A avloniy nomidagi xalq ta’limi muammolarini o‘rganish va istiqbollarini belgilash ilmiy-tadqiqot instituti

Keys topshiriqlari: 
1-keys. 
Mavzu:Metallarning yaratilish tarixi. 
Muammoli vaziyat.Zamonamizning muhim metali hisoblanib,juda yaxshi 
o‘rganilgan,bu elementni qachon va kim tomonidan ochilganligini xech kim 
bilmaydi.Juda qadim zamonlardan ma’lum bo‘lgan elementlar qatoriga kiradi.Bu 
asrning boshlanishi bizning asrimizdan avvalgi mimginchi yillarga to‘g‘ri 
keladi.Bronza asrining o‘rnini egallagan. 
Muammoli savollar: 
1.Bu vaziyatdagi metal qaysi metal,nimadan va qaysi usul bilan olingan? 
2.”Samoviy metall” nima? 
3.Qadimda u qanday baholangan? 
Yechimi: 
Inson tomonidan ishlatilgan birinchi temir yerga tushgan meteoritlar 
bo‘lgan.Yerga tushgan meteoritlarning asosiy qismi nikelli temirdan 
iborat.”Samoviy” temirning birgina muhim texnologik qulayligi:qizdirilganda oson 
bolg‘alanadi,uni hatto sovuq holda ham bolg‘alash mumkin. 

---

Temir oyda ham topilgan,oyda u oksidlanmaydi,erkin holda uchraydi.Temir 
yerda ayrim hollarda erkin holatda uchraydi. 
Qadimda temir juda yuqori baholangan.Qadimgi grek olimi Strabonning 
“Geografiya” kitobida yozilishicha asrimizning boshlarida Afrika xalqlarida temir 
oltindan 10 barobar qimmat turgan.Temirning bahosi uning siyrakligi va kimyoviy 
barqarorligi 
bilan 
emas,balki,texnikadagi 
sivilizatsiyaning 
rivojlanishidagi 
ahamiyati bilan belgilangan. 
2-keys. 
Mavzu:Temirning tabiatda tarqalishi. 
Yer 
qobig‘ida 
tarqalishi 
bo‘yicha 
temir 
temir 
to‘rtinchi 
element(kislorod,kremniy va alyuminiydan keyin),og‘ir metallar orasida eng ko‘p 
tarqalan elementdir. 
Shunday gipoteza mavjud:ya’ni,yerning yadrosi temir va nikeldan tuzilgan 
degan taxminlar bor.Yer yadrosining zichligi temir va nikel zichligiga juda 
yaqin.Temir tabatda turli xil minerallarga bog‘langan holda uchraydi:tog‘ jinslari 
tarkibiga va tirik organizmlar tarkibiga kiradi.Faqat meteoritlargina tug‘ma 
temirdan(sof) tashkil topgan.Mineral suvlar tarkibida temir temir FeSO
4
va 
Fe(Fe(HSO
3
)
2
lar holida erigan bo‘ladi,ularda temirning miqdori 10 mg/litrga etadi.