A. F. Shaxidov, A. D. Qayumov, R. M. Xudayqulov

XI bob. YO‘L POYINI QURISH ISHLARINI TASHKIL QILISH, SIFAT 
NAZORATI VA XAVFSIZLIK TEXNIKASI 
 
11.1 Yo‘l poyini qurish ishlarini tashkil qilish xususiyatlari 
Ishni tashkil qilishni loyihalashda ish bajariladigan joy va vaqt, yo‘l 
qurilish mashinalari, materiallar va ishchilar, transport vositalari bilan 
ta'minlaganligi aniqlanadi. Yo‘l poyini qurishda, yo‘lning bir bo‘lagida yer 
ishlarini bajarishning aniq muddati belgilanadi, kerakli yo‘l mashinalari va 
ishchilarning soni, har kunlik transport vositalariga talab hisoblanadi. Bundan 
tashqari, ish ob'ektida mashinalarni joylashtirish va o‘zaro ta'siri kabi yechim va 
vazifalar ham ishni tashkil qilishga kiradi.
Yo‘l poyi - avtomobil yo‘lining bir qismidir, shuning uchun yer ishlarini 
tashkil qilishda aralash ishlar – ko‘prik va quvurlar, yo‘l to‘shamasi va ishlab 

---

152 
chiqarish korxonalari, yo‘l-foydalanish xizmati va transportga xizmat 
ko’rsatuvchi binolar qurish ishlari hisobga olinadi. Avtomobil yo‘llarini 
qurishda ish ikki usulda tashkil qilinadi: potokli va uchastkali (ketma-ket yoki 
siklli). 
Potokli usuli yer ishlari bo‘yicha maxsus bo‘limlar (brigada yoki 
otryadlar) tashkil qilinadi: bir yerga to’plangan va chiziqli yer ishlarini 
bajaruvchi otryadlar alohida bo‘laklarda yo‘l poyini quruvchi otryadlar 
(masalan, botqoqliklarda); pardozlash va mustahkamlash ishlari uchun otryadlar 
va boshqalar. Maxsus otryad va brigadalar bir-biridan mashinalar tarkibiga ko’ra 
farq qiladi. 
Yer ishlarini hajmi qurilayotgan yo‘l uzunligi bo‘yicha ko‘tarmaning 
balandligi va o‘ymaning chuqurligiga bog‘liq ravishda o‘zgaradi, tezlik (yoki 
sur’at), uzunlikka nisbatan birlikda o‘lchanmasdan, bir smenada bajariladigan 
yer ishlar hajmida belgilanadi. Bu smenali hajm deb ataladi. 
Potokli tashkillashtirish jihatlari otryad va brigadalarning ichida ham 
saqlanib 
qoladi. 
Brigadalar 
yoki 
otryadlardan 
tuzilgan 
zvenolar, 
maxsuslashtirilgan hisoblanadi va har biri alohida texnologik jarayonlarni 
bajaradi. Zvenolarning ish unumdorligi muvofiqlashtiriladi, chunki (oxirgi 
pardozlovchi zvenodan tashqari) ular o‘zidan keyingisiga ish frontini 
tayyorlaydi. Ammo ish frontining unimdorligi otryad (brigada)ning ish 
jadalligiga teng bo‘lishi kerak. Ayrim hollarda bu bo‘linma bir necha yo‘l 
bo‘laklarida maxsus otryadlardan keyin pardozlash ishlarini bajaradi. 
Texnologik xarita tarkibiga kiruvchi ishni tashkillashtirish chizmasi (oqim 
chizmasi) amalda yo‘l poyini qurish bo‘yicha xususiy oqimni tashkil qiladi.
Yer ishlarini tashkil qilishni patok usulida yo‘l poyini qurish bitta 
mexanizatsiyalashgan yer ishlari uchun bo‘lgan (ekskavator, skreper, buldozer) 
bo‘lim bilan olib boriladi. Bu mashinalarni ishini ayrim yoki guruh bo‘lib, 
yo‘lda yer ishlarini tasnifi va turiga qarab bajariladi.

