A avloniy nomidagi xalq ta’limi muammolarini o‘rganish va istiqbollarini belgilash ilmiy-tadqiqot instituti

Kerakli jihozlar: probirkalar,probirkalar uchun shtativ,pipetkalar. 
Reaktivlar: FeSO
4
.FeCl
3
,NaOH,HCl,H
2
SO
4
eritmalari. 
Ishning borish tartibi: 
1.Probirkaga 2-3 ml FeSO
4
. eritmasidan quyamiz.Unga oz miqdorda NaOH 
eritmasidan qo‘shamiz.Hosil bo‘lgancho‘kmaga H
2
SO
4
eritmasidan qo‘shamiz. 
№ 
Tajriba nomi 
Reaksiya tenglamasi 
kuzatish 
1. 
FeSO
4
. Eritmasini 
ishqor bilan ta’siri 
FeSO
4
.+ 2NaOH=Fe(OH)
2
↓+Na
2
SO
4
Fe(OH)
2
och 
yashil 
cho‘kma 
ajraldi. 
2. 
Fe(OH)
2
ni xlorid 
kislotada erishi 
Fe(OH)
2
+2HCl= FeCl
2
+2H
2
O 
Cho‘kma 
eriydi. 
3. 
FeCl
3
eritmasini 
ishqor bilan ta’siri 
FeCl
3
+3NaOH= Fe(OH)
3
↓+3NaCl 
Fe(OH)
3
qo‘ng‘ir 

---

cho‘kma hosil 
qiadi 
4. 
Fe(OH)
3
ni sulfat 
kislotada erishi 
Fe(OH)
3
↓+3 
H
2
SO
4
=Fe
2
(SO
4
)
3
+6 
H
2
O 
Cho‘kma 
eriydi 
Xulosa: Fe(II)- tuzlardan ishqor eritmasini qo‘shib Fe(OH)
2
↓, Fe(III)- 
tuzlardan ishqor eritmasini qo‘shib Fe(OH)
3
↓ cho‘kmalarini olish mumkin.Kislota 
eritmasida cho‘kmalar eriydi. 
Laboratoriya ishi. 
Mavzu:Ikki va uch valentli temir tuzlarini olish. 
Kerakli jihozlar: probirkalar,
probirkalar uchun shtativ,pipetkalar. 
Reaktivlar: FeSO
4
,K
3
(Fe(CN)
6
), K
4
(Fe(CN)
6
), FeCl
3
,NH
4
SCN. 
Ishning borishi: 
1.Probirkaga yangi tayyorlangan FeSO
4
eritmasidan 3-5 tomchi quyamiz va uning 
ustiga qizil qon tuzi K
3
(Fe(CN)
6
), eritmasidan bir necha tomchi qo‘shamiz.Turunbul 
ko‘ki Fe
3
(Fe(CN)
6
) hosil bo‘lishini kuzatamiz.Bu reaksiya Fe
2+
ioniga sifat reaksiya 
hisoblanadi. 
2.a)Probirkaga FeCl
3
eritmasidan 2-3 tomchi quyamiz va ustiga sariq qon tuzi 
K
4
(Fe(CN)
6
) eritmasidan bir tomchi qo‘shamiz.Berlin lazuri Fe
4
(Fe(CN)
6
) hosil 
bo‘lishini kuzatamiz.Bu reaksiya Fe
3+
ioniga sifat reaksiya hisoblanadi. 
b) Probirkaga FeCl
3
eritmasidan 5-6 tomchi 0,01 NH
4
SCN eritmasidan 
tomizamiz.Eritmada Fe(SCN)
3
hosil bo‘lganligi uchun qizil rangga bo‘yaladi.Bu 
reaksiya Fe
3+
ioniga sifat reaksiya hisoblanadi. 
№ 
Tajriba 
nomi 
Reaksiya tenglamasi 
kuzatish 
1. 
Fe
2+
ioniga 
sifat 
reaksiya 
FeSO
4
+K
3
(Fe(CN)
6
)=Fe
3
(Fe(CN)
6
)+3K
2
SO
4 
Turunbul 
ko‘ki 
Fe
3
(Fe(CN)
6
) 
hosil bo‘ladi. 
2. 
Fe
3+
ioniga 
sifat 
reaksiya 
4FeCl
3
+3K
4
(Fe(CN)
6
)=Fe
4
(Fe(CN)
6
)+12KCl Berlin lazuri 
Fe
4
(Fe(CN)
6
) 
hosil bo‘ladi. 
3. 
Fe
3+
ioniga 
sifat 
reaksiya 
FeCl
3
+3 NH
4
SCN=3NH
4
Cl
+ Fe(SCN)
3
Fe(III)-
rodanit- 
Fe(SCN)
3
hosil bo‘ladi. 
Xulosa: K
3
(Fe(CN)
6
) eritmasi Fe
2+
ioni uchun, K
4
(Fe(CN)
6
) va NH
4
SCN eritmalari
Fe
3+
ioni uchun reaktiv hisoblanadi. 

