin asoslari nuklein 
kislotalar tarkibiga kiradi. 
RN
N
R
2
N
R
1
N
O
O
R=R'=R
2
=CH
3
, kofein
R=H, R'=R
2
=CH
3
, teobromin
R'=H, R=R
2
=CH
3
, teofillin