A guruh talabasi ibrohimova Odinaxon Akmalxon qizining kimyo o’qitish metodikasi fanidan

Nomenklaturasi va izomeriyasi. Benzol qatori uglevododrodlarini nomlash uchun benzol asos qilib olinib, undagi nechta vodorod atomlari qanday radikalga almashgan bўlsa, shu radikal ўqilib, oxiriga benzol so’zi qo’shib yoziladi.
CH3

CH3 CH2―CH3 CH2― CH2 ― CH2 HC

CH3

Metilbenzol etilbenzol propilbenzol izopropilbenzol

Benzol gomologlari alkilbenzollar deyiladi. Benzol uglevodorodlarni bir atom vodorodga kam yozilsa, bir valentli aromatic radikallar yoki arillar (Ar bilan belgilanadi) hosil bўladi.
Masalan, benzoldan C6H5― fenil (uni ph bilan belgilanadi), taluoldan
CH3C6H4― tolil, ksiloldan (CH3)2C6H3― ksilillar hosil bўladi. Benzolning ikki valentli radikali C6H4
Benzol halqasidagi hamma uglerod va vodorod atomlari bir xil qiymatga ega bўlganligi uchun uning bir atom vodorodi ўrniga almashingan hosilalari bitta izomerga ega bўladi. Benzol halqasidagi ikkita vodorod atomlari alkillarga ўrin almashsa, ularning joylanishiga qarab uch xil isomer hosil bўladi.
Agar alkillar yonma-yon turgan uglerod atomlarida joylashgan bўlsa, orto-izomer (“o” harfi bilan belgilanadi) deyiladi.
Agar alkillar bitta uglerod atomi bilan ajralgan uglerod atomlariga joylashgan bўlsa, meta-izomer (“m” vharfi bilan belgilanadi) deyiladi. Agar alkillar ikkita uglerod atomi bilan ajralgan uglerod atomlariga joylashgan bўlsa, para-izomer (“p” harfi bilan belgilanadi) deb aytiladi.

Olinish usullari. Aromatik uglevodorodlar, asosan toshkўmir va neftni qayta ishlab olinadi.
Metallurgiya sanoatida ishlatiladigan koks olish uchun toshkўmir yuqori temperaturada quruq haydaladi. Natijada koks gazi, toshkўmir smolasi, ammiakli suv va koks hosil bўladi. Koks gazi yonilI va xomashyo sifatida ishlatiladi. Toshkўmir smolasini maxsus haydaydigan asbobda qayta haydab fraksiyalarga ajratiladi. Fraksiyalarni qayta ishlab benzol, toluol, ksilol, naftalin, antratsen, fenantren va boshqa aromatic uglevodorodlar olinadi.
Arenlar quyidagi usullar bilan sintez qilinadi:
1.1877-yilda Sh.Fridel- D.krafts usuli bўyicha ham labaratoriyada, ham sanoatda aromatik uglevodorodlar aromatik yadroga alyuminiy xlorid ishtirokida alkyl xlorid ta’sir ettirib olinadi.