---

Nazorat savollari: 
1.Temirning kimyoviy elementlar davriy jadvalida tutgan o‘rniga qarab tavsiflang. 
2. Nima uchun temir tirik organizm uchun muhim sanaladi? 
3.Temir turli konsentratsiyali nitrat kislota bilan ta’sirlashganda nima uchun har xil 
azot birikmalari ajraladi? 
4. Temir inson organizmida qanday oksidlanish darajasiga ega bo‘ladi” 
5.Mevalar tarkibida temir borligini qanday isbotlash mumkin? 
Foydalanish uchun tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati: 
1. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019- yil 29- apreldagi “O‘zbekiston 
Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini 
tasdiqlash to‘g‘risida”gi PF-5712-son 
Farmoni
. 
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018- yil 5- sentabrdagi “Xalq ta’limini 
boshqarish tizimini takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar 
to‘g‘risida”gi PF-5538-son Farmoni. 
3. Vazirlar Mahkamasining 2019- yil 13- maydagi “Maktabgacha, umumiyo‘rta, 
o‘rta maxsus, kasb-hunar va maktabdan tashqari davlat ta’lim muassasalari pedagog 
kadrlarini attestatsiyadan o‘tkazish tartibi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida”gi 
392-son 
Qarori
. 
4. Vazirlar Mahkamasining 2018 -yil 8 -dekabrdagi “Xalq ta’limi tizimida ta’lim 
sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari 
to‘g‘risida”gi 997-son 
Qarori
.  
5. I.R.Asqarov, N.X.To‘xtayev, K.G‘opirov .7-sinf Kimyo. "Sharq" nashriyot - 
matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati. Toshkent 2017- 
5. I.R.Asqarov, N.X.To‘xtayev, K.G‘opirov .8 kimyo. 
“Sharq” nashriyot – matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati. 
Toshkent 2017 
6. I.R.Asqarov, K.G.G‘opirov, N.X.To‘xtayev. 
Toshkent “O‘zbekiston” 2019. 9-sinf kimyo umumiy o‘rta ta’lim maktablari 
o‘quvchilari uchun darsligi 
7. S.Masharipov, A.Mutalibov, E.Muradov, H.Islomova. G‘ofur G‘ulom nomidagi 
nashriot- matbaa ijodiy uyi. . «Organik kimyo». O‘rta ta’lim muassasalarining 10-
sinfi va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarining o‘quvchilari uchun 
darslik. «Sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi, Toshkent, 2017 . 
8. S.Masharipov, A. Mutalibov, E. Muradov, H. Islomova. G‘ofur G‘ulom 
nomidagi nashriot- matbaa ijodiy uyi. «Umumiy kimyo». O‘rta ta’lim 
muassasalarining 11-sinfi va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarining 

---

o‘quvchilari uchun darslik. «Sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi, 
Toshkent, 2018 
9. A.Abdusamatov. Organik kimyo. 
Toshkent – “ Talqin” - 2005
10. DTMning 2019-2021 yillarda tavsiya qilgan testlari. 
11.Shiver va Atkins. (2008). Anorganik kimyo. (To‘rtinchi nashr). Mc Graw Hill. 
12.Foist L. (2019). Temirning allotroplari: turlari, zichligi, ishlatilishi va faktlar. 
O‘qish. Qayta tiklandi: study.com 
13.Jayanti S. (s.f.). Temirning allotropiyasi: termodinamika va kristalli tuzilmalar. 
Metallurgiya. Qayta tiklandi: engineeringenotes.com 
14.Nanoshel. (2018). Temir nanoSIM quvvati. Nanoshel.com saytidan tiklandi 
15.Vikipediya. (2019). Temir. Qayta tiklandi: en.wikipedia.org 
16.Shropshir tarixi. (s.f.). Temir xususiyatlari. Qayta tiklandi: shropshirehistory.com 
17.Doktor Xam Styuart. (2019). Temir element faktlari. Qayta tiklangan: 
chemicool.com 
18.Frantsiska Spritzler. (2018 yil, 18-iyul). Temirga boy bo‘lgan 11 foydali oziq-
ovqat. Qayta tiklandi: healthline.com 
19.Lenntech. (2019). Davriy jadval: temir. Lenntech.com saytidan tiklandi 
20.
1
N.A.Parpiеv, A.G.Muftaxov, X.R.Raximov. Anorganik kimyo. Toшkеnt 
«O‘zbеkiston» 2003