---

153 
Zveno, shuningdek, maxsus svenolar bilan kelishilgan holda, ish 
unumdorligiga ko’ra, kavlash, tashish, yotqizish va zichlash ishlari (har bir 
ob’yektda alohida) patok usulida olib boriladi.
Avtomobil yo‘llarini qurishni tashkillashtirishning umumiy yechimi va 
har bir qurilish jarayonini bajarishni tashkillashtirish ishni bajarish va qurilishni 
tashkillashtirish loyihasida keltiriladi.
Qurilishni tashkillashtirish loyihasi yo‘llar qurilishi va rekonstruksiyasi 
bo‘yicha umumiy loyihaning bir qismi hisoblanadi, uni loyiha tashkiloti loyihani 
boshqa bo‘limlari bilan birga ishlab chiqadi.
Ish loyihasini yo‘lni loyihalovchi tuzadi, loyiha qurilishni tashkillashtirish 
loyihasiga qo‘shimcha hisoblanadi, berilgan qurilishning umumiy jihatlariga 
asosan, har bir bo‘lakda aniq ish sharoitini hisobga olib, ishni tashkillashtirish 
ishlab chiqiladi.
Ishlab chiqarish loyihasi qurilishni tashkillashtirish loyihasida qabul 
qilingan yechimlarni aniqlashtiradi, shuningdek, unda ko‘rilmagan yoki 
ahamiyat berilmagan masalalarni ishlab chiqadi. 
Ishlab chiqarish korxonalarida – xususiy potoklar, otryadlar, brigadalar, 
zvenolar va ayrim mashinalar, ish texnologiyasini qayta ko‘rish va ishni 
tashkillashtirish ishlab chiqarish loyihasida katta o‘rin tutadi. 
Loyihani ishlab chiqishda qurilish tumanida qo‘shimcha qidirish ishlari 
olib boriladi, xususan, grunt olish manbasini aniqlash uchun ularning holati, 
vaqtinchalik yo‘llarni ishlab chiqish sharoiti va uni o‘tkazish ko‘riladi.
Kerak bo‘lsa, qabul qilingan loyiha yechimiga o‘zgartirish kiritiladi. 
Ammo qurilishni tashkillashtirish loyihasining asosiy ko‘rsatmalari (qurilish 
muddati, qurilish ishining harakat yo‘nalishi, ishlab chiqarish korxonalarining 
joylashuvi, moddiy-texnik ta'minot tartibi va sharoiti) o‘zgarmasdan qoladi. 
Loyihani ishlab chiqishda aniqlangan zarur o‘zgartirishlar. Qurilishni 
tashkillashtirish loyihasini tuzgan va uni ma’qullagan loyiha tashkilotlari bilan 
kelishilgan holda kiritiladi. 

