Alkinlar (asetilen uglevodorodlar) Molekulasida uchbo saqlagan uglevodorodlarga alkinlar deyiladi. Alkinlar
Ẽn H2n-2 umuiy formulaga ega bўlib, ularning birinchi vakili asetilin C2H2 dir. Alkinlarning vodorod atomlari tegishli alkanlardan tўrtta, alkenlardan ikkita vodorod atomi soni kam bўladi.
Asitellin molekulasi chiziqsimon tuzilishga ega bўlib, uglerod-uglerod masofasi 0,120nm ni, uglerod-vodorod masofasi 0,106nm ni tashkil etadi.
0,120 HM 0,106 HM
H − C = C − H
Asetilen molekulasi uchta oddiy δ va ikkita π-bolarga egadir.
Nomenklaturasi va izomeriyasi.Sistematik nomenklatura bўyicha alkinlar nomi tўyingan uglevodorodlar nomidagi “an” qўshimchasi ўrniga “in” qўshimchasi yozilib, uning tutgan joyini kўrsatish bilan ўqiladi. Asetilen uglevodorodlar uchboning ўrin almashish va zanjirining tarmoqlanish izomeriyasiga ega.
1 2 3 4 5 6
C H ≡C−C H2−C H2−C H2−C H3 1-geksin
C H3 − C≡C−C H2−C H2−C H3 2-geksin
C H3 − CH2−C≡ C −C H2−C H3 3-geksin
Olinishi. 1. XIX asrning boshida asetilen uglerodni volt yoyi orqali vodorod ўtkazib olingan.
2C+H2→CH ≡ CH
2.Metan yuqori temperaturada krekinglab olinadi.
1400° C
2CH4 CH≡CH+3H2
3.Tўyinmagan ikki asosli karbon kislota tuzlarini elektroliz qilib olinadi.
HC−COOK 2K +2HOH→2KOH+H2
║
HC−COOK HC−COO CH
║ 2CO2 + ║
HC−COO CH
4.Laboratoriya shroitida kalsiy karbiddan olinadi:
C C−H
