A. A. Ibragimov, V. U. Xo’jayev, O. M. Nazarov bioorganik kimyo

Nuklein kislotalarning birlamchi tuzilishi.
Mononukleotidlar - 
bir mononukleotidni pentoza 
-uglerod atomi bilan fosfat va boshqa 
mononukleotidni pentoza 
-uglerod atomi o’rtasida murakkab efir 
bog’larini hosil bo’lishi orqali tabiiy va sintetik nuklein kislotalar 
hosil qilib polimerlarni hosil qiladilar. Birlamchi tuzilishni 
qisqartirilgan yozmasida zanjirni
-oxiri chap tomonda, 
-oxiri 
o’ng tomonda joylashadi, masalan, 5
1
. Nukleotidlardagi monomerlar soni 
uchun eng 
kichiklarida bir necha o’ndan eng kattalarida
gacha boradi. 
tarkibida odatda minor asosli nukleotidlar
ga nisbatan 
ancha ko’pdir. Eng qisqa 
lar bir necha ming, eng kattalari esa - 
monomerdan iborat bo’ladi. Bunday zanjirlarni uzunligi bir necha 
santimetrga boradi. 
odatda bitta polimer zanjirdan, 
esa 
ko’pchilik holatlarda nokovalent birikkan ikki zanjirdan iborat 
tuzilmadan iboratdir. Bu zanjirlar doimo antiparalleldir, bir zanjirni 

---

118 
-oxiri boshqasini 
-oxiri bilan qo’shni bo’ladi. Biroq ikki zanjirli
va bir zanjirli
lar ma’lumdir. Tabiiy polinukleotidlarni 
parallel zanjirlari chiziqli yoki halqa hosil qilishlari mumkin. 1950 
yilda E.Chargaff
tarkibidagi adenin va timin, guanin va 
tsitozin o’rtasida juft ekvivalentlik qoidasi, ya’ni 
Chargaff qoidasi
ni 
taklif etdi. Bunga ko’ra, adenin(A) miqdori timin(T) miqdoriga, 
guaninniki(G) esa tsitozinga(C); adenin va guanin (AG) miqdori timin 
va tsitozinga (TC) tengdir. GC miqdori 0.005 dan 0.75 gacha bo’ladi. 
Har bir asosiy asoslarni miqdori hisoblanayotganda uning barcha 
minor asoslari hosilalari hisoblanadi.
Chargaff qoidasi
ikki zanjirli 
larga(ba’zi viruslarda ) qo’llanilayotganda T o’rniga U va uni 
hosilalari olinadi. Turli zanjirlardagi pentozalarni C
1 
atomlari 
o’rtasidagi masofa 1.085 nmga teng, AT juftligi ikki, GC juftligi uchta 
vodorod bog’lari orqali bog’langan. Shuni e’tiborga olish lozimki 
asoslardagi boshqa atomlar ham vodorod bog’lari hosil qilish 
qobiliyatiga egadirlar. Shuning uchun asoslar o’zaro boshqa usulda 
ta’sirlashishlari mumkin. Bu 
Xugsten 
yoki imidazol chizmasi deb 
yuritiladi. Bunday ta’sirlashishda pentozalarni C
1 
atomlari o’rtasidagi 
masofa 0.88 nmga teng. Bu turdagi o’zaro ta’sirlar adenin va timinni 
metil hosilalarini birgalikda kristallash natijasida kuzatilgan bo’lib, 
qo’sh spiralda namoyon bo’lmaydi.