---

154 
Oqi m yo 'n al ishi
¹ Jaray on la r ke tma-ke tligi
L -q amro v uz nl igi
T ex no lo gi k ja ra yo nl ar nomi
Ish la ti la di ga n ma sh in a va 
1
3.4.5
6.7. 8.9
10. 11.12
Yo'l poyini qurish jarayonining texnologik xaritasi
O
Q
IM 
RE
JA
SI
meh an iz ml ar
M at eria ll arga b o'lg an talab
Ko 'n d a l a ng kesim
T ae xn ik a xa vfsizligi
Sifat n az orati
Geo de zi k asbo bl arni a ni qligini
t ek sh irish va j oy la sh ti ri sh . Qo zi ql arni
t o'g'ri j oy la sh ti ri lg an li gi ni t ek sh irish.
O'si ml i k qatlamini
q al in li gi ni t ek sh irish
T ab iy a so sn i zi ch lash
k oe ffisie nt in i te kshi ri sh
Gru nt ni b ir h il li gi ni t ek sh irish, g ru ntni
y oy ishd a qa tl am q al in li gi ni t ek sh irish
Z ic hl ik k oe ffisie nt in i te kshi ri sh , ko 'tarma
b al an dl ig i va k en gl ig in i te kshirish
Ko'ta rma ba la nd li gi , ke ng li gi v a ko 'ndalang
n isha bl ik ni t ek sh irish va SHNQ me yo ri ga mos
k el ishi ni t ek sh irish. Yon b ag 'i r qi ya li gi ni t ek sh irish
Ish ch il arga mah su s ki yi mb osh va a sb ob la rni
saq la sh u ch un muh ofaz a ch oralari
B ul do ze r ot va li g ru nt ga t o'lg an h olda uni
b urma sl ik , dv ig it el ni b at omom
o 'c hi rmag un ch a bu ld oz er o tv al i oldida
t urma sl ik k erak
Kot ok ni q iy al ik da t o'htatib
q o 'y ma sl ik kerak
E ksko va to r ot va li da n 15 me tr u zo ql ik da turish
c ho 'mic h ka bi na a vt osomasva l oral ig 'idan
h arak at la ni sh , Av to so ma sv al ni b ir h il t ezlikda
b oshq arish, Avt og re yd erni k at ta t osh va
t o'nk al ar u st id an h ay da ma sl ik l ozim
Kat ok ni q iy al ik da t o'xt at ib q o'ymasli k. Bir
n ec ht a ko to kl ar i sh la yo tg an da oraliq
ma so fa n i saqlash
Avt og re yd erni b al an d ko 't arma la rg a ch iq ishi uchun
mah su s ch iq ish va t ushi sh j oy la ri ni b arpo q il ish.
Yomg'ir y og 'a yo tg an da l oy li g ru nt la rd a ishl amaslik
T ra ssan i ti kl ash, rej al ash va
musta hk amla sh i sh la ri
1 . O'si ml ik q at la mi ni k o'ch irish
2 . Ta bi iy a so sn i zi chlash
3 . Grun tn i ka re rd a ishlash
4 . Grun tn i ta sh ib k el ti rish
5 . Grun tn i yo yi sh
6 . Grun tn i na ml ash
7 . Grun tn i ye ng il k at ok y ordamida
z ic hl ash
8 . Grun tn i o'rt a ka to k yo rd amid a zi chlash
9 . Grun tn i og 'i r ka to k yo rd amid a zi chlash
1 0. Yuz an i pa rd ozlash
1 1. Yuz an i sh ib ba lash
1 2. Yon ba g'irla rn i mu st ah ka ml ash
M ash. mex.
ma rk asi
S
o
ni
F
.I
.K
Ish v aq ti
2
4
6
8
M ash. me x. markasi
S
o
ni
F
.I
.K
Ish v aq ti
2
4
6
8
M ash. mex.
ma rk asi
S
o
ni
F
.I
.K
Ish v aq ti
2
4
6
8
M ash. mex.
ma rk asi
S
o
ni
F
.I
.K
Ish v aq ti
2
4
6
8
M ash. mex.
ma rk asi
S
o
ni
F
.I
.K
Ish v aq ti
2
4
6
8
M ash. mex.
ma rk asi
S
o
ni
F
.I
.K
Ish v aq ti
2
4
6
8
3
-9
G
A
C
H
A
B
O
'L
G
A
N
J
A
R
A
Y
O
N
L
A
R 
Y
O
'L
P
O
Y
IN
IN
G
BE
L
G
IS
I 
L
O
Y
IH
A
D
A
G
IG
A
Y
E
T
G
U
N
CH
A
T
A
K
RO
RL
A
N
A
D
I
1
3
5
6
4
2
0
.2
5
3
1
5
6
2
4
0
.2
5
Ì
Har 5 0 m da
Har 2 5 m da
B ul do zer
Kat ok lar
Av to so ma sv al
Avt og re yd er
Su v se pu vc hi mashina
840
840
150
150
700
DZ-42V
1 0.9
DU-72
1 0.9
- 4225
1 0.9
5516
5 0.9
DZ - 42 V
1 0.6
PM - 130 B
DU 73
2 0.9
1 0.5