A. A. Ibragimov, V. U. Xo’jayev, O. M. Nazarov bioorganik kimyo

Xinolin 
alkaloidlarni 
boshqa 
turlari.
 
S.Yu.Yunusov 
rahbarligida qator piranoxinolin(XXIV) va furanoxinolin(XXV) 
alkaloidlar 
Haplophyllum perforatum 
o’simligidan ajratib olingan. 
N
H
H
3
C0
K0H
N
H
0H
H
3
C0
0
DM S
N
0Me
H
3
C0
0
Me
O
O
XXIV
xaplamin
N
O
XXV 
Tuzilishi zamonaviy fizik usullarida o’rganiladi. Hozir 600 dan ortiq 
xinolin alkaloidlari ma’lum. 
Xinazolin guruhi. 
Arborin
Glycosmis arborea
dan ajratib 
olingan. 
N
NH
0
CH-C
6
H
5
CH
3
Quyidagi 
keltirilgan 
alkaloidlar 
isiriq 
(
Peganum 
harmala
) 
o’simligidan 
S.Yu. Yunusov
va shogirdlari tomonidan ajratib olingan.

---

193 
Ё
N
N
0H
CH
2
-CO-CH
3
[O]
N
N
0H
O
[O]
peganidin
L- vazitsinon
nomlanmagan
N
N-CH
2
COOH
O
Nomlanmagan ikkinchi oksidlanish mahsuloti bevosita peganidindan 
ham hosil bo’ladi. Ko’p alkaloidlar va ularning hosilalari sintez 
usulida olingan. 
CH
2
Cl
NO
2
+
HOOC
H
2
N
NH
2
N
O
OH
N
N
OH
OH
o-nitrobenzilxlorid

-oksi-

-aminomoy kislota
peganin
 Izoxinolin alkaloidlari
. Tabiatda juda keng tarqalgan. 1000dan 
ortiq vakillarini tuzilishi o’rganilgan. Ko’proq
Papaveraceae
va bir 
qator boshqa o’simlik oilalarida uchraydi. Bu turdagi alkaloidlar o’zi 
tarkibida izoxinolin halqasini saqlaydilar.
N
1
2
3
4
5
6
7
8
Izoxinolin alkaloidlirini N-oksifenilalanindan biogenezi o’simliklarni 
14
C nishonlangan tirozin bilan oziqlantirish orqali isbotlangan.
Salsolin 
Salsolia Richteri 
dan 
A.Orexov
va 
Proskurnina
tomonidan ajratib olingan. Bu o’simlikda 0,1-0,7% gacha salsolin 
bo’ladi. Salsolin tetragidroizoxinolin skeletiga ega bo’lib, tarkibida 
gidroksil va metoksil gurhlarini saqlaydi. Salsolin gipertoniyada qon 
bosimini kamaytiradi. 

---

194 
NH
HO
H
3
CO
CH
3
Papaverin
Papaver somniferum
dan 1848 yili 
V.Merk
tomonidan 
ajratib olingan bo’lib, benzilizoxinolin alkaloidlar qatoriga kiradi. 
Tuzilishi 1883-1898 yillarda 
Goldshmidt
tomonidan isbotlangan. 
Sintezini 1909 yili 
Pikte
amalga oshirgan. Papaverin spazmolitik, 
tomirkengaytiruvchi ta’sirga ega bo’lib, gipertoniya, stenokardiya, 
miya tomirlari hamda yurak qon-tomir sistemasi spazmalarini bartaraf 
qilishda qo’llanadi. Tibbiyotda sintezlangan papaverin va uni 
sintetik analoglari no-shpa va dibazol qo’llanadi. 
NH
MeO
MeO
OMe
OMe
NH
EtO
EtO
OEt
OEt
CH
N
H
N
CH
2
papaverin no-shpa dibazol
Morfin alkaloidini birinchi marta 1806 yili 
Sertyurner Papaver 
somiferum
dan toza holatda ajratib olgan. Tuzilishi 1925 yilda 
R.Robinson
tomonidan isbotlangan. Sintezini 1952 yili